Ôn thi đại học môn Văn: Chuyên đề - Văn xuôi 1954-1975

vaên xuoâi 1954- 1975 TTLT Vónh Vieãn 127 VAÊN XUOÂI 1954 1975 Nguyeãn Tuaân vaø Ngöôøi Laùi Ñoø Soâng Ñaø “Chuùng thuûy giai ñoâng taåu Ñaø giang ñoäc baéc löu” Nguyeãn Tuaân NGUYEÃN TUAÂN (1910-1987) CUOÄC ÑÔØI VAØ SÖÏ NGHIEÄP SAÙNG TAÙC A. KIEÁN THÖÙC CÔ BAÛN I. Cuoäc ñôøi vaø söï nghieäp saùng taùc 1/ Cuoäc ñôøi: Nguyeãn Tuaân sinh ngaøy 10 thaùng naêm 1910 taïi phoá Haøng Baïc (Haø Noäi) trong moät gia ñình nhaø nho taøi hoa. Thaân sinh: Cuï Nguyeãn An Lan (coøn goïi laø oâng Tuù Haûi Vaên) ñoã khoa thi Haùn hoïc cuoái cuøng roài ñi laøm vieân chöùc nhoû ôû toaø söù caùc tænh döôùi cheá ñoä thuoäc ñòa baát ñaéc dó. Cuï cuøng gia ñình ñaõ soáng nhieàu ôû caùc tænh mieàn Trung: Khaùnh Hoøa, Phuù Yeân, Hoäi An, Ñaø Naüng, Hueá, Haø Tónh, nhaát laø Thanh Hoùa. Thuôû nhoû, baét ñaàu ñi hoïc Nguyeãn Tuaân hoïc chöõ Phaùp. Khi hoïc ñeán baäc trung hoïc ôû Nam Ñònh, oâng tham gia baõi khoùa vaø bò ñuoåi hoïc naêm 1929. Vaøo laøng vaên khaù sôùm vaø oâng soáng haún vôùi ngoøi buùt töø naêm 1937 (thôøi kyø Maët traän daân chuû Ñoâng Döông vaø phong traøo ñaáu tranh coâng noâng do Ñaûng laõnh ñaïo) cho ñeán khi oâng maát ngaøy 28 thaùng naêm 1987 taïi Haø Noäi, sau moät côn ñau tim ñoät ngoät. 2/ Söï nghieäp saùng taùc: a) Tröôùc caùch maïng thaùng Taùm: Laø caây buùt tieâu bieåu cho laøng vaên xuoâi laõng maïn thôøi kyø phaùt trieån cuoái cuøng. Taùc phaåm tieâu bieåu: Vang boùng moät thôøi (1940); Tuyø buùt (1941); Chieác lö ñoàng maét cua (1941), Moät chuyeán ñi (1941); Toùc chò Hoaøi (1943); Tuyø buùt II (1943)… b) Sau caùch maïng thaùng Taùm: Nguyeãn Tuaân ñaõ soáng nhöõng ngaøy ñoåi ñôøi cuûa daân toäc neân cuõng nhö nhieàu nhaø vaên khaùc, oâng ñaõ quyeát taâm “loät xaùc” hoøa mình vaøo cuoäc soáng roäng lôùn cuûa nhaân daân. Naêm 1946, chuyeán ñi ñaàu tieân cuûa oâng trong cuoäc ñôøi môùi laø tham gia ñoaøn saùng taùc vaên ngheä ñi vaøo maët traän Nam Trung boä ñaùnh Phaùp. Naêm 1948 leân ñöôøng ra Vieät Baéc döï Ñaïi hoäi vaên hoùa vaø Hoäi nghò vaên ngheä toaøn quoác. OÂng ñöôïc baàu laøm Toång thö kyù ñaàu tieân cuûa Hoäi Vaên Ngheä Vieät Nam. Trong khaùng chieán choáng Phaùp, oâng ñaõ döï nhieàu chieán dòch vôùi boä ñoäi ôû Taây Baéc, Ñoâng Baéc, vaøo vuøng saâu ñòch haäu Baéc Ninh ñeå vieát veà du kích choáng caøn. Taùc phaåm tieâu bieåu: Ñöôøng vui (1949), Tình chieán dòch (1950); Tuøy buùt khaùng chieán (1955)… Trong khaùng chieán choáng Mó, oâng ñaõ ñaët chaân ñeán nhieàu nôi tuyeán löûa: Vónh Linh, caàu Hieàn Löông, Quaûng Bình… ngöôïc soâng Ñaø hieåm trôû vaø ngang doïc khaép caùc mieàn Than Uyeân, Quyønh Nhai, Sôn La… ñeå lieân tieáp cho ra ñôøi nhöõng baøi tuøy buùt, buùt kyù noùng hoåi tính thôøi söï vaø mang daáu aán ngheä thuaät ñoäc ñaùo. Taùc phaåm chính: Soâng Ñaø (1960); Haø Noäi ta ñaùnh Mó gioûi (1972); Kí (1976)…vaên xuoâi 1954- 1975 TTLT Vónh Vieãn 128 II. Phong caùch ngheä thuaät Nguyeãn Tuaân: Laø moät trong nhöõng caây buùt tieâu bieåu cuûa vaên xuoâi Vieät Nam hieän ñaïi, Nguyeãn Tuaân ñöôïc chuù yù ñaëc bieät veà phong caùch ngheä thuaät. Tính ñoäc ñaùo cuûa phong caùch ñoù ñöôïc theå hieän qua nhieàu phöông dieän: 1/ Khi saùng taùc, Nguyeãn Tuaân heát söùc nghieâm khaéc vôùi chính mình ñeå coù nhöõng trang vaên thöïc söï coù tính ngheä thuaät môùi meû, mang daáu aán saùng taïo rieâng. OÂng luoân kieân trì quan ñieåm: ñaõ goïi laø vaên thì tröôùc heát phaûi laø vaên. Vì theá caùch ñaët caâu, döïng ñoaïn cuûa oâng thöôøng raát coâng phu, cuõng nhö kho töø vöïng cuûa oâng raát phong phuù. 2/ Neùt noåi baät khaùc trong phong caùch Nguyeãn Tuaân laø chaát taøi hoa, taøi töû. Tröôùc caùch maïng, nhieàu laàn oâng tuyeân boá beânh vöïc quan ñieåm ngheä thuaät vò ngheä thuaät, nhöng trong nhöõng taùc phaåm tieâu bieåu nhaát cuûa mình, oâng luoân theå hieän nieàm töï haøo daân toäc saâu saéc, söï toân troïng, khaâm phuc nhöõng giaù trò vaên hoaù coå truyeàn cuûa queâ höông. Tuy vaäy, ñoâi luùc quaù ñaø, chaát taøi hoa taøi töû ñoù laïi mang tính khoa tröông, cöôøng ñieäu.