Bài 22 : Sự suy yếu của nhà nước phong kiến tập quyền (thế kỉ XVI-XVIII)
BÀI 22: SỰ SUY YẾU CỦA NHÀ NƯỚC PHONG KIẾN TẬP QUYỀN (THẾ KỶ XVI – XVIII)
I. TÌNH HÌNH CHÍNH TRỊ - XÃ HỘI
1. Triều đình nhà Lê.
- Đầu thế kỉ XVI, Nhà Lê bắt đầu suy yếu
+ Tầng lớp phong kiến thống trị đã thoái hóa. Vua quan không lo việc nước, chỉ hưởng lạc xa xỉ, xây dựng cung điện tốn kém.
+ Triều đình rối loạn nội bộ chia bè kéo cánh, tranh giành quyền lực.
2. Phong trào khởi nghĩa của nông dân ở đầu thế kỷ XVI.
a. Nguyên nhân.
- Quan lại bóc lột nhân dân thậm tệ, đời sống nhân dân cùng khổ.
+ Nông dân > < Địa chủ
=> Bùng nổ các cuộc khởi nghĩa của nhân dân.
b. Các cuộc khởi nghĩa tiêu biểu.
- Khởi nghĩa Trần Tuân (1511) - Sơn Tây.
- Khởi nghĩa Lê Hy, Trịnh Hưng (1512) – Nghệ An và Thanh Hóa.
- Khởi nghĩa Phùng Chương (1515) ở Tam Đảo.
- Tiêu biểu nhất là khởi nghĩa Trần Cảo (1516) – Đông Triều (Quảng Ninh).
c. Kết quả – ý nghĩa.
- Kết quả: Các cuộc khởi nghĩa đều thất bại.
- Ý nghĩa: Góp phần làm cho triều đình nhà Lê mau chóng sụp đổ.
II. CÁC CUỘC CHIẾN TRANH NAM - BẮC TRIỀU VÀ TRỊNH – NGUYỄN
1. Chiến tranh Nam – Bắc triều
- Nhà Lê suy yếu, sự tranh chấp giữa các phe phái diễn ra quyết liệt.
- Năm 1527, Mạc Đăng Dung đã cướp ngôi nhà Lê lập ra nhà Mạc là Bắc triều.
- Năm 1533, Nguyễn Kim vào Thanh Hóa lập một người dòng dõi nhà Lê lên làm vua, lấy danh nghĩa "Phù Lê diệt Mạc" là Nam triều.
- Năm 1592, Nam triều chiếm được Thăng Long, chiến tranh mới chấm dứt.
- Hậu quả:
+ Gây tổn thất lớn về người và của.
+ Nhân dân phiêu tán, đói kém, mất mùa, dịch bệnh.
2. Chiến tranh Trịnh – Nguyễn và sự chia cắt Đàng trong – Đàng ngoài.
- Năm 1545 Nguyễn Kim chết con rể là Trịnh Kiểm lên nắm binh quyền.
- Nguyễn Hoàng được cử vào trấn thủ Thuận Hoá, Quảng Nam.
- Đầu thế kỉ XVII chiến tranh giữa 2 thế lực bùng nổ hơn 50 năm, 7 lần không phân thắng bại, phải lấy sông Gianh làm ranh giới phân chia đất nước. Từ sông Gianh trở ra Bắc gọi là Đàng Ngoài, từ sông Gianh trở vào Nam gọi là Đàng Trong.
_3.jpg)
- Đàng ngoài: triều đình Vua lê – chúa Trịnh
- Đàng trong: chính quyền "chúa Nguyễn"
- Hậu quả:
+ Gây bao đau thương cho dân tộc.
+ Đất nước bị tàn phá, suy giảm tiềm lực nghiêm trọng.
+ Đất nước bị chia cắt lâu dài, ảnh hưởng khối đoàn kết dân tộc.
* HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI CÂU HỎI
1. Em hãy nhắc lại tình hình nhà nước phong kiến thời Lê sơ thế kỉ XV như thế nào ?
Trả lời :
Thời Lê sơ (thế kỉ XV) là thời kì thịnh đạt, phát triển hoàn chỉnh và đạt đến đỉnh cao về các mặt thiết chế chính trị, pháp luật, kinh tế, văn hóa, giáo dục
2. Vì sao nhà nước thời Lê sơ ở thế kỉ XV rất thịnh nhưng bước sang thế kỉ XVI lại suy thoái nhanh chóng ?
Trả lời :
Nhà nước thời Lê sơ ở thế kỉ XV rất thịnh nhưng bước sang thế kỉ XVI lại suy thoái nhanh chóng vì :
- Vua quan ăn chơi xa xỉ, lãng phí tiền của
- Nội bộ giai cấp thống trị, tranh giành quyền lực, chia bè kéo cánh
- Quan lại ở địa phương lợi dụng triều đình rối loạn hà hiếp, vơ vét, bóc lột của cải nhân dân
3. Em có nhận xét gì về triều đình nhà Lê ở đầu thế kỉ XVI ?
Trả lời :
Vua quan triều đình không còn quan tâm đến đất nước, đến đời sống nhân dân, chỉ lo ăn chơi, vua đùa, phung phú tiền của, tranh giành quyền lực làm cho triều đình rối loạn, nhân dân khổ cực, đất nước không còn ổn định, đẩy chính quyền và đất nước vào thế suy vong
4. Nguyên nhân nào dẫn đến phong trào khởi nghĩa của nông dân ở đầu thế kỉ XVI ?
Trả lời :
Những nguyên nhân dẫn đến phong trào khởi nghĩa của nông dân ở đầu thế kỉ XVI :
- Nhà nước không còn quan tâm đến đời sống nhân dân
- Quan lại địa phương lợi dụng triều đình rối loạn hà hiếp, vơ vét, bóc lột của cải nhân dân làm cho nhân dân lâm vào cảnh khốn cùng đói khổ
- Mâu thuẫn giữa nông dân với địa chủ, giữa nhân dân với nhà nước phong kiến trở nên gay gắt
=> Làm bùng nổ các cuộc khởi nghĩa nông dân
5. Em hãy kể tên các cuộc khởi nghĩa của nông dân đầu thế kỉ XVI ?
Trả lời :
Từ năm 1511, các cuộc khởi nghĩa nổ ra ở nhiều nơi trong nước :
- Khởi nghĩa Trần Tuân (đầu năm 1511) ở Hưng Hóa (vùng Tây Bắc) và Sơn Tây (Vĩnh Phúc, Phú Thọ). Nghĩa quân có đến hàng vạn người đã từng tiến về Từ Liêm (Hà Nội) uy hiếp kinh thành Thăng Long
- Khởi nghĩa Lê Hy, Trịnh Hưng (năm 1512) ở Nghê An và phát triển ra Thanh Hóa.
- Khởi nghĩa Phùng Chương (1515) ở vùng núi Tam Đảo
- Cuộc khởi nghĩa của Trần Cảo đầu năm 1516 ở Đông Triều (Quảng Ninh)
6. Em hãy tường thuật cuộc khởi nghĩa của Trần Cảo ?
Trả lời :
Cuộc khởi nghĩa của Trần Cảo đầu năm 1516 ở Đông Triều (Quảng Ninh) là cuộc khởi nghĩa tiêu biểu nhất. Nghĩa quân cạo trọc đầu chỉ để 3 chỏm tóc, gọi là quân "ba chỏm". Nghĩa quân ba lần tấn công Thăng Long, có lần chiếm được kinh thành, vua quan nhà Lê phải chạy vào Thanh Hóa
7. Nêu kết quả và ý nghĩa của phong trào nông dân đầu thế kỉ XVI ?
Trả lời :
- Các cuộc khởi nghĩa đều bị đàn áp
- Tuy các cuộc khởi nghĩa trước sau đều bị dập tắt nhưng phong trào nông dân thế kỉ XVI có ý nghĩa góp phần làm cho triều đình nhà Lê càng mau chóng sụp đổ.
8. Nguyên nhân nào dẫn đến hình thành hai thế lực Nam - Bắc triều ?
Trả lời :
- Triều đình nhà Lê càng suy yếu thì sự tranh chấp giữa các phe phái phong kiến ngày càng quyết liệt
- Mạc Đăng Dung vốn là một võ quan. Lợi dụng xung đột giữa các phe phái, Mạc Đăng Dung đã tiêu diệt các thế lực đối lập, thâu tóm mọi quyền hành, giữ cương vị như tể tướng. Năm 1527, Mạc Đăng Dung cướp ngôi nhà Lê, lập ra triều Mạc.
