TIỂU SỬ VỀ HỒ CHÍ MINH

Xu thân và quê quánấBài chi ti t:ế Gia đình Chí MinhồTheo gia phả aủ dòng Nguy nọ làng Sen xã Kim Liên huy nạ Nam Đàn Ngh Anệ thì:"Hoàng kh là Nguy Bá Ph đi th hai là Nguy Bá c, đi th ba là Nguy Bá Ban, đi th tơ ưlà Nguy Văn Dân,... đi th năm, Nguy Sinh là giám sinh đi Lê Thánh Đc (t cễ Lê Th Tôngầ năm th ứba..., đi th sáu là Nguy Sinh Tài hi sinh khi 17 tu i, năm 34 tu tam tr ng khoaổ ườ thi iộ ..., đi th ứ10 là Nguy Sinh Nh mễ [12])." đi đu tiên dòng đu ch đm là "Sinh" và không rõ năm sinh, ệnăm t.ấ [13]Theo nhi tài li chính th ng cũng nh ti Vi Nam, tên lúc nh ôngề Nguy Sinh Cungễ [14] [15] (gi ng ọđa ph ng phát âm làị ươ Côông ), làự Thànhấ [16] Tuy nhiên, tài li ghi nh tên lúc nh ông ủlà Nguy Sinh Cônễ ,. [17] [18] [19] [20] [21] Đi này cũng đc chính ông xác nh ng chính bút tích mình trong bài ượ ộvi năm 1954.ế [22] Quê là làng Kim Liên (tênộ Nôm là làng Sen). Ông đc sinh ra quê ngo là làng Hoàng Trù ượ ạ(tên Nôm là làng Chùa, cách làng Sen kho ng 2ằ km) và ng đây cho đn năm 1895. Hai làng này cùng ốn trong xã Chung thu ng Lâm Th nh, huy nằ Nam Đàn Quê ông, làng Kim Liênộ [23] là làng quê ộnghèo khó. Ph dân chúng không có ru ng, ph làm thuê qu ít, đóng kh nhi u, th nên ếlàng này còn có tên là làng Đai Kh .ố [24] Vào đi ông, ph dòng ông đu hàn, ki ng ng ngh ềlàm thuê, và cũng có ng tham gia các ho đng ch ng Pháp.ườ [25]Cha ông là nhàộ nho tên là Nguy Sinh cễ ng đừ phó ngả [26] là bàẹ Hoàng Th Loanị Ông có ng ườch làị Nguy Th Thanhễ ng anh làộ ườ Nguy Sinh Khiêmễ (t Đt, còn là Khiêm) và ng em ườtrai là Nguy Sinh Nhu (ấ 1900 1901 tên khi lòng là Xin).ớ ọTu trổ ẻNăm 1895, Nguy Sinh Côn cùng cha và anh trai vàoễ Huế đu tiên. Sau khi (1901), ông Ngh Anầ bà ngo th gian ng theo cha quê i, đây ông đu dùng tênở Nguy Thànhễ ấThành theo cọ nhânử Hoàng Ph Qu nh và ông giáo khác.ạ [27]Năm 1906 Nguy Sinh Côn theo cha vào Hu th hai và tr ng ti Pháp­Vi Đông Baườ đây, ạông tr qua các niên khoá 1906­1907 nhì và 1907­1908 nh t. Trong thiả primaire (t ng đng nghi ươ ươ ệti c) năm 1908 ông là trong 10 trò gi nh tr ng Pháp Vi Đông Ba đc thi vào ườ ượ ượ ệThành chung tr ng Qu c.ườ [28]Theo nghiên gi William J. Duiker, vào tháng nămứ 1907 ông vào trung nh niên ạtr ngườ Qu Huố nh ng đu vào cu tháng nămư 1908 vì tham gia phong trào ch ng thu Trung .ố ỳ[29] Cha ông tri đình khi trách vì "hành vi hai con trai". Hai anh emị Đtấ và Thành giám sát ch ặch Ông quy đnh vào mi Nam tránh ki soát tri đình.ẽ [30] Tuy nhiên, theo tài li hi tr ạTrung tâm tr ngo (ư Centre des archives d'Outre­mer hay CAOM Pháp Nguy Sinh Côn và đc nh ượ ậvào Qu Hu vào ngày tháng năm 1908.ố [17] [18] [20] Theo nhà nghiên ch Vũ Ng Chiêu thì nh ậ"không có vi Nguy Sinh Côn tr xu kh tr ng Qu vì tham gia vào cu bi tình ch ng thu ườ ởHu —cu bi tình ch ng ch ra ngày 12 tháng năm 1908; tháng tr ngày trò Côn ướđc nh vào tr ng Qu c."