( Chieác lö ñoàng maét cua 3/ Vaên NguyeãnTuaân coøn khaùc ngöôøi ôû tính uyeân baùc, ôû beà roäng vaø chieàu saâu vaên hoaù. Ñoù laø keát quaû cuûa vieäc oâng tích luyõ tieàm löïc tri thöùc trong suoát nöõa theá kyû saùng taïo ngheä thuaät. Ñoâi khi oâng quaù meâ maûi, sa ñaø vaøo khoái löôïng tri thöùc ñoù neân moät soá ñoaïn vaên coù phaàn naëng neà, khoâ khan, taïo cho ngöôøi ñoïc caûm giaùc meät moûi. Tuyø buùt “Soâng Ñaø”). III. Taäp tuyø buùt “Soâng Ñaø” Ñaây laø taùc phaåm tieâu bieåu cho giai ñoaïn saùng taùc sau Caùch maïng thaùng Taùm cuûa Nguyeãn Tuaân. Noù noùi raèng ngoøi buùt aáy ñaõ ñaït tôùi ñoä chín môùi veà tö töôûng vaø ngheä thuaät”. (Nguyeãn Ñaêng Maïnh) “…Ñoïc “Soâng Ñaø” thaáy Toå quoác ta thaät laø giaøu ñeïp. Chæ noùi rieâng Than Uyeân coù naøo moû xi maêng thieân taïo, moû thaïch anh laøm thuyû tinh nguõ saéc vaø ñoà söù, moû than môû, moû laân tinh, moû ñoàng, moû chì…Caûnh Taây Baéc thì tuyeät ñeïp, ôû ñaâu taùc giaû cuõng noåi höùng ngheä só muoán caém ngay giaù veõ maø veõ. Nuùi lôùp lôùp meânh moâng nhö bieån, soâng traéng xoaù nhö töøng khuùc luïa tung traûi ra, nhöõng thung luõng luùa chín vaøng choeù leân, treân ñoù maây traéng ñieåm lô löûng nhö theâu noåi v.v….. Nhöng “Soâng Ñaø” khoâng chæ noùi veû ñeïp thieân nhieân maø coøn ñi tìm veû ñeïp cuûa loøng ngöôøi. OÂng goïi ñoù laø chaát vaøng möôøi cuûa taâm hoàn con ngöôøi Taây Baéc. OÂng ngöôïc doøng lòch söû tìm chaát vaøng ñoù ôû nhöõng chieán só caùch maïng kieân cöôøng ñaõ theo göông baát khuaát ôû nhaø tuø Sôn La, ôû nhöõng caùn boä hoaït ñoäng bí maät hoài Taây Baéc bò giaëc chieám ñoùng, ñaõ vöôït qua nhöõng thöû thaùch khuûng khieáp ñeå gaây cô sôû caùch maïng, ôû nhöõng chieán só quaân ñoäi, nhöõng anh chò em daân coâng hoài tieán quaân vaøo Ñieän Bieân…” (Nguyeãn Ñaêng Maïnh “Soâng Ñaø” Trích “Nhaø vaên Tö töôûng vaø phong caùch” NXB Vaên hoïc 1983) ______ NGÖÔØI LAÙI ÑOØ SOÂNG ÑAØ _______ Nguyeãn Tuaân A. KIEÁN THÖÙC CÔ BAÛN Vieát veà soâng Ñaø, Nguyeãn Tuaân khoâng mieâu taû moät con soâng theo loái vaên taû caûnh thuaàn tuyù maø ñoù laø moät nhaân vaät hoaït ñoäng, coù tính caùch taâm traïng raát phöùc taïp nhö convaên xuoâi 1954- 1975 TTLT Vónh Vieãn 129 ngöôøi. Nhaø vaên ñaõ cho ta thaáy hai tính caùch cô baûn ñoù laø “Con soâng Taây Baéc hung baïo vaø tröõ tình”. Tuy nhieân ñeå döïng neân ,ñeå hieåu ñöôïc tính neát cuûa nhaân “vaät” thieân nhieân naøy ,Nguyeãn Tuaân ñaõ vaän duïng raát nhieàu caùc loaïi tri thöùc khaùc nhau nhö lòch söû ,ñòa lí quaân söï ,voõ thuaät, hoäi hoaï ,ñieâu khaéc ,ñieän aûnh ,thô Ñöôøng thô Taûn Ñaø ,…ñeå quan saùt ,moâ taû hieän thöïc baèng neùt buùt taøi hoa cuûa mình 1/ a)Soâng Ñaø laø moät “Nhaân vaät coù tính caùch hung baïo” Doøng soâng raát döõ doäi (bôø ñaù döïng vaùch thaønh, cheït loøng soâng Ñaø khieán noù heïp laïi, doøng soâng nhö moät caùi hang, toái, saâu vaø laïnh). Tri thöùc ñieän aûnh trong vieäc moâ taû hình aûnh coù quan taâm tôùi maûng saùng toái töø maët ñaát nhìn leân, töø moät goùc ñoä cheách ôû cao nhìn xuoáng. Noù gaây caûm giaùc maïnh: hôi laïnh, boùng toái, ñoä cao hun huùt ñeán choùng maët… Con soâng luoân hung haêng, öa gaây söï. Noù luoân chôø ñôïi ngöôøi laùi ñoø soâng Ñaø ñeå giaùng tai hoïa cho hoï. (“Nöôùc xoâ ñaù, ñaù xoâ soùng, soùng xoâ gioù, cuoàn cuoän luoàng gioù…”) Nhöõng ñoäng töø maïnh, laëp laïi vaø ken ñaëc noùi ñeán söï tieáp dieãn cuûa haønh ñoäng “xoâ” ñöôïc dieãn ra treân moät khoâng gian daøi nhö con soâng vaø haønh ñoäng ñoù döõ doäi khoâng chæ ôû trong loøng maø caû treân maët soâng (“Cuoàn cuoän luoàng gioù guøn ghe…). Tính caùch hung baïo cuûa soâng Ñaø ñöôïc bieåu dieãn döõ doäi ôû nhöõng doøng thaùc “lao doøng” chaën ñaùnh ngöôøi laùi ñoø. Cong soâng Ñaø “thaønh ra dieän maïo vaø taâm ñòa cuûa moät thöù keû thuø soá moät”. Noù hieän leân nhö moät loaøi thuûy quaùi khoång loà vöøa nham hieåm vaø hung döõ, vöøa khoân ngoan vaø möu trí. Luùc thì aån naáp mai phuïc, löøa ñaùnh ñoøn du kích, khi thì voøng laïi ñaùnh kieåu vu hoài, khi thì xoâng xaùo lieàu maïng, toång taán coâng tôùi taáp oà aït khaép boán maët. Vaø thaät nham hieåm khi noù bieát keát hôïp ñaùnh ngöôøi laùi ñoø caû treân maët traän ngoaïi giao; khi thì oaùn traùch van xin, khi thì “khieâu khích, gioïng gaèn vaø cheá nhaïo”, khi thì “roáng leân trong taát caû baáy nhieâu caùi luoàng giaän döõ”, “reo nhö ñun soâi”, “muoán haát tung ñi moät caùi thuyeàn”. Khi thì hoø la, gaàm theùt vang ñoäng nuùi röøng “Maët nöôùc hoø reo la vang daäy “uøa vaøo” nhö theå “quaân lieàu maïng”, “ñaùnh nhöõng ñoøn hieåm ñoäc nhaát”. Quaû thaät con soâng nhö moät sinh theå thaät söï. Trí töôûng töôïng taïo hình cuûa taùc giaû quan saùt raát kyõ löôõng vaø chính xaùc, taùc giaû cung caáp nhöõng kieán thöùc raát phong phuù vaø khoâng tuøy tieän, ñoàng thôøi söû duïng ngoân ngöõ ñieâu luyeän, sinh ñoäng. b) Soâng Ñaø laø moät “nhaân vaät” coù tính caùch tröõ tình: Taùc giaû hình dung noù nhö moät ngöôøi ñaøn baø kieàu dieãm. “Soâng Ñaø nhö moät aùng toùc mun daøi ngaøn ngaøn vaïn vaïn saûi”. “Soâng Ñaø luoân daøi nhö moät aùng toùc tröõ tình, ñaàu toùc chaân toùc aån hieän trong maây trôøi Taây Baéc bung nôû hoa ban hoa gaïo”… Soâng Ñaø coù “luoàng em” “ñaèm dòu” muoân ñôøi eâm “soâng nöôùc thanh bình”. Soâng Ñaø ñöôïc