Người trong bao (Ngữ văn 11), trường THPT Quốc Oai - Hà Nội

NGƯỜI TRONG BAO

A.P.Sê-Khốp

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả: Sê-khốp (1860-1904)

- Là đại biểu kiệt xuất cuối cùng của chủ nghĩa hiện thực phê phán Nga thế kỷ 19

* Cuộc đời sinh ra và lớn lên tại thị trấn Ta-gan-roc trên bờ biển A-dop. Xuất thân trong 1 giá đình buôn bán nhỏ, bản thân là người giàu nghị lực say mê laoa động.

- Ông vừa là 1 bác sỹ vừa là 1 nhà báo, nhà văn - Cuộc đời ông gắn với các công việc xã hội văn hóa giáo dục.

 Tình cảm nhân đạo cao quý là tấm lòng nặng trĩu yêu thương, là những khát khao của nhân vậy hướng đến 1 xã hội tự do, chân chính tốt đẹp.

* Đặc điểm phong cách truyện ngắn

- Sê Khốp là bậc thầy sáng tạo mạch ngầm văn học

- Cốt truyện ngắn ngọn giản dị

- Chi tiết điển hình sắc nét, hình ảnh mang giàu ý nghĩa biểu tượng

 Nhà văn kiệt xuất, nhà cách tân thiên tài về truyện ngắn và kịch

2. Tác phẩm

- Hoàn cảnh sáng tác:

+ Ra đời trong thời gian nhà văn dưỡng bệnh ở thành phố I-an-ta năm 1898

+ Trong thời kì: xã hội Nga sản sinh ra nhiều kiểu người kì quái

 In đậm dấu ấn thời sự triết lý sâu sắc

- Kết cấu:

+ Câu chuyện của bác sĩ I-van-I-va-nứt và thầy giáo Bu-rơ-kin

+ Câu chuyện về cuộc đời nhân vật Bê-li-cốp

+ Lời tự thoại, tự vãn của bác sĩ thú y I-van-I-va-nứt

=> Truyện lồng trong truyện

II. Đọc-hiểu văn bản

1. Tóm tắt văn bản

- Câu chuyện về nhân vật Bê-li-cốp:

+ Một thầy giáo dạy tiếng Hi Lạp

+ Ngoại hình, trang phục, vật dụng, thói quen đều kì quặc

+ Khát vọng thu mình vào trong bao, thường xuyên lo âu, sợ hãi

+ Mối quan hệ của Bê-li-cốp với đồng nghiệp. Thái độ của mọi người xung quanh đối với Bê-li-cốp

 Cuộc đối thoại của Bê-li-cốp và Cô-va-len-cô

Kết cục: Cái chết bi thảm, bi kịch của Bê-li-cốp

2. Chân dung nhân vật Bê-li-cốp

a. Diện mạo, thói quen sinh hoạt

- Trang phục: đi giày cao su, mặc áo bành tô ấm cốt bông. Hắn đeo kính râm mặc áo bông chần, lỗ tai nhét bông

- Vật dụng: ô hắn để trong bao, chiếc đồng hồ quả quýt cũng để trong bao bằng da hươu, dao gọt bút chì cũng trong bao

- Thói quen: ngồi trong xe ngựa thì kéo mui lên; đi hết nhà này đến nhà khác, kéo ghế ngồi, chẳng nói chẳng rằng, mắt nhìn xung quanh, ngồi im phẵng một lát rồi về

- Không gian sống: ở nhà mặc áo khoác ngoài, đội mũ, đóng cửa, cài then. Buồng ngủ chật như cái hộp. Khi nằm ngủ thì kéo chân trùm đầu chật chội, tù túng, tối tăm

=> Bao bọc, che chắn, giấu kín

=> Chân dung dị thường, con người hợp dị, tự tạo ra vỏ ngoài ngăn cách, tách biệt với cuộc đời, với thế giới bên ngoài. Phủ trùm lên nhân vật là một sắc màu đen tối, u ám, ngột ngạt, thiếu sự sống, thiếu khí trời, thiếu ánh sáng.

b. Lối sống, thói quen, suy nghĩ

- Thái độ: nhút nhát, ghê tởm đối với hiện đại, lúc nào cũng ngợi ca quá khứ, ngợi ca những gì không có thật

- Tâm trạng: luôn sợ sệt lo lắng, sợ nhỡ có chuyện gì, sợ kẻ trộm, nằm mơ toàn những điều khủng khiếp.