ượ ườ [17]Đu nămầ 1910 Nguy Thành đnễ Phan Thi tế Ông yạ ch Hánữ và ch Qu ngữ cho sinh ba và ưt iạ tr ng Thanhườ aủ Liên Thànhộ [31] [32]Trong th gian này, Nguy Thành th ng nhà nho yêu đng th i, tham gia công tác bí ườ ướ ươ ờm t, nh công vi liên c. Nguy Thành đã có chí đu th dân Pháp, gi phóng đng bào. Ông tuy khâm ồph cụ Thámề Phan Châu Trinh Phan Châuộ nh ng không hoàn toàn tán thành cách làm ng nào ườ ảTheo quan đi ông, Phan Châu Trinh ch yêu ng Pháp th hi cách, đi đó ch ng khác nào "xin ườ ẳgi lòng th ng", còn Phan Châu thì hy ngặ ươ qu Nh nế giúp ch ng Pháp, đi đó nguy hi ểch ng khác nào "đu tr c, báo sau". Nguy Thành th rõ là quy đnh con đng đi ướ ướ ườc riêng mình.ủ [33]Kho ng tr tháng nămả ướ 1911 ông ngh và vàoỉ Sài Gòn cũng giúp Liên Thành. đây, ôngớ ạtheo tr ng Bá Ngh là tr ng đào công nhân hàng và công nhân chuyên nghi cho ng Ba Son ườ ườ ưở(bây gi là tr ng Cao đng thu Cao Th ng), đi bán báo khu th ng ng ki ng và đng ườ ươ ồth tìm hi đi ng công nhân.ờ [34] [35] [36] đây, ông đc tháng. Sau đó ông quy đnh tìm công vi ượ ệtrên con tàu vi ng đc ra ngoài tinh hoa ph ng Tâyộ ươ ượ ướ ươ [37] tr giúp nhân dân Vi ệNam. [38]Ho đng ngoàiạ ướBài chi ti t:ế Ho đng Chí Minh trong giai đo 1911­1941ạ ạMô hình chi tàu buôn Đô đc Latouche­Tréville đc tr ng bày iế ượ Nhà ngế ồTh Nguy Thành ng th ng Pháp năm 1911 xin đc nh vào Tr ng Thu đa (École Coloniale)ư ượ ườ ịTh 1911­1919ờ ỳNgày tháng năm 1911 từ Nhà ngế ông tênấ Văn Ba lên đng sangườ Pháp ngh ph trênớ ếchi cế tàu buôn Đô đc Latouche­Trévilleố mong mu nh ng tinh hoa và ti các ướph ng Tây. Ngày tháng năm 1911, sau tháng đi bi n, tàu ngươ Marseilles Pháp. ạMarseilles, ông đã vi th đn ng th ng Pháp, xin đc nh vào Tr ng Thu đa (École Coloniale), ượ ườ ịtr ng chuyên đào các nhân viên hành chánh cho chính quy th dân, hy ng "giúp ích cho Pháp". ườ ọTh yêu ông ch và đc chuy đnư ượ Khâm Trung Kứ Hu .ở [39] Pháp th gian ồông qua Hoa Sau khi Hoa Kỳ năm (cu iộ 1912 ­cu iố 1913 ), ông đn cế ướ Anh làm ngh cào tuy t, ếđt lò ph cho khách n, ti ng Anh, và London cho đn cu năm 1916.ố [40] tài li trong ệkho tr Pháp và Nga cho bi trong th gian ng Hoa ông đã nghe Marcus Garvey di thuy tư khu Harlem và tham kh ki các nhà ho đng vì đc Tri Tiên.ạ [40] Cu nămố 1917 ông tr Pháp, ng và ho đng đây cho đn nămở ướ 1923 [41]Th Phápờ ởT bi đng nhà ngõ Compoint, qu 17 Paris:ấ "T đây, năm 1921­1923, Nguy Ái Qu đã ng và chi ếđu vì quy đc và do cho nhân dân Vi Nam và các dân áp c"ấ ứNguy Ái Qu c, đi bi Đông ng, ch Đi Đng ng Pháp Marseille năm 1921ễ ươ ạTháng năm 1919, Nguy Thành gia nh Đng Xã Pháp.ễ [42] Ngày 18 tháng năm 1919 thay ặH nh ng ng An Nam yêu c, Nguy Thành đã mang iộ ườ ướ ngh Hòa bình Versaillesộ nả Yêu sách nhân dân An Namủ đi kêu lãnh đo các Đng Minh áp ng các lý ng ướ ưởc aủ ng th ng Wilsonổ cho các lãnh th thu đa Pháp Đông Nam trao tay ng th ng Pháp và ốcác đoàn đi bi đn ngh .ạ [43] yêu sách không yêu đc cho Vi Nam, nh ng bao ồquy do và bình đng.ề [44] yêu sách này do nhóm các nhà ái qu Vi Nam ng Pháp, trong đó ởcó Phan Châu Trinh Phan Văn Tr ngườ và Nguy Thành, cùng vi t, và đc ký tên chung làễ ượ Nguy Ái ễQu cố [45] đây, Nguy Thành công khai nh mình làừ Nguy Ái Qu cễ [46] và ng tên này trong su ố30 năm sau đó. [47] Th ngh Versailles trong gi quy các thu đa đã đy ni tin ủNguy Thành sang ch nghĩa ng n.