nhìn qua laøn maây muøa xuaân, aùnh naéng muøa thu. Taùc giaû theo doõi nhöõng bieán cuûa maøu saéc. Khi “löø löø chín ñoû” khi “doøng xanh ngoïc bích”. Soâng Ñaø thaät mó leä, coù theå gôïi caûm höùng cho ngheä thuaät, gôïi caûm xuùc rieâng bieät cho moãi ngöôøi khi tieáp xuùc vôùi tính caùch tröõ tình cuûa noù: Noù coù chaát Ñöôøng thi coå ñieån, caùi laëng lôø cuûa noù gôïi nhôù moät quaù khöù xa xaêm töø thôøi Lí, Traàn, Leâ, noù “löûng lôø nhôù thöông” vaø “ñang laéng tai nghe” vôùi daùng veû raát dòu daøng, uûy mò vaø thaàm kín.vaên xuoâi 1954- 1975 TTLT Vónh Vieãn 130 Con soâng aáy gôïi nhôù coá nhaân, gôïi nhôù caùi “hoang daïi”, “hoàn nhieân nhö moät nieàm coå tích tuoåi xöa”. Ñaëc bieät hình aûnh con nai ngô ngaùc nhö nghe thaáy moät tieáng coøi söông… ñoù laø moät aâm thanh vaúng ñöa trong töôûng töôïng ñaõ gôïi caùi tónh laëng hoang daõ cuûa soâng Ñaø. Thaät laø moät lieân töôûng taït ngang raát ñoäc ñaùo vaø thuù vò. 2/ Nhaân vaät ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø: Nhaân vaät ngöôøi laùi ñoø ñöôïc Nguyeãn Tuaân nhìn nhö laø ñoái töôïng cuûa caùi Ñeïp. Noù laáp laùnh aùnh saùng cuûa ngöôøi taøi hoa ngheä só. Theo Nguyeãn Tuaân, khoâng cöù gì cöù laø ngöôøi hoaït ñoäng ôû caùc ngaønh ngheä thuaät hoï môùi laø keû taøi hoa ngheä só. Maø nhöõng con ngöôøi xung quanh chuùng ta bieát toân troïng caùi Ñeïp ñeàu coù theå öùng xöû Ñeïp vaø töï giaùc saùng taïo ra caùi Ñeïp. Nhöõng ngöôøi uoáng traø trong söông sôùm, nhöõng keû bieát thöôûng thöùc thöùc “höông cuoäi”… ñeàu laø nhöõng ngheä só taøi hoa. Vaø do vaäy “Ngöôøi laùi ñoø soâng Ñaø laø ngöôøi laùi ñoø ngheä só. Chôø ñoø, laùi ñoø laø caû moät ngheä thuaät cao cöôøng vaø ñaày taøi hoa. Ngheä thuaät ôû ñaây chính laø noù ñaõ nhaäp thaân vaøo ngöôøi laùi ñoø caû phöông dieän hình thöùc laãn tính caùch. “Treân thaùc hieân ngang moät ngöôøi laùi ñoø soâng Ñaø coù töï do, vì ngöôøi laùi ñoø aáy naém ñöôïc qui luaät taát yeáu cuûa doøng soâng Ñaø (tr. 154). Hình aûnh ngöôøi laùi ñoø soâng Ñaø ñöôïc Nguyeãn Tuaân döïng töôïng khieán cho ta nhö sôø moù ñöôïc. Böùc töôïng aáy khoâng phaûi laø con ngöôøi chung chung maø noù taïo daùng heát söùc rieâng bieät khoâng theå ñaët teân gì khaùc hôn laø “ngöôøi laùi ñoø soâng Ñaø”. Böùc töôïng haét chieáu ra tính caùch beân trong cuûa con ngöôøi naøy. “Tay oâng daøi leâu ngheâu nhö caùi saøo, chaân oâng luùc naøo… nhôõn giôùi oâng vôøi vôïi nhö luùc naøo cuõng mong moät caùi beán xa naøo ñoù trong söông muø” (tr. 146) Ñeå laøm noåi baät taøi ngheä cuûa oâng laùi ñoø, Nguyeãn Tuaân ñaõ saùng taïo ra moät cuoäc vöôït thaùc cuûa oâng nhö laø moät vieân töôùng ngaøy xöa lao vaøo moät traän ñoà baùt quaùi cuûa Khoång Minh vôùi bieát bao nhieâu caïm baãy, heát voøng naøy ñeán voøng khaùc, vaø moãi voøng, ñaù treân thaùc soâng Ñaø ñeàu coù nhöõng vieân töôùng möu trí vaø gian thaâm chæ huy. Ñeå aùp ñaûo “keû ñòch” daùm “quaân thaùc ñaù” coøn noåi troáng chieâng la hoø döõ doäi “Roáng leân nhö ngaøn con traâu moäng ñang loàng loän… röøng löûa cuøng gaàm theùt vôùi ñaøn traâu chaùy buøng buøng” (tr. 151) Thaät laø moät lieân töôûng heát söùc baát ngôø. Ñaây laø loái lieân töôûng taït ngang, noái keát hai söï kieän rôøi nhau döôøng nhö chuùng khoâng coù söï töông ñoàng. Caâu chuyeän noùi veà “nöôùc” laïi ñöôïc lieân töôûng vôùi “löûa”. Caâu chuyeän noùi veà “ñaù thaùc” ôû ñaây laø lieân töôûng tôùi “ñaøn traâu” vaø “röøng bò chaùy”. Neáu khoâng coù phong caùch taøi hoa taùo baïo cuûa Nguyeãn Tuaân khi xöû lyù nhöõng hieän töôïng treân seõ gaây ra khaäp khieãng, phi loâgich. Ñoaïn vaên döïng caûnh ñaày giaù trò taïo hình, noù nhö moät cuoán phim quay caän caûnh vaø döïng laïi ñaëc taû caùc chi tieát (chính Nguyeãn Tuaân ñaõ coù yù ñònh söû duïng voán vaên hoùa veà moân ngheä thuaät thöù baûy naøy ñeå döïng caûnh, döïng truyeän: “Toâi sôï haõi maø nghó ñeán moät anh baïn quay phim… nhöõng thöôùc phim maøu cuõng quay tít… caùi phim aûnh thu ñöôïc…” (tr. 151) Ta cuõng löu yù thuaät keå ñaày hoài hoäp, ñaày kòch tính caêng thaúng, voán tri thöùc veà quaân söï vaø voõ thuaät ñöôïc ñöa ra öùng duïng. Quaû laø “oâng laùi ñaõ naém chaéc ñöôïc binh phaùp cuûa thaàn soâng, thaàn ñaù. OÂng ñaõ thuoäc qui luaät phuïc kích cuûa luõ ñaù…, OÂng ñaõ “cöôõi”leân thaùc soâng Ñaø: “Naém chaët laáy caùi bôøm soùng”, “baùm chaéc laáy luoàng nöôùc” luùc “phoùng nhanh” luùc “laùi mieát”, nhôù maët boïn ñaù “ñöùa thì oâng traùnh” “ñöùa thì oâng ñeø xaán leân”…vaên xuoâi 1954- 1975 TTLT Vónh Vieãn 131 OÂng laùi ñoø quaû laø vò töôùng ñaày thao löôïc taøi ba. OÂng ñang trình dieãn ngheä thuaät cuûa mình vôùi qui luaät thieân nhieân khaéc nghieät. Neáu thieáu moät