- Suy nghĩ : tin vào những chỉ thị thông tư bài báo cấm đoán.

- Khát vọng: thu mình vào trong một cái vỏ, tạo cho mình một thứ bao ngăn cách bảo vệ hắn khỏi thế giới bên ngoài

Bê-li-cốp tự giấu mình trong nỗi sợ hãi âu lo đến kỳ quặc

-Tâm lý: lo lắng, sợ hãi, bất an. Dường như có 1 thứ vỏ bao vô hình nào đó đã bủa vây siết chặt Bê-li-cốp khiến cho hắn không thể thoát ra được và rồi trở nên nhỏ bé, yếu hèn, bạc nhược.

- Tính cách hèn nhát, yếu đuồi, bảo thủ

- Lối sống thu mình đơn độc, nghi kị đủ điều.

c. Ảnh hưởng lối sống trong bao của Bê-li-cốp đến đời sống xã hội

- Lối sống trong bao của Bê-li-cốp tác động đến cả trường học, cả thành phố trong suốt thời gian 15 năm:

+ Mọi người đều khó chịu trước con mắt săm soi của Bê-li-cốp, trước những thói quen như hay mách lẻo báo cáo cấp trên, trước tham vọng của Bê-li-cốp lúc nàocũng lấy thông tư chỉ thị trấn áp mọi người

+ Tất cả đều sợ hãi, né tránh Bê-li-cốp. Họ nhìn hắn như một bức chân dung biếm họa khi Bê-li-cốp bị gắn ghép với Va-ren-ca.

 Toàn thành phố sợ Bê-li-cốp đến mức:

+ Các bà, các cô không dám tụ tập diễn kịch

+ Họ không dám nói to, không dám gửi thư, không dám làm quen, sợ giúp đỡ người nghèo, đọc sách

=> Lối sống của Bê-li-cốp tác động đến mọi người làm họ sợ cả những điều chân chính, tiến bộ

 đầu độc tất cả mọi người biến họ từ những người bình thường, khỏe khoắn trở thành những kẻ yếu hèn, nhát sợ, không được là chính mình trong cả giọng nói, tiếng cười, trong hoạt động giao tiếp xã hội và cả những việc làm chân chính, ý nghĩa.

- Nỗi sợ từ bên ngoài (họ sợ Bê-li-cốp). Nỗi sợ từ trong chính bản thân mỗi người. Sợ hãi cuộc sống không dám đối diện bản thân, tự tạo nên một tâm lý nô lệ, nhỏ bé, thỏa hiệp đến tha hóa nhân cách .Đây là một căn bệnh đang ngấm ngầm lây lan, gặm nhắm đời sống tinh thần của toàn thể mọi người trong đát nước Nga thế kỷ 19 những khao khat của ông là mong muốn tìm ra một phương thuốc để chữa trị căn bệnh tư tưởng cho con người của một thời đại đang có những chuyển biến tiêu cực

d. Nghệ thuật xây dựng chân dung nhân vật

- Nghệ thuật xây dựng chân dung biếm họa khiến Bê-li-cốp hiện lên với những nét lố bịch, kỳ quái, biệt dị.

- Sáng tạo hình ảnh biểu tượng “người trong bao” Một lối sống, một kiểu người không phải là cá biệt như Bê-li-cốp mà là một hiện tượng có ý nghĩa phổ quát trong đời sống ã hội Nga thế kỷ 19

- Giọng điệu châm biếm nhẹ nhàng

3. Tìm hiểu về cái chết của Bê-li-cốp

a. Diễn biến dẫn đến cái chết của Bê-li-cốp

- Bê-li-cốp thích Va-ren-ca, bị gán ghép, trêu đùa trở thành chân dung biếm họa một người tình si “do một cậu học trò ngỗ nghịch nào đó vẽ ra” khiến hắn u uất, buồn bực

-Bê-li-cốp hốt hoảng khi nhìn thấy hai chị em nhà Va-ren-ca đi xe đạp thấy nghịch lý nên tìm đến nhà nói chuyện