ễ [44]Nguy Ái Qu nói các đi bi Đng ng Pháp: "Tôi không hi đi gì chi c, ượth thu hành đng và nh ng ng đao to búa mà các ông dùng, nh ng tôi hi đi đn ơgi n: Qu Th quan tâm nhi thu đa. Các đi bi Qu Th giúp cácả ẽdân thu đa đang áp giành do và đc p. Các thành viên Qu th không nói ột ph các vùng thu đa".ừ [44]Năm 1920 Nguy Ái Qu đcễ Lu ng dân và thu đaậ ươ aủ Lenin đó ông hoàn toàn ừtin ngưở [48] vào ch nghĩa ng nủ Ông tham Đi th 18 aự Đng Xã ộPháp iạ Tours (từ 25 đnế 30 tháng 12 năm 1920) cách là đi bi uớ Đông ngươ aủ Đng Xã Phápả ông tr thành trong nh ng sáng viên aở Đng ng Phápả và tách kh đng Xã i. Nămỏ 1921 ông cùng nhà yêu các thu đa Pháp raộ ướ Liên hi Thu đaộ Union intercoloniale Association des indigènes de toutes les colonies nh các dân bằ áp cứ đng lên ch ngứ ch ủnghĩa qu cế Năm 1922 ông cùng nhà cách ng thu đa ra báoộ Le Paria (Ng cùng kh ), ườ ổlàm ch nhi mủ kiêm ch bútủ nh cáo chính sách đàn áp, bóc ch nghĩa qu nói chung ốvà th dânự Pháp nói riêng. Tác ph "ẩ án ch th dân Phápả " ng ti ng Pháp (ằ Procès de la colonisation française do Nguy Ái Qu vi đc xu nămễ ượ 1925 đã cáo chính sách th dân tàn ựb Pháp và đn phong trào đu tranh các dân thu đa.ạ ịTh Liên Xô th nh tờ ấNguy Ái Qu c, ch Liên Xô năm 1923.ễ ạNguy Ái Qu đn Liên Xô đu tiên vào năm 1922 tham gia Đi Qu ng n, đó ởông Lenin và tr thành thành viên Ban Đông Nam Qu ng n.ặ [44]Tháng năm 1923, Nguy Ái Qu đnễ Moskva iọ tr ng Đi Lao đng ng Ph ng ườ ươĐông đc đào chính quy Ch nghĩa Marx, tuyên truy và kh nghĩa vũ trang.ượ [44] đây ông đã ựH ngh th nh Qu Nông dân (h ngàyộ 12 đn ngàyế 15 tháng 10 năm 1923), ông đc vào ượ ầBan ch hành và Đoàn Ch ch Qu Nông dân. Đi th 5ấ Tam Qu tệ (h ngàyọ 17 tháng đn ngàyế tháng năm 1924 ), ông đc làm viên Ban Ph ng Đông, ph trách Ph ng ượ ươ ươNam.Năm 1924 thành phạ Moskva ông vi và cho ch cế Tam Qu tệ Báo cáo tình hình ềB Trung và Nam Nh th phong trào đu tranh giai Vi Nam có khác bi phongắ ớtrào đu tranh giai bên Tây ph ng đng th i, ông có nh xét các ng đa ch tăng ,... ươ ươ ủVi Nam nh sau:ệ ư“ Nh ng đa ch đây ch là nh ng tên lùn bên nh nh ng ng trùng tên châu Âu và ườ ởchâu (…). Không có li ng gì n…, đi ng đa ch cũng ch ng có gì là xa hoa","An ẳNam ch bao gi có tăng …"ư .”— Nguy Ái Qu cễ [49]Th Trung Qu (1924­1927)ờ ốTranh bi Nguy Ái Qu cho tế Le Paria đi ng ng dân ách th ng tr th dân Phápờ ườ ướ ựSau khi Liên Xô, cu năm 1924, Nguy Ái Qu iọ Liên Xô iớ Qu ng Châuả theo phái đoàn ấc chính ph Liên Xô doủ Mikhail Markovich Borodin làm tr ng đoàn đn giúp chính phưở Trung Hoa Dân qu cố aủ ng Gi Th chưở làm phiên ch tên làị Lý Th yụ .Trong th gian Trung Qu c, Nguy Ái Qu có nhi tuyên truy ph bi ng cách ng ra ưở ạvùng Đông Ph ng. Theo đó, nămươ 1925 ông Vi Ki và thành ch cậ Vi Nam Thanh niên ệCách ng Đng chí iạ Qu ng Châuả Trung Qu cố truy báể ch nghĩa Marx­Leninủ (th ng đc phiênườ ượâm là Mác–Lê­nin vào Vi Nam. Cu nệ Đng Kách