chuùt bình tónh, thieáu moät chuùt chính xaùc, oâng phaûi traû giaù baèng maïng soáng cuûa mình. Nguyeãn Tuaân quaû laø öa khai thaùc nhöõng caûm giaùc maïnh ñeå taùc ñoäng nhöõng aán töôïng khoâng phai môø trong taâm naõo cuûa ñoäc giaû! Qua nhaân vaät ngöôøi laùi ñoø, Nguyeãn Tuaân cho raèng chuû nghóa anh huøng ñaâu phaûi tìm kieám ñaâu xa laï. Noù coù trong cuoäc soáng tìm mieáng côm manh aùo cuûa nhaân daân lao ñoäng ñaáy thoâi. Nhöõng ngöôøi bình dò coù trí duõng taøi ba hoï coù theå vieát neân nhöõng thieân anh huøng ca, coù theå taïo hình taïc maãu cho ngheä thuaät. Hoï laø ñoái töôïng cuûa caùi ñeïp, cuûa aùnh saùng thaåm myõ môùi. 3/ Phong caùch Nguyeãn Tuaân noåi raát roõ trong baøi tuøy buùt ñoù laø: a) Caûm höùng ñaëc bieät ñoái vôùi nhöõng gì gaây caûm giaùc maïnh. b) Nhìn caûnh vaät con ngöôøi ôû phöông dieän caùi Ñeïp. c) Ñaày aép nhöõng tri thöùc uyeân baùc cuûa caùc ngaønh. d) Vieát phoùng tuùng vôùi ngoân ngöõ giaøu coù vaø ñieâu luyeän. Chuùng ta coù theå thaáy nhöõng töø duøng: “Nhôõn giôùi oâng voøi voïi” (tr. 146) “OÂng ñoø… maët meùo beäch ñi”… (tr. 152) “Thaùc… hoàng hoäc teá …” (tr. 153) Ñaëc bieät laø nhöõng lieân töôûng ñoäc ñaùo thoâng qua so saùnh. “Vui nhö noái laïi chieâm bao ñöùt quaõng” (Tr. 155) “Ñaèm thaém, ñaàm aám nhö gaëp ñöôïc coá nhaân” (Tr. 156) Vieäc söû duïng töø ngöõ chính xaùc ñieâu luyeän. Khai thaùc nöôùc thò uy ñeå ñe doïa ngöôøi laùi ñoø thì Nguyeãn Tuaân duøng töø “hoø la”, “Maët nöôùc hoø la vang daäy” (Tr. 152) Khi “Nhöõng luoàng töû ñaõ boû heát laïi sau thuyeàn” thì “chæ coøn vẳng tieáng reo hoø cuûa soùng thaùc nguoàn sinh” (tr. 153) chæ thay coù moät thaønh toá “la” vaø “reo” maø dieãn ñaït ñöôïc chính xaùc ñieàu caàn noùi! B. LUYEÄN TAÄP: Ñeà 1: Phaân tích hình aûnh thieân nhieân vaø con ngöôøi qua “Ngöôøi laùi ñoø soâng Ñaø” cuûa Nguyeãn Tuaân ñeå qua ñoù thaáy ñöôïc phong caùch ngheä thuaät cuûa taùc giaû. Baøi laøm Hieám ai coù ñöôïc moät ngheä thuaät mieâu taû thieân nhieân vaø con ngöôøi nhö Nguyeãn Tuaân, moät caây buùt tieâu bieåu cuûa vaên xuoâi Vieät Nam hieän ñaïi. Ñoù laø moät ngheä thuaät mieâu taû raát tinh vi, saéc saûo, vaø ñaày taøi hoa. Ñieàu ñoù ñöôïc theå hieän raát roõ trong caùc taùc phaåm cuûa oâng, tieâu bieåu laø ñoaïn “Ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø” trích töø taäp tuøy buùt “Soâng Ñaø” vieát naêm 1960. Ñi saâu tìm hieåu ngheä thuaät mieâu taû ñoäc ñaùo cuûa Nguyeãn Tuaân trong “Ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø”, ta khoâng nhöõng thaáy heát nhöõng neùt ñeïp ñoäc ñaùo cuûa thieân nhieân vaø con ngöôøi Soâng Ñaø qua ngoøi buùt “traêm maøu cuûa oâng, maø coøn caûm nhaän ñöôïc beà saâu tình caûm vaø con ngöôøi nôi “mieàn soâng” ñoù.vaên xuoâi 1954- 1975 TTLT Vónh Vieãn 132 Tröôùc heát nhaân vaät “thieân nhieân” Soâng Ñaø. Ta goïi laø “nhaân vaät” vì qua neùt buùt Nguyeãn Tuaân, Soâng Ñaø hieän leân nhö moät con ngöôøi thöïc thuï, vôùi taát caû nhöõng caûm xuùc, tính khí phöùc taïp. (Nhaø vaên luoân vieát hoa hai chöõ Soâng Ñaø) Soâng Ñaø cuûa Nguyeãn Tuaân khoâng chæ ñöôïc mieâu taû nhö nhöõng con soâng bình thöôøng, nhöõng con soâng maø khi nhaéc ñeán chæ laøm ta lieân töôûng ñeán nöôùc, hoaëc nhieàu laém laø doøng chaûy, maøu saéc doøng soâng v.v… Khoâng! Soâng Ñaø cuûa Nguyeãn Tuaân ñaëc bieät hôn nhieàu! Noù laø moät toå hôïp cuûa caùt, bôø, cuûa gioù, cuûa ñaù,cuûa thaïch traän vaø cuûa nöôùc, moãi yeáu toá treân con Soâng Ñaø ñeàu ñöôïc Nguyeãn Tuaân mieâu taû raát chi tieát. Moãi caùi coù moät tö theá rieâng, töôûng nhö noù sinh ra laø chæ ñeå gaén vôùi Soâng Ñaø, ñeå goùp phaàn taïo neân hai tieáng “Soâng Ñaø” vôùi ñaày ñuû tính chaát vaø yù nghóa cuûa noù. Khi “quan saùt” Soâng Ñaø cuûa Nguyeãn Tuaân trong töøng lôøi vaên ta thaáy hieän leân moät con soâng vôùi hai tính caùch hoaøn toaøn maâu thuaãn nhau: raát hung baïo nhöng raát tröõ tình. Caùi ñoäc ñaùo cuûa Nguyeãn Tuaân laø oâng coù caùi nhìn heát söùc tinh vi vaø ñaëc saéc veà moïi söï vaät, töø nhöõng caùi beù nhoû nhaát maø ít ai ñeå yù nhaát. Chaúng haïn nhö caùt. Caùt laø vaät bình thöôøng, nhöng caùt Soâng Ñaø cuûa oâng thì “noù ñuïc thuûng gan baøn chaân loã roã nhö nhöõng veát haø ñuïc thuûng ñaùy vaø maïn döôùi caùc thuyeàn goã”. Bôø caùt cuõng coù ñaëc ñieåm rieâng cuûa noù, oâng mieâu taû thieân nhieân coù ñaày ñuû maøu saéc, ñöôøng neùt, aâm thanh soáng ñoäng nhaát vaän duïng caùch quan saùt cuûa nhieàu ngaønh ngheä thuaät khaùc nhau, töø hoäi hoaï, thi ca ñeán ñieâu khaéc, aâm nhaïc, ñieän aûnh. Luùc thì raát hoäi hoïa: “Muøa Xuaân doøng xanh ngoïc bích chöù nöôùc Soâng Ñaø khoâng xanh maøu xanh heán cuûa soâng Gaàm, soâng Loâ. Muøa thu nöôùc