- Từ đó đã tạo nên một tình huống khiến cuộc đối thoại của Bê-li-cốp và Cô-va-len-cô trở nên căng thẳng, gay gắt  dẫn đến cái chết bi thảm của Bê-li-cốp

* Cuộc đối thoại của Bê-li-cốp và Cô-va-len-cô

Bê-li-cốp	Cô-va-len-cô
- Buồn rầu: u uất vì bị giễu cợt - Hoảng hốt: về hành động đi xe đạp - Giãi bày: cho rằng mình không làm điều gì sơ suất - Xử sự: người tử tế, dúng đắn - Thấy mình có nghĩa vụ nhắc nhở hai chị em nhà Cô-va-len-cô: “Đàn bà con gái mà đi xe đạp thì quả là chuyện kinh khủng” - Dọa nạt: báo cáo hiệu trưởng - Hành động: túm cổ áo từ phía sau xô mạnh	- Phản ứng dữ dội, gay gắt, ngôn ngữ thô bạo “con nào, thằng nào thò mũi vào... dương” - Thái độ nóng nảy - Việc ta và chị ta đi xe đạp chẳng liên quan  có lẽ lỗi sống sợ hãi, hèn nhát của Bê-li-cốp khi cho Cô-va-len-cô bị xúc phạm

* Kết cục của Bê-li-cốp:

- Bê-li-cốp ngã nhào xuống cầu thang. Khi hắn ngã, hắn cuống cuồng kiểm tra xem giàu cao su có tuột khỏi chân, mắt kính có rơi xuống không

- Va-ren-ca nhìn thấy bộ dạng của Bê-li-cốp thì phá lên cười hahaha

- Bê-li-cốp trở về nhà, chấm dứt mọi tình cảm với Va-ren-ca, lên giường nằm một tháng sau thì chết

b. Nguyên nhân dẫn đến cái chết của Bê-li-cốp

- Nhìn bề ngoài: Do sốc trước phản ứng thô bạo của Cô-va-len-cô; do tiếng cười “lảnh lót” của Va-ren-ca

- Nhìn bề sâu: Đối với Bê-li-cốp, câu chuyện hôm nay, những người dưới chân cầu thang đã biết hết bởi thế một loạt những nỗi sợ hãi như một phản ứng dây chuyền nối tiếp, bủa vây Bê-li-cốp. Bê-li-cốp sợ ngày mai cả thành phố sẽ biết chuyện, sợ nhỡ có chuyện gì xảy ra, sợ mình trở thành trò giễu nhại, sợ hiệu trưởng, sợ thanh tra, sợ người ta ép mình về hưu. Những nỗi sợ hãi ấy chính là cái thọng lọng thắt cổ Bê-li-cốp, dẫn đến cái chết bi kịch của Bê li-cốp

=> Tất cả do nỗi sợ hãi của Bê-li-cốp khi cái vỏ bao bọc, che chắn của mình bị xé toạc đức tin, điểm tựa đã bị đổ vỡ với một con người yến đuối, bạc nhược thì cái chết là tất yếu

c. Ý nghĩa cái chết

- Bê-li-cốp nằm trong quan tài, vẻ mặt hiền lành, dễ chịu, tươi tỉnh

- Mừng rằng được chui vào bao mà không phải thoát ra

- Hắn đã đạt được mục đích của cuộc đời

 Với Bê-li-cốp là kết cục hoàn hảo bởi vì Bê-li-cốp chui vào quan tài là chui vào một cái vỏ bao lớn hơn, vĩnh viễn hơn để suôt đời hắn không phải chui ra nữa, mà những vỏ bao khác không thể bao bọc, không thể che chắn bảo vệ nổi hắn

=> Kết cục tất yếu của lối sống quái gở, đốn hèn, bạc nhược. Cái chết mở ra dòng chảy một mạch ngầm khác