nhườ mà ông là tác gi các bài gi ng các ạl hu luy chính tr Vi Nam Thanh niên Cách ng Đng chí i, đc xu nămớ ượ 1927 [50]Cùng năm 1925, ông tham gia thành pậ Liên hi các dân áp Đôngộ do Liêu Tr ng Kh iọ ng thân tín aộ Tôn Tiênậ làm tr ng và ông làm bí th ch này sau đó tr thành Đng ưở ảC ng Nam (the South Seas Communist party),ộ [44] ti thân lo các ch ng sau này, ảbao có Đng ng Đông ng. Trong th này, Nguy Ái Qu cũng lo ng Vi tồ ươ ườ ệđi tr ng quân ng Gi Th ch Qu ng Châu, đng th ti hành khóa đào kh ườ ưở ởnghĩa vũ trang. Do ng Gi Th chưở kh ng các nhà cách ng ng Trung Qu và Vi Nam, ông ệr Qu ng Châu điờ ng ngươ thoát sang Liên Xô theo đngồ ườ sa Gobiạ Tháng 11 năm 1927, ông đc đi Pháp, đó đi cu Đi đng aượ Liên đoàn ch ng qu cố ngàyừ đn ngàyế 12 tháng 12 năm 1927 iạ Brussel Bỉ .Th Thái Lan (1928 1929)ờ ởMùa thu 1928 ông từ châu Âu đnế Xiêm La (Thái Lan), trang là nhà đu tr c, bí danhả Th ầChín tuyên truy và hu luy choể Vi ki uệ Xiêm, đng th xu báo c. Cu ướ ốnăm 1929 ông kh ng qu Xiêm La và sang Trung Qu c.ờ ươ [51]Thành Đng ng Vi Namậ ệNgày tháng năm 1930 Long (ạ 九九 Kowloon thu cộ ng ngươ theo ch th Qu ng n,ỉ ảnh gi quy nh ng mâu thu đang có gi nh ng ng ng Đông ng, ông th ng nh ba ườ ươ ổch đng ng thànhứ Đng ng Vi Namả (sau đó đi tên là "Đng ng Đông ng", điổ ươ ổthành "Đng Lao Đng Vi Nam" và nay là "Đng ng Vi Nam"). Cũng vào năm này, kh nghĩa Xô ởVi Ngh Tĩnh ra, do Đng ng ch đo, nh ng th i. Pháp Đng ng Đông ng, và ươNguy Ái Qu hình ng t.ễ ặTháng năm 1930, ông tr Xiêm La trong th gian ng n, sau đó quay Trung Hoa.ở ạNh ng năm 1931 1933ữNăm 1931 tên gi làướ ng Văn Số Sung Man Ch'o ), Nguy Ái Qu nhà quy ng ng ươ ảb giam đnh trao cho chính quy Pháp Đông ng. Tắ ươ L'Humanité ra ngàyố tháng năm 1932 đa tin Nguy Ái Qu đã ch vì nh lao ph trong tr xá nhà tù ng Kông đng th ốcáo đây là âm th dân Pháp câu th dân Anh nh ám sát ng lãnh đo Đng ng ườ ộs Đông ng.ả ươ [52]Sau đó nh bi và giúp tình lu sờ Frank Loseby [53] ng Văn đc th ngày 28 tháng ượ ả12 năm 1932. Ông đi Th ng iượ bí quay tr Liên Xô.ồ ạTh Liên Xô th haiờ ứÔng đn Moskva vàoế mùa xuân năm 1934 bí danhớ Lin Nguy Ái Qu Tr ng Qu ườ ếLenin 1934 1935 ). Ông Đi th Tam Qu (t ngàyự 25 tháng đn ngàyế 20 tháng năm 1935) vai trò quan sát viên ban th ký Dalburo tênớ Linov [54] Ông Ban Lãnh đo ngo Đng ảC ng Đông ng vi th Qu ng ph ch trách nhi chính vi 100 ươ ơđng viên Vi Nam Cách ng Thanh niên do vi ông bi Lâm Đc Th tr đây là ph nả ướ ảb mà ti ng.ộ [55]Ông bu Liên Xô cho đn năm 1938 và giam ng đó do nghi ng ờv lý do ông đc nhà quy nề ượ ng ngươ tr do.ả [56] Qu ng thành Ban Th tra vì nghi ẩng trung thành chính tr Nguy Ái Qu nh ng không tìm ra ch ng nào cho th đi này, ti ếđó vi Nguy Ái Qu đã đc Ban Th Tra quy đnh .ồ ượ [57] Sau đó Nguy Ái Qu tham ốgia nghiên sinh Vi Nghiên các Dân và Thu đa Qu ng n.ớ [58]Trong nh ng năm 1931­1935, ông đã bữ Tr Phúầ và sau đó là Hà Huy pậ phê phán đng ng ườ ươ"liên minh và đa ch và nh ", không đúng đng đu tranh giai Tam Qu .