Soâng Ñaø löø löø chín ñoû nhö da maët ngöôøi baàm vì röôïu böõa…” Luùc laïi raát taïo hình vaø giaøu chaát thô: “Con Soâng Ñaø tuoân daøi nhö moät aùng toùc tröõ tình”. “AÙng toùc tröõ tình”! Ngoân ngöõ vaên chöông cuûa Nguyeãn Tuaân thaät ñaëc saéc. Caùi nhìn cuûa oâng cuõng theá. Con soâng Ñaø khoâng phaûi laø “moät aùng toùc tröõ tình” sao ñöôïc khi “ñaàu toùc chaân toùc aån hieän trong maây trôøi Taây Baéc bung nôû hoa ban, hoa gaïo thaùng hai vaø cuoàn cuoän muø khoùi nuùi Meøo ñoát nöông xuaân”. Moät aùng toùc maø coù caû maây trôøi; coù caû maøu ñoû cuûa hoa gaïo, maøu traéng cuûa hoa ban, vaø quyeän vaøo khoùi, chaát tröõ tình laø ôû choã ñoù. Caùi hay cuûa Nguyeãn Tuaân laø oâng quan saùt khoâng chæ tinh vi maø coøn ôû nhieàu goùc ñoä, ôû nhieàu thôøi ñieåm vaø trong nhieàu traïng thaùi. ÔÛ quaõng tröôùc “nöôùc Soâng Ñaø reo leân nhö côm soâi”. ÔÛ quaõng khaùc, doøng soâng laïi “löõng lôø nhö nhôù thöông”. Chính vì theá maø thieân nhieân cuûa oâng trôû neân ñoäc ñaùo, trôû thaønh thieân nhieân cuûa Nguyeãn Tuaân. Coäng theâm vaøo ñoù laø ngoøi buùt taøi hoa vaø laõng töû cuûa oâng nöõa. Töøng lôøi, töøng chöõ ñöôïc nhaø vaên caân nhaéc, trau chuoát kó löôõng vaø coâng phu. Neáu chæ coù oùc quan saùt, coù caûm xuùc khoâng thoâi maø khoâng coù kieán thöùc saâu roäng vaø taøi vieát thì khoâng theå naøo coù ñöôïc nhöõng aùng vaên mieâu taû thieân nhieân ñoäc ñaùo vaø gôïi caûm ñeán theá. Ñoaïn tuøy buùt “Ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø” mieâu taû thieân nhieân raát ñoäc ñaùo vaø raát daøi, nhöng coù leõ caùi thieân nhieân ñoù theå hieän leân chæ laøm neàn cho hình aûnh con ngöôøi maø thoâi. Thieân nhieân caøng huøng vó bao nhieâu, döõ tôïn bao nhieâu, hieàn hoøa bao nhieâu thì con ngöôøi trong thieân nhieân ñoù caøng kieân cöôøng, anh duõng vaø taøi hoa, thô moäng baáy nhieâu. Haõy nhìn oâng laùi ñoø “Tay oâng leâu ngheâu nhö caùi saøo, chaân oâng luùc naøo cuõng luyønh khuyønh ghì laïi nhö keïp laïi moät caùi cuoáng laùi töôûng töôïng, gioïng oâng aøo aøo nhö tieáng nöôùc tröôùc maët gheành soâng, nhôõn giôùi oâng voøi voïi nhö luùc naøo cuõng mong moät caùi beán xa xa trong söông muø”.vaên xuoâi 1954- 1975 TTLT Vónh Vieãn 133 Taát caû ñeàu laø nhöõng hình aûnh raát maïnh, raát ñoäc ñaùo. Caùc chöõ ñeàu töôïng hình saéc neùt. Caû aâm thanh cuõng nhö nhö traøo leân qua nhieàu töø laùy noái lieàn nhau. Vôùi ngheä thuaät so saùnh taøi tình phong phuù. Nguyeãn Tuaân cho ta thaáy heát ñöôïc caùc tö theá duõng caûm cuûa ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø, vaø ñaëc ñieåm rieâng bieät cuûa oâng khoâng theå phaân bieät vôùi ai. Hieåu bieát cuûa oâng laùi ñoø caøng ñaùng khaâm phuïc hôn nöõa: “Trí nhôù cuûa oâng ñöôïc reøn luyeän cao ñoä baèng caùch laáy maét maø nhôù tæ mæ nhö ñoùng ñinh vaøo taát caû nhöõng luoàng nöôùc cuûa taát caû con thaùc hieåm trôû”. Laùi ñoø ôû mieàn cao thì caàn xaøo choáng…, laùi ñoø mieàn xuoâi thì caàn buoàm… Hình aûnh ngöôøi laùi ñoø ñöôïc Nguyeãn Tuaân hun ñuùc khoâng chæ baèng lôøi vaên taøi hoa nhieàu maøu veû maø coøn bôûi beà saâu kinh nghieäm vaø hieåu bieát maø oâng thu löôïm ñöôïc. OÂng laùi ñoø qua ngoøi buùt Nguyeãn Tuaân hieän leân nhö moät vò duõng töôùng tröôùc traän theá cuûa ñaù, tröôùc nhöõng luoàng nöôùc hung döõ, tröôùc nhöõng côn reo, nöôùc roáng. Theá nhöng oâng ñaõ cöôõi leân thaùc Soâng Ñaø, cöôõi leân hoå vaø bao giôø cuõng chieán thaéng. Mieâu taû thieân nhieân ñeå töø ñoù noåi baät leân hình aûnh con ngöôøi,mieâu taû söï vaát vaû, can tröôøng cuûa con ngöôøi choáng choïi vôùi soâng nöôùc ñeå taùi hieän thieân nhieân bí hieåm, hung döõ. Ñeå ñaït ñöôïc nhö theá phaûi laø moät caây buùt taøi hoa, uyeân baùc. Nhöng neáu chæ coù moät voán kieán thöùc saâu roäng, moät oùc quan saùt tinh vi vaø moät ngoøi buùt taøi naêng khoâng thoâi thì Nguyeãn Tuaân khoâng theå taû ñöôïc moät “Soâng Ñaø” vôùi thieân nhieân vaø con ngöôøi sinh ñoäng vaø gôïi caûm nhö theá. Theâm vaøo ñoù laø moät taám loøng gaén boù vôùi thieân nhieân vaø con ngöôøi saâu saéc. Chính vì yeâu cuoäc soáng, thieân nhieân vaø con ngöôøi cuûa ñaát nöôùc maø Nguyeãn Tuaân ñaõ laën loäi leân Taây Baéc ñeå roài höùng khôûi vieát taäp tuøy buùt “Soâng Ñaø”. Vaø chính vì taám loøng daït daøo yeâu thöông ñoù oâng ñaõ cho ngöôøi ñoïc thöôûng thöùc nhöõng doøng vaên bieán hoùa linh hoaït raát maïnh meõ nhöng raát tình caûm. Tình yeâu thieân nhieân saâu saéc ñaõ khieán oâng nhìn con Soâng Ñaø nhö moät ngöôøi coù caù tính, coù linh hoàn vaø coù caû taâm traïng, luùc “aëc aëc giaän döõ”, luùc “oaùn traùch”, luùc “van xin”, roài laïi nhö khieâu khích, gioïng gaèn vaø cheá nhaïo. OÂng ñaõ vieát “Con Soâng