4. Về kết thúc tác phẩm

- Người đi đưa tang: cảm thấy nhẹ nhàng, thoải mái

- Chưa đầy một tuần sau: cuộc sống diễn ra như cũ, nặng nề, mệt nhọc, vô vị

- Lời kết luận của bác sĩ thú y: Không thể sống mãi thế được

- Bu-rô-kin nhận ra thực tế, hiện còn bao nhiêu là người trong bao

- IvanIvanut: trầm ngâm, suy tư, trăn trở, dằn vặt

=> Lối sống trong bao còn tồn tại dai dẳng

- Kết thúc mở

- Thôi thúc: sự thúc tỉnh

- Tiếng cườicái chết

- Cái chết sự sung sướng

- Thói quen áp chế đời sống

 Lối sống của Bê-li-cốp không phải là cá biệt mà trở thành điển hình trong đời sống xã hội Nga, đồng thời cũng là một hình tượng, lối sống phổ quát bởi vì lối sống ấy còn bao nhiêu dị bản, bao biến thể đâu đó vẫn tồn tại trong cuộc sống của chúng ta hôm nay. Tác giả muốn gửi một bức thông điệp đến mỗi con người chúng ta: Hãy tự đối diện với chính mình, đối diện với hiện tại, nhìn sâu vào bản chất, những điểm yếu của bản thân để có thể khắc phục và thay đổi. Đồng thời thức tỉnh nhân dân Nga phải làm một cộc Cách mạng, một cuộc đấu tranh triệt để gắn liền với sự thay đổi xã hội, tạo nên một xã hội lành mạnh, văn minh

5. Ý nghĩa của hình tượng người trong bao

- Biểu tượng cho lối sống che đậy, thu mình, vị kỉ

- Cuộc sống ngột ngạt, bức bối, bó buộc, trì trệ

=> Tâm lí nô lệ nhỏ bé, làm tha hóa nhân cách con người

=> Kiểu người trong bao: trói buộc, tù hãm, ngăn chặn tự do, sự phát triển vfa tiến bộ của con người

=> Hình tượng đọc đáo, có ý nghĩa khái quát cao

III. Tổng kết

1. Chủ đề tư tưởng

- Lên án, phê phán mạnh mẽ kiểu người, lối sống trong bao và tác ại của lối sống đó đối với hiện tại và tương lại nước Nga

- Bức thiết cranh báo và kêu gọi mọi người phải tự nhận thức lại chính mình vfa phải thay đổi cách sống, không thể sống tầm thường, hèn nhát, ích kỷ, bảo thủ

2. Đặc sắc nghệ thuật

- Ngôi kể: tự nhiên, gần gũi, chân thực, khách quan

- Giọng kể:

+ Mỉa mai, châm biếm

+ Trầm tĩnh, chậm buồn

+ Bình thản, khách quan

+ Bức xúc, trăn trở

- Xây dựng nhân vật điển hình: vừa cá biệt, vừa khái quát

- Xây dựng biểu tượng: hình ảnh cái bao, suy nghĩ thường trực

- Kết cấu truyện lồng truyện: tầng bậc, ý nghĩa đan lồng vào nhau.

B. Bài tâp.

I. Bài tập trắc nghiệm.

A.P.Sê-Khốp

Câu 1: Sê-khốp nổi tiếng trong những lĩnh vực nào?

A. Tiểu thuyết, thơ C. Thơ, kịch

B. Tiểu thuyết, truyện ngắn D. Truyện ngắn, kịch

Câu 2: Sê-khốp đã học nghề gì ở Trường Đại học Tổng hợp Mát-xcơ-va?

A. Báo chí B. Sân khấu C. Y D.Luật

Câu 3: Nghề đó có ảnh hưởng như thế nào đến sáng tác của Sê-khốp?

A. Ông luôn quan tâm đến việc chữa bệnh tinh thần cho con người trong sáng tác của mình

B. Ông thường chọn nhân vật chính trong các tác phẩm của mình là các luật sư

C. Ông thường tạo ra những kịch tính trong tác phẩm của mình

D. Ông thường chú ý đến tính thời sự trong các sáng tác của mình

Câu 4: Xã hội Nga khi tác giả viết Người trong bao có đặc điểm gì?

A. Đang khẩn trương chuẩn bị cho cuộc Cách mạng tháng Mười

B. Đang tưng bừng với thắng lợi của cuộc Cách mạng tháng Mười

C. Đang ngạt thở trong bầu không khí chuyên chế bảo thủ nặng nề

D. Đang mừng vui trước chiến thắng của Hồng quân chống phát xít

Câu 5: Nhan đề Người trong bao mang ý nghĩa ẩn dụ cho những con người nào?

