Tâm trạng, thái độ và suy nghĩ của Lê Hữu Trác qua Vào phủ chúa Trịnh

Tâm trạng, thái độ và suy nghĩ của Lê Hữu Trác qua đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh (trích Thượng kinh kí sự) Đề bài: Phân tích tâm trạng, thái độ và suy nghĩ của Lê Hữu Trác qua đo ạn trích Vào phủ chúa Trịnh (trích Thượng kinh kí sự) BÀI LÀM Trong Thượng kinh kí sự, Lê Hữu Trác ghi lại những điều tai nghe mắt thấy diễn ra trong phủ chúa khá sắc sảo, khách quan, không bộc lộ trực tiếp thái độ, tâm trạng. Ng ười đ ọc ch ỉ có th ể th ấy đ ược ph ần nào tâm trạng, thái độ, của người viết qua giọng điệu và cảm xúc rải rác đây đó suốt tác phẩm. Trước hết thái độ, tâm trạng và ý nghĩ của Lê H ữu Trác th ể hi ện ở vi ệc ông xác đ ịnh v ị trí và góc nhìn của người thầy thuốc và “nhà kí sự”. Nên nhớ rằng, Lê Hữu Trác là cậu Chiêu Bảy của một gia đình quý tộc ở làng Liêu Xá, huyện Đường Hào, trấn Hải Dương. Thuở trẻ đã từng học để mong thi đỗ làm quan, sau quay sang học tập binh thư và sung vào quân đội của chúa Tr ịnh. Đến khi lập được ít nhiều công tr ạng, ông lại đột ngột bỏ về quê mẹ ở xã Tình Diễm, huyện Hương Sơn, trấn Nghệ An, này thu ộc t ỉnh Hà Tĩnh, h ọc nghề thuốc rồi lặn lội đi chữa bệnh ở các miền quê. Ông tự nguyện trở thành người th ầy thu ốc c ủa nhân dân lao động, ông coi thường mọi thứ danh lợi tầm thường ở chốn cung vua phú chúa. Ông không phải là quan Thái y. Năm 1781, Lê Hữu Trác bị triệu ra Kinh đô Thăng Long chữa bệnh cho chúa và th ế t ử ngót một năm rồi lại trở về Hương Sơn. Đó là một việc phải làm và một chuyến đi bất đắc dĩ không hề hào h ứng nhưng không thể chối bỏ. Ông đứng về phía người thầy thuốc chân quê và người dân lao đ ộng đ ể nhìn và ghi lại “những việc trong phủ chúa”. Ông nói rõ ý nghĩ và tâm trạng, ông bày tỏ thái độ ấy trong bài thơ: Quê mùa, cung cấm chưa quen, Khác gì ngư phủ đào nguyên thuở nào! Câu thơ “Cả trời Nam sang nhất là đây !” thật giàu màu s ắc bi ểu c ảm: là ca ng ợi hay m ỉa mai, là khen hay chê, là ngưỡng vọng hay ngầm phê phán? Tùy người đọc tự xác định. Trước cảnh sinh hoạt ở phủ chúa, tác giả thiên kí sự chăm chú, tỉ mỉ quan sát và ghi chép cho chân th ực, nhưng thỉnh thoảng xen vào nhận xét nhẹ nhàng, tinh tế. Khi được mời ăn sáng, ông th ật thà thú nh ận “mâm vàng, chén bạc, đồ ăn toàn là của ngon vật lạ, tôi bấy gi ờ mới biết cái phong v ị c ủa nhà đ ại gia”. Ông không giấu giếm chất “nhà quê tỉnh lẻ” của mình, nhưng “cái phong vị của nhà đại gia” mà ông vừa nói đến với cái giộng “nửa quê nửa tỉnh” ấy là ý làm sao? Ánh mắt của “ông già nhà quê chánh án” nhìn vào c ảnh, vào người, vào mọi việc đang diễn ra nửa như thật thà, khờ khạo, nửa như tò mò, tinh quái, còn giọng đi ệu câu văn thì thể hiện cái hóm hỉnh của người rất thông minh. Khi đi qua “đ ộ năm, sáu l ần tr ướng g ấm” đ ể vào nội cung thế tử, ông buông lời nhận xét: “Ở trong t ối om, không th ấy có c ửa ngõ gì c ả”. Nói v ề b ệnh c ủa thế tử, ông bảo “vì thế tử ở trong chốn màn the trướng phủ, ăn quá no, mặc quá ấm nên tạng ph ủ yếu đi”, vừa là sự thật vừa là ngầm chê. Có thể khen cái đẹp cái sang ở ph ủ chúa, nh ưng thái đ ộ c ủa tác gi ả d ửng dưng trước cái sang vật chất và kín đáo chê cảnh sống phè phởn về vật chất, thiếu sinh khí ở ch ốn cung đình. Tâm trạng của danh y khi chữa bệnh cho thế tử diễn biến có phức tạp hơn. Là một danh y, ông hi ểu rõ căn nguyên bệnh của thế tử, ông đưa ra những luận giải hợp lí và có th ể ch ữa chạy hi ệu qu ả ngay, nh ưng lại ngại bị nhà chúa trói buộc vào quyền chức, danh lợi ở chốn phủ chúa đáng sợ này, cuộc đời sẽ mất tự do, tự chủ. Để tránh hiểm họa cho bản thân, ông định chữa bệnh theo kiểu cầm ch ừng, vô th ưởng vô ph ạt. Nhưng Lê Hữu Trác là một danh y có y đức, giàu từ tâm, không thể phụ lòng ông cha. Gi ữa ph ủ chúa uy nghiêm, giữa những Thái y của cung đình, một thầy thuốc chân quê dám th ẳng th ắn bảo v ệ ý ki ến chuyên môn của mình, bảo vệ chân lí khoa học vì sự sống của con người, dù người đó là ai. Ý kiến của Lê H ữu Trác trái với ý kiến của các quan Thái y làm cho quan Chánh đường phải ngần ngại “tỏ ý kiến nói đi nói l ại mấy lần”. Lê Hữu Trác là danh y uyên bác, giàu kinh nghiệm thực tế, có y đ ức cao quý, có l ương tâm trong sáng. Ông là bậc đại trí thức có phẩm hạnh thanh cao, có nhân cách cứng c ỏi, coi th ường danh l ợi, quyền quý, yêu tự do và trọng nếp sống thanh đạm, mộc mạc đậm đà tình quê hương. Ông dứt khoát “ch ối b ỏ” cu ộc s ốn nơi cung đình. Khát vọng “về núi” thường trực trong ông đối nghịch gay gắt v ới cách s ống c ủa t ập đoàn thống trị nhà chúa. Đó là sự đối lập giữa thiện và ác, giữa đẹp và xấu, giữa trong và đục. Thượng kinh kí sự nói chung và đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh nói riêng có giá trị hiện thực sâu sắc.