Cộng đồng chia sẻ tri thức Lib24.vn

Bài 48. Hệ thần kinh sinh dưỡng

BÀI 48: HỆ THẦN KINH SINH DƯỠNG

I. Lý thuyết

- Hệ thần kinh được chia tành:

+ Hệ thần kinh vận động: điều khiển các hoạt động của các cơ vân (cơ xương).

+ Hệ thần kinh sinh dưỡng: điều khiển hoạt động của các nội quan.

- Hệ thần kinh sinh dưỡng gồm: phân hệ thần kinh giao cảm và phân hệ thần kinh đối giao cảm.

1. Cung phản xạ sinh dưỡng

 - Nhận xét:

+ Trung khu của các phản xạ vận động nằm trong chất xám của tủy sống.

+ Trung khu phản xạ sinh dưỡng nằm trong chất xám của tủy sống và trụ não.

- So sánh cung phản xạ sinh dưỡng và cung phản xạ vận động.

+ Giống nhau: đều nằm trong chất xám

+ Khác nhau:

Cung phản xạ sinh dưỡng

Cung phản xạ vận động

Nằm ở sừng bên của tủy sống

Nằm ở sừng sau của tủy sống

Nằm trong chất xám của trụ não

Không nằm trong trụ não

Điều khiển các hoạt động của nội quan

Điều khiển hoạt động của các cơ

 - Cung phản xạ sinh dưỡng do bộ phận thần kinh giao cảm và phó giao cảm phụ trách điều khiển hoạt động của các nội quan (tiêu hóa, tuần hoàn, bài tiết …)

2. Cấu tạo của hệ thần kinh sinh dưỡng

- Hệ thần kinh sinh dưỡng gồm:

+Phần trung ương: nằm trong não và tủy sống

+ Phần ngoại biên: các dây thần kinh và hạch thần kinh

- Tuy nhiên, giữa 2 phân hệ giao cảm và đối giao cảm có sự khác nhau

So sánh cấu tạo của phân hệ giao cảm và phân hệ đối giao cảm

Cấu tạo

Phân hệ giao cảm

Phân hệ đối giao cảm

Trung ương

Các nhân xám nằm ở sừng bên của tủy sống

 Các nhân xám nằm ở trụ não và đoạn cùng của tủy sống

Ngoại biên gồm:

- Hạch thần kinh (nơi chuyển tiếp noron)

- Noron trước hạch (sợi trục có bao mielin)

- Noron sau hạch (không có bao mielin)

 

- Nằm gần tủy sống, xa cơ quan phụ trách

- Sợi trục ngắn

 

- Sợi trục dài

 

 

- Gần cơ quan phụ trách

 

- Sợi trục dài

 

- Sợi trục ngắn

 

3. Chức năng của hệ thần kinh sinh dưỡng

* So sánh chức năng của phân hệ thần kinh giao cảm và phân hệ đối giao cảm 

Tác động lên

 Phân hệ giao cảm

Phân hệ đối giao cảm

Tim

Phổi

Ruột

Mạch máu ruột

Mạch máu đến cơ

Mạch máu da

Tuyến nước bọt

Đồng tử

Cơ bóng đái

……………

Tăng lực và nhịp cơ

Dãn phế quản nhỏ

Giảm nhu động

Co

Dãn

Co

Giảm tiết

Dãn

Dãn

Giảm lực và nhịp cơ

Co phế quản nhỏ

Tăng nhu động

Dãn

Co

Dãn

Tăng tiết

Co

Co

 - Nhận xét:

+ Chức năng của phân hệ giao cảm và phân hệ đối giao cảm đối lập nhau.

+ Nhờ tác dụng đối lập của hai phân hệ mà hệ thần kinh sinh dưỡng điều hòa được hoạt động của các cơ quan nội tạng (cơ trơn, cơ tim và các tuyến).

II. Hướng dẫn trả lời câu hỏi SGK

Câu 1: Trình bày sự giống nhau và khác nhau về mặt cấu trúc và chức năng giữa hai bộ phân giao cảm và đối giao cảm trong hệ thần kinh sinh dưỡng ?

Hướng dẫn trả lời:

* Giống nhau :

- Đều có trung ương là nhân xám

- Điều hoà hoạt động phù hợp với nhu cầu cơ thể, từng lúc, từng nơi

* Khác nhau :

- Bộ phận giao cảm :

  + Có trung ương là nhân xám ở sừng bên tuỷ từ đốt sống ngực I đến đốt tuỷ thắt lưng III

  + Chuỗi hạch nằm dọc 2 bên cột sống hoặc các hạch trước cột sống, xa cơ quan phụ trách

  + Nơron trước hạch có sợi trục ngắn (có bao miêlin), nơron sau hạch có sợi trục dài (không có bao miêlin)

- Bộ phận đối giao cảm :

  + Có trung ương là nhân xám ở trụ não và sừng bên đoạn cùng tuỷ sống.

  + Hạch nằm xa trung ương (gần cơ quan phụ trách)

  + Nơron trước hạch có sợi trục dài (có bao miêlin). Nơron sau hạch có sợi trục ngắn (không có bao miêlin)

Câu 2: Hãy trình bày phản xạ điều hòa hoạt động của tim và hệ mạch trong các trường hợp sau :
- Lúc huyết áp tăng cao
- Lúc hoạt động lao động.