Ñaø gôïi caûm”, oâng nhìn Soâng Ñaø ñaàm aám nhö moät coá nhaân vaø troâng con soâng maø “Vui nhö noái laïi chieâm bao ñöùt quaõng”. Nguyeãn Tuaân say meâ trong nhöõng doøng caûm xuùc mieân man veà vieäc khai thaùc nhöõng veû ñeïp cuûa ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø, caû veà hình daùng laãn taøi naêng. Khoâng phaûi ngaãu nhieân maø oâng ví caùi “veát baàm leân moät khoanh cuû naâu treân ngöïc vuù, baû vai ngöôøi laùi ñoø laø caùi ñoàng tieàn tuï maùu laø hình aûnh quí giaù cuûa moät thöù huaân chöông lao ñoäng sieâu haïng taëng cho ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø”. Söï ví von ñoù khoâng chæ theå hieän taøi hoa cuûa Nguyeãn Tuaân trong ngheä thuaät so saùnh, söï ñoäc ñaùo trong trí töôûng töôïng phong phuù, maø coøn laø moät bieåu hieän tình caûm saâu saéc ñoái vôùi ngheà laùi ñoø aâm thaàm maø cöïc kyø gian truaân cuûa ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø. Qua baøi “Ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø”, ta thaáy ñöôïc raát roõ ngheä thuaät mieâu taû thieân nhieân vaø con ngöôøi cuûa Nguyeãn Tuaân. Trong moãi trang vieát, oâng luoân chöùng toû neùt taøi hoa vaø uyeân baùc cuûa mình. Vì vaäy, moãi nhaân vaät cuûa Nguyeãn Tuaân, töø “nhaân vaät” thieân nhieân ñeán “nhaân vaät” con ngöôøi, duø ngöôøi laùi ñoø bình thöôøng ñi chaêng nöõa cuõng mang moät caùi gì ñoù raát thô moäng, raát ngheä só. Nhöõng quan saùt, suy nghó, xuùc caûm cuûa oâng raát tinh vi nhöng cuõng raát chaân thaät, xuyeân suoát caû taùc phaåm laø lôøi vaên maïnh meõ, döõ doäi vaø ñaày chieàu saâu kieán thöùc laãn chieàu saâu cuûa ngoân ngöõ vaên chöông. Coù ñieàu, ñoâi khi oâng quaù meâ maõi, sa ñaø vaøo khoái löôïng trí thöùc ngoàn ngoän, sa ñaø vaøo vieäc tæa toùt vaên chöông, ñaõ laøm moät soá ñoaïn vaên trôû neân naëng neà, khoâ khan vaø taûn maïn.vaên xuoâi 1954- 1975 TTLT Vónh Vieãn 134 Laáy ngöôøi laùi ñoø laøm nhaân vaät chuû theå cuûa caâu chuyeän veà con Soâng Ñaø, nhaø vaên boäc loä caûm nghó, nghe nhìn, quan saùt, nghieàn, ngaãm vaø saùng taïo cuûa mình, qua “Ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø”, ngöôøi ta luoân baét gaëp nhöõng lôùp töø ngöõ phong phuù, nhöõng hình aûnh ví von ñoäc ñaùo, baát ngôø. Baøi vieát cho ta caûm giaùc Nguyeãn Tuaân muoán ñua taøi naêng vieát vaên cuûa mình vôùi veû ñeïp taïo hoùa, cuûa thieân nhieân vaø con ngöôøi. Chính vì theá maø Soâng Ñaø trong vaên chöông oâng vöøa laø Soâng Ñaø hieän thöïc, vöøa laø Soâng Ñaø ngheä thuaät mang tình yeâu cuûa Nguyeãn Tuaân. (Baøi laøm hoïc sinh) Ñeà 2: Bình giaûng ñoaïn vaên sau ñaây trích trong buùt kí Ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø cuûa Nguyeãn Tuaân: “Thuyeàn toâi troâi treân Soâng Ñaø. Caûnh ven soâng ôû ñaây laëng lôø. Hình nhö töø ñôøi Lí ñôøi Traàn ñôøi Leâ, quaõng soâng naøy cuõng laëng lôø ñeán theá maø thoâi. Thuyeàn toâi troâi qua moät nöông ngoâ nhuù leân maáy laù ngoâ non ñaàu muøa. Maø tòch khoâng moät boùng ngöôøi. Coû gianh ñoài nuùi ñang ra nhöõng noõn buùp. Moät ñaøn höôu cuùi ñaàu ngoán buùp coû gianh ñaãm söông ñeâm. Bôø soâng hoang daïi nhö moät bôø tieàn söû. Bôø soâng hoàn nhieân nhö moät noãi nieàm coå tích ngaøy xöa. Chao oâi, thaáy theøm ñöôïc giaät mình vì moät tieáng coøi xuùp leâ cuûa moät chuyeán xe löûa ñaàu tieân ñöôøng saét Phuù Phoï Yeân Baùi Lai Chaâu. Con höôu thô ngoä ngaång ñaàu nhung khoûi aùng coû söông, chaêm chaêm nhìn toâi löø ñöø troâi treân moät muõi ñoø. Höôu veånh tai, nhình toâi khoâng chôùp maét maø nhö hoûi mình baèng caùi tieáng noùi rieâng cuûa con vaät laønh: “Hôõi oâng khaùch Soâng Ñaø, coù phaûi oâng cuõng vöøa nghe thaáy moät tieáng coøi söông?” Ñaøn caù daàm xanh quaãy voït leân maët soâng buïng traéng nhö baïc rôi thoi. Tieáng caù ñaäp nöôùc soâng ñuoåi maát ñaøn höôu vuït bieán. Thuyeàn toâi troâi treân “daûi Soâng Ñaø boït nöôùc leânh beânh bao nhieâu caûnh baáy nhieâu tình” cuûa “moät ngöôøi tình nhaân chöa quen bieát” (Taûn Ñaø). Doøng soâng quaõng naøy löõng lôø nhö nhôù thöông nhöõng hoøn ñaù thaùc xa xoâi ñeå laïi treân thöôïng nguoàn Taây Baéc. Vaø con soâng nhö ñang laéng nghe nhöõng gioïng noùi eâm eâm cuûa ngöôøi xuoâi, vaø con soâng ñang troâi nhöõng con ñoø mình nôû chaïy buoàm vaûi noù khaùc haún nhöõng con ñoø ñuoâi eùn thaét mình daây coå ñieån treân doøng treân”. Gôïi yù laøm baøi Ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø laø moät buùt kí raát ñaëc saéc cuûa Nguyeãn Tuaân ruùt töø taäp Soâng Ñaø (1960). Hình aûnh con soâng Ñaø vôùi hai ñaëc tính noåi baät laø hung baïo vaø tröõ tình” ñaõ ñöôïc khaéc hoaï thaät ñaäm neùt. Ñeå coù theå khaùch theå hoùa ñöôïc ñoái töôïng vaø “ñoùng ñinh” noù