- Năm 1553, một võ quan cũ của nhà Lê là Nguyễn Kim chạy về Thanh Hóa, lập một người thuộc dòng dõi nhà Lê làm vua, lấy nghĩa "phù Lê diệt Mạc". Sử cũ gọi là Nam triều để phân biệt với Bắc triều (nhà Mạc ở phía Bắc)
9. Chiến tranh Nam - Bắc triều diễn ra như thế nào ?
Trả lời :
- Hai tập đoàn phong kiến này đánh nhau liên miên, dai dẳng hơn 50 năm. Suốt một vùng từ Thanh - Nghệ ra Bắc đều là chiến trường. Làng mạc điêu tàn, xơ xác
- Mãi đến năm 1592, Nam triều chiếm được Thăng Long, họ Mạc phải chạy lên Cao Bằng, chiến tranh Nam - Bắc triều mới chấm dứt
10. Chiến tranh Nam - Bắc triều đã gây tai họa gì cho nhân dân ?
Trả lời :
Chiến tranh Nam - Bắc triều đã gây ra nhiều tai họa cho nhân dân :
- Hàng vạn người bị bắt đi lính, đi phu, gia đình li tán
- Mùa màng bị tàn phá nặng nề, đồng ruộng bỏ hoang, dịch tễ phát sinh, năm 1527 người chết đến quá nửa
- Nhân dân đói khổ, phiêu bạt, tan tác
11. Thế lực họ Nguyễn ở Đằng Trong được hình thành như thế nào ?
Trả lời :
- Năm 1545, Nguyễn Kim chết con rể là Trịnh Kiểm được cử lên thay, tập đoàn họ Trịnh mưu toan tước đoạt quyền lực của họ Nguyễn, nắm toàn bộ binh quyền
- Người con thứ của Nguyễn Kim là Nguyễn Hoàng được cử vào trấn thủ ở Thuận Hóa, Quảng Nam cùng con cháu ra sức khai phá đất đai, xây dựng tiềm lực vững chắc để chống lại họ Trịnh ở Đằng Ngoài
12. Sự hình thành "vua Lê - chúa Trịnh" ở Đàng Ngoài diễn ra như thế nào ?
Trả lời :
Năm 1592, cuộc xung đột Nam - Bắc triều về cơ bản kết thúc. Trịnh Tùng xưng vương, xây dựng vương thủ bên cạnh triều đình vua Lê. Họ Trịnh nắm toàn bộ quyền thống trị nhưng vẫn phải dựa vào danh nghĩa vua Lê, nhân dân gọi là "Vua Lê - chúa Trịnh" ở Đằng Ngoài
13. Cuộc chiến tranh Trịnh - Nguyễn đã diễn ra như thế nào ?
Trả lời :
- Đầu thế kỉ XVII, cuộc chiến tranh bùng nổ
- Trong gần nửa thế kỉ (từ năm 1627 đến năm 1672), họ Trịnh và họ Nguyễn đánh nhau 7 lần
- Cuối cùng hai bên phải lấy sông Gianh (Quảng Bình) làm ranh giới, chia cắt đất nước, gọi là Đàng Ngoài (từ sông Gianh trở ra) và Đàng Ngoài (từ sông Gianh trở vào).
14. Cuộc chiến tranh Trịnh - Nguyễn đã dẫn đến hậu quả gì ?
Trả lời :
Cuộc chiến tranh Trịnh - Nguyễn đã đưa lại hậu quả tại hại nhất là đất nước bị chia cắt : Đằng Ngoài (từ sông Gianh trở ra) do chúa Trịnh cai quản. Đàng Trong (từ sông Gianh trở vào) do chúa Nguyễn cai quản.
15. Sự hình thành "Vua Lê - chúa Trịnh" ở Đàng Ngoài diễn ra như thế nào ?
Trả lời :
- Ở Đàng Ngoài từ nă 1592, cuộc xung đột Nam - Bắc triều kết thúc về cơ bản. Trịnh Tùng xưng vương, xây dựng vương thủ bên cạnh triều đình vua Lê.
- Họ Trịnh nắm toàn bộ quyền thống trị nhưng vẫn phải dựa vào danh nghĩa vua Lê, nhân dân gọi là "Vua Lê - chúa Trịnh" ở Đằng Ngoài
16. Em có nhận xét gì về tình hình chính trị, xã hội nước ta ở thế kỉ XVI - XVII ?
Trả lời :
Tình hình chính trị xã hội ở các thế kỉ XVI - XVII không ổn định do chính quyền luôn thay đổi và chiến tranh liên miên xảy ra bị chia cắt, xã hội rối ren, sản xuất bị đình trệ, đời sống nhân dân vô cùng khó khăn, khổ cực, gây bao đau thương cho dân tộc và tổn thất cho sự phát triển của đất nước.
Bài tập
Có thể bạn quan tâm
Có thể bạn quan tâm