Hướng dẫn trả lời:

Điều hòa tim mạch bằng phản xạ sinh dưỡng trong các trường hợp ;
- Lúc huyết áp tăng cao
Áp thụ quan bị kích thích, xuất hiện xung truyền về trung ương phụ trách tim mạch nằm trong các nhân xám thuộc bộ phận đối giao cảm theo dây li tâm (dây X hay mê tẩu) tới tim làm giảm nhịp co và lực co đồng thời làm dãn các mạch da và mạch ruột gây hạ huyết áp (có thể giới thiệu học sinh tham khảo hình 48-2 trong bài).
- Hoạt động lao động
Khi lao động xảy ra sự ôxi hóa glucôzơ để tạo năng lượng cần cho sự co cơ, đồng thời sản phẩm phân hủy của quá trình này là C02 tích lũy dần trong máu. (Đúng ra là H+ được hình thành do :

H+ sẽ kích thích hóa thụ quan gây ra xung thần kinh hướng tâm truyền về trung khu hô hấp và tuần hoàn nằm trong hành tủy, truyền tới trung khu giao cảm theo dây giao cảm đến tim, mạch máu đến cơ làm tăng nhịp, lực co tim và mạch máu đến co dãn để cung cấp 02 cần cho nhu cầu năng lượng co cơ, đồng thời chuyển nhanh sản phẩm phân hủy đến các cơ quan bài tiết).

III. Câu hỏi ôn tập

 Câu 1: Có gì khác nhau giữa đường hướng tâm và đường li tâm của phản xạ vận động và phản xạ sinh dưỡng ?

Hướng dẫn trả lời :

- Điểm giống nhau giữa đường hướng tâm của phản xạ vận động và phản xạ sinh dưỡng là đường hướng tâm của phản xạ vận động và phản xạ sinh dưỡng đều gồm 1 nơron liên hệ với trung khu ở sừng sau chất xám

- Điểm khác nhau giữa đường hướng tâm của phản xạ vận động và phản xạ sinh dưỡng là đường li tâm của phản xạ vận động chỉ có 1 nơron chạy thẳng từ sừng trước chất xám tới cơ quan đáp ứng, còn đường li tâm của phản xạ sinh dưỡng gồm 2 nơ ron tiếp giáp nhau trong các hạch thần kinh sinh dưỡng

 Câu 2: Lập bảng so sánh cung phản xạ vận động với cung phản xạ sinh dưỡng ?

Hướng dẫn trả lời :

  Cung phản xạ vận động Cung phản xạ sinh dưỡng
Trung khu Nằm trong chất xám Nằm trong chất xám, ở sừng bên của tuỷ sống và trụ não
Đường hướng tâm Gồm 1 nơron liên hệ với trung khu ở sừng sau chất xám Gồm 1 nơron liên hệ với trung khu ở sừng sau chất xám
Đường li tâm Chỉ có 1 nơron chạy thẳng từ sừng trước chất xám tới cơ quan đáp ứng Gồm 2 nơron tiếp giáp nhau trong các hạch thần kinh sinh dưỡng

 Câu 3: Vì sao gọi là hệ thần kinh vận động và hệ thần kinh sinh dưỡng ? So sánh hệ thần kinh vận động và hệ thần kinh sinh dưỡng ?

Hướng dẫn trả lời:

* Hệ thần kinh vận động và hệ thần kinh sinh dưỡng :

- Gọi là hệ thần kinh vận động vì hệ thần kinh này điều khiển và điều hoà các cử động của cơ vân và xương, tạo ra sự chuyển động của cơ thể. Đây là những hoạt động có ý thức

- Gọi là hệ thần kinh sinh dưỡng vì hệ thần kinh này điều khiển và điều hoà các hoạt động của cơ quan sinh dưỡng và cơ quan sinh sản. Đây là những hoạt động không có ý thức

* So sánh  hệ thần kinh vận động và hệ thần kinh sinh dưỡng :

- Giống nhau :

  + Đều được cấu taoh từ mô thần kinh bao gồm các nơron và tổ chức thần kinh đệm

  + Đều gồm 2 bộ phận là phần trung ương và phần ngoại biên

  + Đều có vai trò điều khiển, điều hoà và phối hợp hoạt động của các cơ quan trong cơ thể

- Khác nhau :

  + Hệ thần kinh vận động (cơ xương) liên quan đến hoạt động của các cơ vân là hoạt động có ý thức

  + Hệ thần kinh sinh dưỡng điều hoà hoạt động của các cơ quan sinh sản và các sinh dưỡng. Đó là những hoạt động không có ý thức

Câu 4:Trình bày cấu tạo của phân hệ thần kinh sinh dưỡng ?

Hướng dẫn trả lời:

- Phân hệ thần kinh sinh dưỡng và phân hệ thần kinh trung ương liên hệ chặt chẽ với nhau, cùng điều khiển sự hoạt động của cơ thể

- Phần trung ương của phân hệ này nằm ở trụ não và tuỷ sống. Các dây thần kinh của phân hệ thần kinh sinh dưỡng từ trung ương đến thẳng các cơ quan mà phải qua 1 nơi chuyển tiếp gọi là hạch. Các hạch được phân bố đều 2 bên cột sống hoặc bên thành các cơ quan

- Một xung thần kinh đi từ trung ướng đến một cơ quan nào đó phải qua 2 nơron : một nơron từ trung ương đến hạch thần kinh sinh dưỡng (sợi trước hạch) và một nơron từ hạch đó đến cơ quan (sợi sau hạch)

- Các sợi trước hạch có bao miêlin (mầu trắng). Các sợi sau hạch không có bao miêlin (mầu xanh)

Bài tập

Có thể bạn quan tâm