vaøo trí nhôù ñoäc giaû, Nguyeãn Tuaân ñaõ tung ra nhieàu “ñoäc chieâu” ngoân ngöõ töôûng chæ mình oâng môùi coù. Khi mieâu taû nhöõng con thaùc voâ cuøng “ñoäc döõ, nham hieåm”, caâu vaên cuûa oâng mang nhòp ñieäu doàn daäp, kích thích. Nhöng khi ca ngôïi “con soâng Ñaø gôïi caûm”, caâu vaên laïi thö duoãi heát söùc eâm aû nghe nhö moät tieáng haùt ngaân nga. Vaên Nguyeãn Tuaân goàm chöùa caû hai cöïc ñoù laø cöïc thöù hai cöïc tröõ tình meàm maïi vaø thaám ñöôïm moät thöù “mó hoïc hoaøi cöïu” ñoäc ñaùo ñöôïc theå hieän raát roõ trong ñoaïn vaên töø caâu “Thuyeàn troâi treân soâng” ñeán caâu… “khaùc haún nhöõng con ñoø ñuoâi eùn thaét mình daây coå ñieån treân doøng treân”. Noäi dung cuûa ñoaïn vaên laø noùi veà veû thô moäng cuûa Soâng Ñaø ôû quaõng trung löu. Thaùc gheành luùc naøy chæ coøn laïi trong noãi nhôù. Thuyeàn ñöôïc troâi eâm vaø caâu vaên môû ñaàu vì theá cuõng trôû neân laâng laâng, mô maøng, khoâng vöôùng víu vôùi moät thanh traéc naøo: “Thuyeàn toâi troâi treân soâng Ñaø”. Caùi yù “laëng lôø” ñöôïc nhaéc ñi nhaéc laïi maáy laàn theo moät kieåu truøng ñieäp raát ñaëc thuø cuûa thô: “Caûnh ven soâng ôû ñaây laëng lôø, hình nhö töø ñôøi Lí ñôøi Traàn ñôøi Leâ, quaõng soâng naøy cuõng laëng lôø nhö theá maø thoâi”, nghóa laø khoâng theå laëng lôø hôn ñöôïc nöõa! Thieânvaên xuoâi 1954- 1975 TTLT Vónh Vieãn 135 nhieân thaät haøi hoøa vaø mang veû trong treûo nguyeân sô, daønh rieâng cho con maét nhìn “xanh non” cuûa taùc giaû nhöõng hình aûnh kì thuù: “Coû gianh ñoài nuùi ñang ra nhöõng noõn buùp. Moät ñaøn höôu cuùi ñaàu ngoán buùp coû gianh ñaãm söông ñeâm” Caûnh ñaõ laøm cho vò tình nhaân cuûa non nöôùc Ñaø giang heát söùc xuùc ñoäng. OÂng thaáy caàn phaûi noùi theâm nöõa ñeå dieãn taû cho cuøng kieät ñaëc tính cuûa ñoái töôïng: “Bôø soâng hoang daïi nhö moät bôø tieàn söû. Bôø soâng hoàn nhieân nhö moät noãi nieàm coå tích ngaøy xöa”. Nhöõng so saùnh laï laãm, chính xaùc maø cuõng thaät Nguyeãn Tuaân! Nhaø vaên ñaõ ñi ngöôïc thoùi quen, ñem giaûi thích moät ñaëc tính voán ñaõ khaù tröøu töôïng baèng nhöõng khaùi nieäm tröøu töôïng hôn nöõa, khieán cho caûm giaùc tröïc tieáp boãng môû ra nhöõng lieân töôûng truøng truøng, baùt ngaùt. Ñi töø “hoang daïi”, “hoàn nhieân” laø caùi coøn coù theå caûm nhaän ñöôïc, ñeán “tieàn söû” vaø “noãi nieàm coå tích ngaøy xöa”, caâu vaên ñaõ caäp bôø sieâu caûm giaùc, ñoøi hoûi ngöôøi ñoïc phaûi tieáp nhaän noù baèng sieâu giaùc quan chöù khoâng phaûi baèng giaùc quan bình thöôøng. Trong caâu tieáp theo: “Chao oâi, thaáy theøm ñöôïc giaät mình vì moät tieáng coøi xuùp-leâ cuûa moät chuyeán xe löûa ñaàu tieân ñöôøng saét Phuù Thoï Yeân Baùi Lai Chaâu”, moät maët nhaø vaên boäc loä theøm öôùc muoán coù tieáng coøi keùo mình ra khoûi maïng löôùi voâ hình maø quaán chaët cuûa giaác mô xöa, maët khaùc taïo neân moät caùi côù tuyeät dieäu ñeå bieán caû moät ñoaïn vaên thaønh moät baøi thô sieâu thöïc maø trong ñoù giöõa ngöôøi vôùi caûnh coù söï töông thoâng raát ñoãi huyeàn nhieäm vaø caùi hö phuùt choác bieán thaønh caùi thöïc: “Con höôu thô ngoä ngaång ñaàu nhung khoûi aùng coû söông, chaêm chaêm nhìn toâi löø ñöø troâi treân moät muõi ñoø. Höôu veånh tai, nhìn toâi khoâng chôùp maét maø nhö hoûi mình baèng caùi tieáng noùi rieâng cuûa con vaät laønh: “Hôõi oâng khaùch soâng Ñaø, coù phaûi oâng cuõng vöøa nghe thaáy moät tieáng coøi söông?” Ngöôøi mô caûnh cuõng mô, vaø caùi thôøi ñieåm “oâng khaùch soâng Ñaø” boãng nghe ra tieáng chuù höôu goïi hoûi chính laø ñænh ñieåm cuûa giaác mô ñoù. Nhaø vaên ñaõ kheùo taïo ñöôïc moät giaác mô ngay giöõa ban ngaøy ñeå roài sau ñoù nhö söïc tænh vôùi tieáng ñoäng cuûa “Ñaøn caù daàm xanh quaãy voït leân maët soâng buïng traéng nhö baïc rôi thoi. Tieáng caù ñaäp nöôùc soâng ñuoåi maát ñaøn höôu vuït bieán”. Phuùt söïc tænh cuõng laø phuùt nhaø vaên hieán cho ñoäc giaû moät hình aûnh cöïc kyø soáng ñoäng maø ai ñöôïc moät laàn thaáy trong ñôøi haún phaûi nhôù maõi. Buùt phaùp möôïn caùi ñoäng ñeå taû caùi tónh ñaõ ñöôïc vaän duïng ôû ñaây heát söùc ñaéc ñòa. Caûnh tónh laëng ñeán möùc chæ tieáng caù quaãy cuõng ñuû khieán ta phaûi giaät mình. Nhöng döôùi ngoøi buùt Nguyeãn Tuaân, caùi tónh khoâng ñoàng nghóa vôùi söï phaúng laëng, ñôn ñieäu maø vaãn luoân haøm chöùa söï baát ngôø, vaãn khoâng ngôùt bieán hoùa. Theo con thuyeàn thaû troâi, ñieåm nhìn cuûa nhaø vaên lieân tuïc di ñoäng vaø “di ñoäng” hôn nöõa laø caùi nhìn cuûa Nguyeãn Tuaân. Coù veû nhö oâng muoán hoïc caùch nhìn cuûa “con höôu thô ngoä”, “veånh tai”, “nhìn khoâng chôùp maét” nhöõng söï vaät nhö hieän leân töø theá giôùi coå tích, sau ñoù truyeàn söï bôõ ngôõ laïi cho ñoäc giaû qua nhöõng töø duøng