ớ ườ [59][60] Trong th cho ch Tam Qu hay phong trào cách ng vô Đông ng ươđc vi vào tháng năm 1935, Nguy Ái Qu phê phán ng th này có ghi nh vượ "tàn ưc ng dân cách ng pha tr ch nghĩa ng,ủ ưở ươ ch nghĩa duy tâmủ đng các đng ồchí Vi Nam Cách ng Thanh niên và đng chí Nguy Ái Qu c"ộ Trong th này cũng có ưđo n:ạ "Nh ng tàn nh và thành ch ng ng nghiêm tr ng cho phát tri ch nghĩa ướ ủc ng n. Cu tranh đu không nhân nh ng ch ng nh ng thuy này đng chí Nguy Ái ượ ễQu và Đng Thanh niên là thi (…). Chúng tôi ngh đng chí Lin vi cu sách ựphê bình nh ng khuy đi đã qua"ữ [49]S dĩ có vi phê phán này là do vào th đi đó, Qu ng n, lãnh đo Stalin, đt tr ng ướ ọtâm vào vi đu tranh giai đi đn xây ng thành công ch nghĩa ng và không quan tâm nhi ềđn các gi phóng thu đa. Trong khi đó, Nguy Ái Qu cao ch nghĩa dân và ềgi phóng thu đa, ông cho ng:ả [49]“ Ch nghĩa dân củ là đng đt c. Chính nó đã gây nên cu ch ng thu ướ ếnăm 1908, nó cho nh ng ng culi bi ph đi, nó làm cho nh ng ng "nhà quê" ph ườ ườ ảđi ng tr thu ch và thu mu i. Cũng ch nghĩa dân đã luôn luôn thúc đy các nhàố ướ ẩbuôn An Nam nh tranh ng Pháp và ng Trung Qu c; nó đã thúc gi thanh niên bãi ườ ườ ụkhóa, làm cho nh ng nhà cách ng tr sang Nh và làm vuaữ Duy Tân tính kh nghĩaư ởnăm 1917.”— Nguy Ái Qu cễ ốTrong giai đo này,ạ Tr Phúầ Lê ng Phongồ Hà Huy pậ làm ng Bí th Đng ng Đông ượ ảD ng còn Chí Minh ch đm nhi công tác liên gi Qu ng và các đng ng ươ ảt iạ Đông Nam [61]T năm 1938 đn đu năm 1941ừ ầNăm 1938 ông tr iở Trung Qu cố Trong vai thi táế Bát quânộ Quangồ Nguy Ái Qu đn công tác ết văn phòng Bát quânạ Qu Lâmế sau đó đi Quý ngươ Côn Minh đnồ Diên An căn đu não ầc aủ Đng ng Trung Qu cả và ng quân Trung Qu cồ mùa đông 1938 đn đu 1939.ế [62]Tr Vi Namở ệĐu tháng 1­1941,ầ Hoàng Văn Thụ viên Th ng Trung ng Đng Vi Nam sang Tĩnh Tây (Qu ng ườ ươ ảTây, Trung Qu c) Chí Minh báo cáo qu xây ng và ng an toàn khu Cao ng. Hoàng ằVăn Th ngh ông tr ti lãnh đo cách ng Vi Nam qua Cao ng. Chí Minh cũng ướ ồnh đnh Cao ng ra tri ng cho cách ng, và ông quy đnh tr sau 30 năm bôn ướba ngoàiở ướ [63]Ông tr Vi Nam vào ngày 28 tháng nămở 1941 [64] hành lý là chi vali nh đan ng mây tre ểđng qu áo và chi máy ch xách tay. Nhà th đã vi ki này qua câu th :ự "Bác đã đây, qu i!/Nh th ng hòn đt Ng i/Ba năm y, chân không ngh /Mà đn bây gi ươ ườ ươ ờm i"ớ [63]Sau khi thăm dân đa ph ng, ngày tháng năm 1941, ông hang Bó, nỏ ươ Pác Bó nhỉ Cao ngằ bí danhớ Già Thu Dòng su ch qua đây đc ông là su Lê­nin, ng núi đá cao đc ượ ượ ọlà núi Các­Mác. Ông đã làm bài th (nay đã đc vào vách núi) th hi chí ng:ộ ượ ướ [65]Non xa xa xa xaướNào ph thênh thang làả ọĐây su Lê­nin, kia núi MácốHai tay gây ng hàự .T đây, ông các hu luy cán ,ạ [66] cho in báo, tham gia các ho đng ộth ng ngày... Tài li hu luy và tuyên truy ch là sách do ông ch và vi tườ ếv nhi ch đ. cu cu sách nh ông ghi "ề Vi Nam đc năm ậ1945 ". [67] Ông cho nhi đoàn nhân dân nh ph qu c, ph lão ục qu c, nông dân qu c,...