A. Hay tự ti và hà tiện quá mức C. Bị mọi người trong tập thể xa lánh

B. Hay sợ hãi và sống bạc nhược D. Không thích giao tiếp với bất kì ai

Câu 6: Cái đồ vật của Bê-li-cốp có đặc điểm gì giống nhau?

A. Đều rất sang trọng, đắt tiền

B. Đều rất giản dị, cũ kĩ

C. Đều rất tiện đường

D. Đều được đặt trong bao hoặc là cái bao

Câu 7: Dòng nào nói đúng ý nghĩa thường xuyên xuất hiện trong đầu Bê-li-cốp?

A. Sợ có ai đến nhà hắn mà không báo trước

B. Sợ có tiếng chuông điện thoại reo trong đêm

C. Sợ có ai đó làm hắn giật mình

D. Sợ nhỡ lại xảy ra chuyện gì

Câu 8: Việc Bê-li-cốp đến nhà Cô-va-len-cô để nói lên suy nghĩ của hắn về cảnh hai chị em Va-ren-ca và Cô-va-len-cô “phóng xe đạp” ; Cô-va-len-cô “mặc áo thêu ra đường, đi ngoài phố lúc nào [...] cũng cầm theo sách này sách nọ” cho thấy hắn là con người như thế nào?

A. Không muốn người khác hơn mình

B. Bảo thủ, rất sợ cái mới

C. Coi thường phụ nữ

D. Coi thường những người trẻ tuổi hơn mình

Câu 9: Thái độ kính trọng đối với chính quyền của Bê-li-cốp cũng là một thứ vỏ bọc, một “cái bao” che đậy điều gì ở hắn?

A. Tâm lí thích vuốt ve, nịnh bợ những kẻ có quyền

B. Tâm lí thích dọa nạt, hống hách trước những người trẻ tuổi

C. Tâm lí hèn nhát, run sợ trước quyền lực

D. Tâm lí cầu cạnh, dựa dẫm vào quyền lực

Câu 10: Nguyên nhân trực tiếp của việc Bê-li-cốp “lên giường nằm và không bao giờ dậy nữa là gì?

A. Do Cô-va-len-cô túm cổ áo hắn và xô ngã

B. Do Va-ren-ca và hai bà nữa nhìn thấy hắn ngã

C. Do tiếng cười của Va-ren-ca

D. Do hắn bị vẽ tranh châm biếm

D. Kêu gọi mọi người hãy tránh xa lối sống “trong bao” kiểu Bê-li-cốp

II : Tự luận

Đọc đoạn văn sau và trả lời câu hỏi :

...Một tháng sau, Bê- li- cốp chết.Bấy giờ , khi nằm trong quan tài, vẻ mặt hắn trông hiền lành, dễ chịu, thậm trí còn có vẻ tươi tỉnh nữa, cứ hệt như hắn mừng rằng cuối cùng hắn đã được chui vào trong một cái bao mà từ đó không bao giờ hắn phải thoát ra nữa.Phải rồi, thế là hắn đã đạt được mục đích cuộc đời!...

Từ nghĩa địa trở về, lòng chúng tôi đều cảm thấy nhẹ nhàng, thoải mái.Nhưng chưa đầy một tuần sau, cuộc sống đã lại diễn ra như cũ, nặng nề, mệt nhọc, vô vị, một cuộc sống chẳng bị chỉ thị nào cấm đoán nhưng cũng chẳng được tự do hoàn toàn, chẳng tốt đẹp gì hơn trước. Trên thực tế, Bê- li- cốp đã chầu âm phủ nhưng hiện còn bao nhiêu người trong bao, trong tương lai cũng sẽ còn bao nhiêu kẻ như thế nữa !...”

a.Vì sao khi nằm trong quan tài , vẻ mặt Bê- li –cốp lại hiền lành , dễ chịu,thậm chí còn có vẻ tươi tỉnh.

b. Vì sao khi hắn chết đi rồi nhưng chưa đầy một tuần sau, cuộc sống đã lại diễn ra như cũ, nặng nề, mệt nhọc, vô vị ?

c. Viết đoạn văn 200 chữ trình bày suy nghĩ của anh / chị về tác hại của lối sống “ trong bao ”.