ñoäc ñaùo, saùng taïo, kích thích raát maïnh giaùc quan vaø voán ngoân ngöõ cuûa chuùng ta: “thô ngoä”, “ñaàu nhung”, “aùng coû söông”, “tieáng coøi söông…”. Vaät naøo caûnh naøo ñöôïc caây ñuõa thaàn cuûa nhaø vaên ñoäng ñeán ñeàu cöïa quaäy, khoâng chòp eùp mình laøm moät tieâu baûn deït. Coù luùc, Nguyeãn Tuaân nhö vöôït qua leà luaät cuûa pheùp dieãn ñaït thoâng thöôøng ñeå vieát: “Ñaøn caù ñaàm xanh quaãy voït leân maët soâng buïng traéng nhö baïc rôi thoi”. Coù theå noùi caâu vaên kia ñaõ ñöôïc vieát theo buùt phaùp cuûa hoäi hoïa “laäp theå” maø muïc ñích cuûa noù laø muoán cuøng moät luùc thaáy ñöôïc söï vaät ôû nhieàu chieàu. Tröôùc moät neùt mieâu taû raát coâ ñoïng nhö theá, ta khoâng chæ thaáy maø coøn nghe thaáy caùi laáp laùnh aùnh baïc cuûa buïng caù vaø nghe tieáng quaãy nöôùc roän raøng vang ngaân. Nguyeãn Tuaân laø ngöôøi heát söùc naëng tình vôùi con soâng ñaát nöôùc. Trong khi thöôûng ngoaïn veû ñeïp thô moäng cuûa Soâng Ñaø, trong oâng daäy leân bao moái lieân töôûng veà lòch söû, daäyvaên xuoâi 1954- 1975 TTLT Vónh Vieãn 136 leân caûm giaùc haøm ôn saâu xa ñoái vôùi coå nhaân. Vieäc oâng nhaéc tôùi ñôøi Lyù, ñôøi Traàn, ñôøi Leâ vaø caâu thô cuûa Taûn Ñaø cho thaáy roõ moät thieân höôùng boäc loä caûm xuùc raát ñaëc thuø cuûa ngöôøi töøng vieát “Vang boùng moät thôøi”. Nhöng tröôùc veû “hoang daïi” cuûa bôø soâng Ñaø, nhaø vaên cuõng coù nhöõng suy nghó mang tính tích cöïc cuûa ngöôøi coâng daân môùi, mong cuoäc soáng hieän ñaïi toûa chieáu aùnh saùng leân caû choán sôn cuøng thuyû taän. “Tieáng coøi söông” xuaát hieän ôû ñaây ngaân xa nhö moät khaùt voïng, noù haøi hoøa vôùi caûm höùng lòch söû, taïo cho ñoaïn vaên moät veû ñeïp vöøa coå kính, vöøa hieän ñaïi. Ñoái vôùi Nguyeãn Tuaân, nhöõng caùi gì mang trong noù hôi thôû aám aùp cuûa cuoäc ñôøi ñeàu ñeå thöông, ñeå nhôù, ñeå löu luyeán cho oâng. Trong nhöõng caâu cuoái cuûa ñoaïn vaên naøy, oâng ñaõ traûi loøng mình ra vôùi doøng soâng, hoùa thaân vaøo noù ñeå laéng nghe vaø xuùc ñoäng: “Doøng soâng quaõng naøy löõng lôø nhö nhôù thöông nhöõng hoøn ñaù thaùc xa xoâi ñeå laïi treân thöôïng nguoàn Taây Baéc.Con soâng nhö ñang laéng nghe nhöõng gioïng noùi eâm eâm cuûa ngöôøi xuoâi, vaø con soâng ñang troâi nhöõng con ñoø mình nôû chaïy buoàm vaûi noù khaùc haún nhöõng con ñoø ñuoâi eùn thaét mình daây coå ñieån treân doøng treân”. Qua moãi daëm ñöôøng ñaát nöôùc, nhaø vaên ñeàu thaáy caûnh vaät vaø con ngöôøi gaén quyeän vôùi nhau raát chaët cheõ. Yeâu soâng Ñaø cuõng chính laø yeâu Toå quoác vaø yeâu con ngöôøi Vieät Nam nhöõng “ñoàng taùc giaû” cuûa traêm veû ñeïp töøng laøm ñaém ñuoái loøng ta treân “traêm daùng soâng xuoâi” (yù thô cuûa Nguyeãn Khoa Ñieàm). Chæ môùi qua moät ñoaïn trích ngaén nguûi, ta chöa coù ñieàu kieän thaáy heát nhöõng ñaëc saéc cuûa vaên Nguyeãn Tuaân. Nhöng chöøng aáy töôûng cuõng ñaõ ñuû ñeå ta quyù troïng moät taøi naêng, moät taám loøng, moät Nguyeãn Tuaân con ngöôøi suoát cuoäc ñôøi ñi tìm caùi ñeïp trong cuoäc soáng ñeå saùng taïo neân nhöõng aùng vaên ñeïp laøm phong phuùù theâm ñôøi soáng tinh thaàn cuûa ñoäc giaû MUØA LAÏC “Ñi ta ñi khai phaù röøng hoang Hoûi nuùi non cao ñaâu saét, ñaâu vaøng” Nguyeãn Khaûi A. KIEÁN THÖÙC CÔ BAÛN 1/ Baèng caûm höùng theá söï ñaïo ñöùc, Nguyeãn Khaûi ñaõ keå laïi con ñöôøng ñi cuûa nöõ nhaân vaät chính. Töø moät soá phaän ñaày eùo le ñau khoå, Ñaøo ñaõ tìm thaáy haïnh phuùc môùi treân noâng tröôøng Ñieän Bieân nhôø vaøo chính khaùt voïng vaø nieàm tin yeâu cuoäc soáng cuûa chò. Nhöng quan troïng hôn laø chò ñaõ soáng trong moâi tröôøng taäp theå coù nhöõng con ngöôøi bieát chia seû ngoït buøi; bieát quan taâm vaø taïo ñieàu kieän cho chò tìm ñöôïc choã ñöùng chaân chính ñeå thay ñoåi cuoäc ñôøi mình. 2/ Trong thôøi kyø 1955-1964, nhieàu taùc phaåm ñaõ baùm saùt caùc phong traøo ñeå phaûn aùnh kòp thôøi caùc chuû tröông chính saùch phuïc vuï cho coâng cuoäc xaây döïng CNXH ôû mieàn Baéc. Khaùc vôùi nhöõng taùc phaåm ñoù, “Muøa laïc” laïi khai thaùc vaán ñeà loái soáng, ñaïo ñöùc, moái quan heä cuûa con ngöôøi vaø con ngöôøi trong cuoäc soáng môùi. Nguyeãn Khaûi coù ñeà caäp tôùi hieän thöïc vaø nhöõng chuû tröông chính saùch cuûa moät thôøi kyø nhöng trung taâm söï chuù yù cuûa oâng vaãn laø vaán ñeà soá phaän con ngöôøi. B. LAØM VAÊN Ñeà 1: Phaân tích nhaân vaät Ñaøo trong “Muøa laïc” cuûa Nguyeãn Khaûi. Nhaân vaät Ñaøo laø nhaân vaät coù caù tính ñöôïc xaây döïng khaù thaønh coâng trong “Muøa laïc”. Taùc giaû ñaõ giôùi thieäu ngoaïi hình, ñaõ cho ta thaáy lai lòch vaø soá phaän cuõng nhö cho thaáy söï chuyeån bieán trong taâm lí vaø trong tính caùch cuûa Ñaøo töø khi leân noâng tröôøng Ñieän Bieân…