ứ ốT ngày 10 đn ngày 19 tháng năm 1941, ông ch trì ngh th (m ng) ộc Trung ng Đng Pác Bó, Cao ng. trong nh ng qu ươ ộngh này là ngh quy vi thành Vi Nam Đc Đng minh (ị Vi Minhệ ). [68] [69]T giam Trung Qu cho thành ớl Vi Nam Dân ch ng hòaậ ộNgày 13 tháng năm 1942 ông tênấ Chí Minhồ sang Trung Qu danh ớnghĩa đi di Vi Minh và qu ph xâm Vi Nam (m ượ ộđoàn đc ông ch ra tr đó) tranh th ng Trung Hoa Dân qu c.ượ ướ ốĐây là đu tiên trong các gi cá nhân ông ng tên Chí Minh. Ông khai ồnhân thân là "Vi Nam­Hoa ki u".ệ [70]Ông chính quy đa ph ng aị ươ Trung Hoa Dân qu cố ngàyắ 29 tháng khi đang đi cùng tộ ng Trung Qu cườ đng và giam năm, tr qua ườ ảkho ng 30 nhà tù. Ông vi tả Nh ký trong tùậ trong th gian này (tờ tháng năm 1942 đnế tháng năm 1943 ). "Nh ký trong tù" là tác ph đc nh ng ượ ữtác gi ng Vi Nam, ng ph ng Tây và ng Trung Qu c, nhả ườ ườ ươ ườ Quách ạNh cượ Viên ngƯ hay Hoàng Tranh cao.ề [71] Các đng chí ông (ồ Ph Văn ạĐngồ Võ Nguyên Giáp Vũ Anh ...) Vi Nam ng là ông đã ch (sau này ưở ếnguyên nhân đc làm rõ là do cán ng tên Cáp nghe và hi sai ng ượ ữnghĩa). [72] th chí đã ch đám tang và đc đi văn cho ông (ọ Ph Văn ạĐngồ làm văn đi u) cũng nh "m chi va­li mây Bác ra tìm xem còn nh ng gì ữcó th gi làm ni m" (l Võ Nguyên Giáp). Vài tháng sau bi đc ượtình hình th ông sau khi nh đc th do ông vi và bí nh chuy .ự ượ [73]Ngày 25 tháng 10 năm 1943, Qu ch ng xâm Đông ng ượ ươ ứth cho Đi Trung Qu c, còn cho th ng chư ng Gi ưở ớTh chạ ngh can thi tr do cho Chí Minh, đng th đi di Đng ngề ộs Trung Qu Trùng Khánh đã ti xúc bí các quanả OSS và SACO ểg ng có th khi Chí Minh tác phe Đng Minh.ợ [74] Sau khi th lu ậv Đi quán Trung Qu c, OSS và quan ngo giao th ng ng ươ ượ ớchính ph Trung Hoa Dân qu gi thoát Chí Minh kh nhà tù và thuy ph ụông ng tác OSS.ộ [75] Cùng lúc đó Tr ng Phát Khuêươ ng cai qu vùngướ Qu ng ảĐông và Qu ng Tâyả aủ Qu Dân Đngố cũng gây áp bu ông ho đng ộcho Qu dân Đng.ố [75] Chí Minh đc tr do ngàyồ ượ 10 tháng năm 1943, theo yêu Hoa .ầ [44] Có ngu khác nói ng ngồ ướ Tr ng Phát Khuêươ quy đnh ịtr do cho Chí Minh nh ng ông và chính tr gia Vi Nam theo ệch nghĩa dân mi Nam Trung Qu ch ng phát xít Nh t.ủ [76] Tr ng Phát Khuê ươhy ng Chí Minh có th th ng nh và ch các nhóm ng Vi vong ườ ởmi Nam Trung Qu thành kh thu nh thân Trung Qu mà chia ẽch ng đi ph ng pháp ti hành đu tranh và tranh giành quy gi lãnh ươ ữt các nhóm này đã che tiêu đu tranh giành đc dân hụ ọđng th ch ch nhồ Vi Nam Cách nh Đng minh iệ (Vi Cách) do Trung ệQu đu.ố [77]Ngay sau đó, Chí Minh tham gia Ban Ch hành Trung ngồ ươ Vi Nam Cách nhệ ệĐng minh iồ Tr đó, Vi Minh đã ra tuyên ng ch này. Ông cũng ướ ốg ng tranh th ng tắ Tr ng Phát Khuêươ nh ng qu ch .ư ếCu tháng nămố 1944 ông tr Vi Nam. Khi này các đng chí ông Liên ởt nh Cao­B c­L ng nh Võ Nguyên Giáp, Ph Văn Đng... đã quy đnh ti ếhành phát đng chi tranh du kích trong ph vi liên nh. Ông ngăn ch thành côngộ ặquy đnh này.ế [78] Thay vào đó, ông ra nh ch ng vũ trang và căn ượ ứđa cho ch ch và hi qu n. Ông tr ti raị ch th thành pỉ đi quân ộmang tính chính quy là điộ Vi Nam Tuyên truy Gi phóng quânệ 34 đi viên là ộcác ti đi tr ng, trung đi tr ng ho thành viên các đi quân nh bé và ưở ưở ảrác tr đó Vi Minh. Cu năm 1944, ông tr iướ Côn Minh ho đng cho ớđu năm 1945.ầNgày 29 tháng năm 1945, Chí Minh Trung ng Chennault Côn Minhồ ướ ạ(Trung Qu c). Trung ng Vi Minh và sàng giúp nh ng gì có th ướ ểtheo yêu u. Còn Chí Minh kh ng đnh quan đi Vi Minh là ng và ộđng phía Đng Minh ch ng phát xít Nh t.ứ [76] Theo Chí Minh, vi đc ng ượ ướChennault ti ki đc xem là công nh chính th là ng ch ngế ượ ứcho các đng phái Qu gia th ng Vi Minh. Ng xem đây ch là ườ ộm Chí Minh nh ng ông cũng đã đt đc qu .ư ượ [79]H Chí Minh vàồ OSS năm 1945.H Chí Minh nh th Hoa đang mu ng các ch cách ng ng ườVi vào các ho đng quân ch ng Nh Vi Nam, ông đã thi quan ốh các quan tình báo Hoa đng th ch th cho Vi Minh làm gi ảc các phi công trong chi tranh Nh n, cung các tin tình ứbáo cho OSS, ti hành ho đng tuyên truy cho Trung Hoa Dân Qu và ốOWI. Đi i, quan tình báo Hoa Kổ OSS (U.S Office of Strategic Services) cung vũ khí, ph ng ti liên c, giúp và hu luy quân đi quy mô ươ ộnh cho Vi Minh.ỏ [80] [81]Tháng năm 1945, tr khi nghướ Tân Trào vào tháng năm 1945, ông ốn ng, ng không qua kh i.ặ ưở [82] đn nh OSS nh dù phía sau đng ranh gi iộ ườ ớNh Vi Nam tham gia tác chi cùng Vi Minh. OSS tìm th Chí ồMinh trong tình tr ng rét ng và thông đi đn tr quân Trung Qu cạ ốđ yêu cung thu men nh có th Hai tu sau đó, bác sĩ quân tên ầlà Paul Hogland [83] đã đn. Nh ng ng đã đó trong vòng hai tháng và có th ườ ểh đã ng ông.ọ [80] [84] [85] [86] [87]Ngày 16 tháng năm 1945 ng Vi Minh tri Đi qu dân Tân Tràoổ ạ( Tuyên Quang ), ra ban dân gi phóng Chính ph lâm th i, do Chí ồMinh làm ch ch.ủ ịGiai đo lãnh đoạ kháng chi nừ Chí Minh đc tuyên ngôn đc trên qu ng tr ng Ba Đình.ồ ườH Chí Minh đc nồ Tuyên ngôn Đc pộ vào ngày tháng năm 1945 trên qu ng ảtr ng Ba Đìnhườ iạ Hà iộ tuyên thành cố ướ Vi Nam Dân ch ng hòaệ Ông trích nẫ Tuyên ngôn Đc pộ aủ Hoa Kỳ và nả Tuyên ngôn Dân quy vàềNhân quy nề aủ Pháp đu Tuyên ngôn Đc Vi Nam.ể [88] Chí ồMinh nói ch huy tình báo quân OSS mi c, Archimedes L.A Patti, ắr ng ông theo ch nghĩa Lenin, tham gia thành pằ Đng ng Phápả và xin gia nh pậ Tam Qu tệ vì đây là nh ng cá nhân và ch duy nh quan tâm đn nữ ấđ thu đa. Ông không th có ch nào khác. Nh ng trong nhi năm sau ềđó nh ng ch này cũng không có hành đng gì vì đc các dân ộthu đa. Tr t, ông đt nhi tin ng vào giúp tr khi có th ướ ưở ướ ểhy ng vào giúp Liên Xô. Ng xem ông là ng qu ng ườ ườ ộs n, bù nhìn Moscow vì ông đã Moscow nhi năm nh ng ông không ph là ảng ng theo nghĩa hi mà là nhà cách ng ho đng đc p.ườ [89] Nh ngưđn cu tháng năm 1946, rút các nhân viên tình báo Vi Nam ền c, ch liên chính ph Chí Minh.ướ [90]B đi Ch ch Chí Minh ng th ng Mứ Harry Truman kêu ng nh ng ưkhông đc đáp iượ ạNgoài ra, ông còn th cho nhi nguyên th qu gia trên th gi kêu công ọnh nhà Vi Nam đc thành cũng nh tranh th ng nh ng ướ ượ ưkhông nh đc âm (ậ ượ ng th ng Hoa Kổ Harry Truman [91] lãnh Liên Xôụ Stalin ,[92] ng th ng Phápổ Léon Blum tr ng Thu đa Pháp Marius Moutet và Ngh ưở ịvi Pháp,…).ệNgay sau khi thành p, Võ Nguyên Giáp thay Chí Minh, Ch chậ Chính ph ủCách ng Lâm th iạ ban hành các nh gi tán đng phái,ắ [93] [94] lý do ớcác đng này "t thông ngo qu c", làm "ph ng đn đc Vi Nam" ươ ệ(như Vi Nam Qu xãệ Đi Vi Qu dân đngạ ...) nh th tr ng tr "b ph ảcách ng", "b " chính quy non tr đng th "giáo th tinh th ầc nh giác" cho nhân dân,ả [95] đng th Ch ch Chí Minh cho phép Ty Liêm phóng ồcó th nh ng ng ng quy làể ườ nguy hi cho Dân ch ng hoà Vi ệNam [96] Cùng đó, Ch ch Chí Minh ký nh gi tán các nghi đoànớ [97] ểki soát kinh ,ể [98] th ng nh các ch thanh niên (vàoố Đoàn Thanh niên uứqu Vi Namố ). Đng th Chính ph cũng ban hành nh thành đng ồnhân dân và ban hành chính đa ph ng các p.Ủ ươ ấNgay sau khi đc tinượ Tađêô Lê Tữ tr thành Giám c, tháng năm 1945, ồChí Minh đã th chúc ng Giám này. Trong th có đo n:ử "Có nhà ộlãnh đo ng Công giáo đi theo chân Đc Giê­su, ch đóng đinh giúp ườ ầgiáo dân bi hy sinh và chi đu do và đc đt c"ế ướ [99] nh ngề ữlá th ông vi cho Tađêô Lê Vi sĩ Vi hàn lâm Hoàng gia Canada ệđng th giáo Đi Lavát (Québec) linh Tr Tam Tĩnh có nh ậđnh:ị "C Chí Minh thành th tôn tr ng tín ng ng và tin ng ng Công ưỡ ưở ườgiáo. Không có hi nào cho phép trách đc ng, Ng nói i".ộ ượ ườ [100]Ngày 23 tháng năm 1945, quân Pháp côngấ Sài Gòn Quân dân Sài Gòn ch ng ốc quy li t. ban kháng chi Nam đc thành iự ượ Tr Văn Giàuầ là ch ủt ch.ị yứ và ban nhân dân Nam đi ra Trung ng xin cho đc đánh. ươ ượChính ph ra hu nh, thân ông th khen ng "lòng kiên ng ái qu aủ ườ ủđng bào Nam ".ồ [101]Ngày tháng năm 1946 ng tuy do trong đc ch c, ướ ượ ầra Qu iố và Qu thông quaố Hi pháp dân ch đu tiên Vi Namế Hai đngả đi pố trong Chính ph làủ Vi Nam Qu dân Đngệ (Vi Qu c) vàệ Vi Nam ệCách nh Đng minh iệ (Vi Cách) không tham gia Trên th các đngệ ảnày còn phát đng chay Ngay khi đã tuyên nh trí ho ch ạt ng tuy các đng phái Vi Qu c, Vi Cách ng báo ch kích Vi ệMinh: trúng ch là Vi Minh ng n... chính quy trong tay nên Vi Minh mu ốai trúng cũng đcượ [102] ch các cu tu hành, loa hô hào kêu chay ẩb Theo báo th t, Vi Qu c, Vi Cách th chí cóc, gi nh ng ng ửviên, đng viên ng n, cán Vi Minh (tiêu bi làả Tr Đình Longầ [103]) hay th ủtiêu nh ng ng cùng ch có tình Chính ph .ữ ườ [104]Qu khóa Vi Nam đã raố Chính ph Liên hi kháng chi nủ do Chí ồMinh làm ch ch. Đi bi qu ch là nhân sĩ trí th c, ng ngoài Đng. ườ ảH Chí Minh tr thànhồ Ch ch củ ướ Vi Nam Dân ch ng hòa, và ch danh ứCh ch Chính ph Vi Nam Dân ch ng hòa, ông cũng đm nhi luôn công ệvi aệ th ngủ ướ Chính ph này, cho cu năm 1946, đã tr qua thay đi ổc và nhân vào các th đi m: ngày tháng 1; tháng 3; và ngày tháng 11.ơ ểNhà và chính ph ông đi hàng lo khó khăn đi và đi ướ ốngo i. đi ngo i, khi này Vi Nam ch đc qu qia nào công nh n,ạ ượ ậ[105] không ph thành viênả Liên hi qu cệ [106] cũng nh không nh đc ng ượ ộnào ch các khác. Ngoài 20 quân aề ướ Trung Hoa Dân Qu cố ởmi c, còn có quân Anh và quân Pháp (vào th đi toàn qu kháng chi n, ếtháng 12 năm 1946, Pháp có kho ng quân), và kho ng quân Nh t. điả ốn i,ộ "gi đói, gi t"ặ nh chính cách ông và ngân qu tr ng ng là nh ng ữv tr ng nh t.ấ [107] [108]