Bài 56. Tuyến yên, tuyến giáp
BÀI 56: TUYẾN YÊN, TUYẾN GIÁP
I. Lý thuyết
1. Tuyến yên
- Đặc điểm:
+ Nằm ở vùng dưới đồi, thuộc não trung gian
+ Có hình nhỏ như hạt đậu trắng nằm ở nền sọ
- Tuyến yên gồm: có thùy trước tuyến yên và thùy sau tuyến yên. Giữa hai thùy là thùy giữa chỉ phát triển ở trẻ nhỏ, có tác dụng đối với sự phân bố sắc tố da.
- Tuyến yên là một tuyến quan trọng giữ vai trò chỉ đạo hoạt động của hầu hết các tuyến nội tiết khác và các quá trình sinh lí của cơ thể.
Các hoocmon tuyến yên và các tác dụng của chúng
2. Tuyến giáp
- Đặc điểm
+ Nằm trước sụn giáp của thanh quản
+ Là tuyến nội tiết lớn nhất, nặng chừng 20 – 25g
+ Cấu tạo gồm: nang tuyến và tế bào tiết
- Hoocmon của tuyến giáp là tiroxin (TH), trong thành phần có iot.
- Vai trò của hoocmon tuyến giáp
+ Có vai trò quan trọng trong quá trình trao đổi chất và chuyển hóa các chất trong tế bào.
+ Khi thiếu hoặc thừa hoocmon (iot) tuyến giáp đều gây ra các bệnh lí
* Khi thiếu iot 
\(\rightarrow\) tiroxin không tiết ra \(\rightarrow\) tuyến yên tiết hoocmon thúc đẩy tuyến giáp tăng cường hoạt động \(\rightarrow\) phì đại tuyến \(\rightarrow\) gây ra bệnh bướu cổ
Hậu quả:
+ Trẻ em: chậm lớn, trí não kém phát triển
+ Người lớn: hoạt động thần kinh giảm sút, trí nhớ kém
- Phòng bệnh: tuyên truyền toàn dân dùng muối iot
* Khi tuyến giáp hoạt động mạnh \(\rightarrow\) tiết nhiều hoocmon \(\rightarrow\) tăng cường trao đổi chất \(\rightarrow\) tăng tiêu dùng oxi \(\rightarrow\) nhịp tim tăng \(\rightarrow\) người bệnh luôn trong trạng thái hồi hộp, căng thẳng, mất ngủ, sút cân nhanh.
Do tuyến giáp hoạt động nhiều nên cũng gây nên bệnh bướu cổ, mắt lồi
- Ngoài ra tuyến giáp còn tiết hoocmon canxitoxin + hoocmon của tuyến cận giáp tham gia điều hòa canxi và photpho trong máu.
* Đặc điểm tuyến cận giáp
- Gồm có 4 tuyến, nằm sau tuyến giáp
- Kích thước rất nhỏ chỉ khoảng 6 x 3 x 2 mm, màu sắc giống tuyến giáp.
II. Hướng dẫn trả lời câu hỏi SGK
Câu 1: Lập bảng tổng kết vai trò của các tuyến nội tiết đã học theo mẫu sau :
| STT | Tuyến nội tiết | Vị trí | Tác dụng (Vai trò) |
Hướng dẫn trả lời:
Câu 2: Phân biệt bệnh Bazơđô với bệnh bướu cổ do thiếu iốt.
Hướng dẫn trả lời :
Phân biệt bệnh Bazơđô với bệnh bướu cổ do thiếu iốt.
| Bệnh bướu cổ do thiếu iốt | Bệnh Bazơđô |
|
Khi thiếu iốt, chất tirôxin không được tiết ra, tuyến yên sẽ tiết nhiều hoocmôn thúc đẩy tuyến giáp hoạt động gây phì đại tuyến làm thành bướu cổ Trẻ me bị bệnh sẽ chậm lớn, trí não kém phát triển; người lớn hoạt động thần kinh giảm sút, trí nhớ kém |
Do tuyến giáp hoạt động mạnh tiết nhiều hoocmôn làm tăng trao đổi chất, nhịp tim tăng, người bệnh luôn trong trạng thái hồi hộp, căng thẳng, mất ngủ, sút cân nhanh Do tuyến hoạt động mạnh nên cũng gây bướu cổ, mắt lồi |
III. Câu hỏi ôn tập
Câu 1: Nhiệm vụ chủ yếu của tuyến nội tiết là gì ? Cho ví dụ về hoạt động của tuyến yên, tuyến giáp ?
Hướng dẫn trả lời :
* Nhiệm vụ chủ yếu của tuyến nội tiết : tiết ra các hoocmôn, với một lượng nhỏ hoocmôn cũng có thể ảnh hưởng lớn đến quá trình lý của cơ thể, đặc biệt là quá trình trao đổi chất. Chúng có thể thúc đẩy hoặc kìm hãm quá trình này.
* Ví dụ về hoạt động của tuyến yên, tuyến giáp
- Hoocmôn tăng trưởng (GH) của thuỳ trước tuyến yên nếu tiết nhiều hơn bình thường sẽ kích thích sự tăng trưởng, làm cho người cao lớn quá kích thước bình thường (2,3-2,7m) hoặc tiết ra ít hơn người sẽ lùn (0,9m)
- Tuyến giáp tiết ra hoocmôn tirooxin, ảnh hưởng đến sự trao đổi chất chung của cơ thể. Nếu tuyến hoạt động mạnh mẽ làm cường độ trao đổi chất tăng nhiều, thần kinh luôn bị kích thích, hốt hoảng (bệnh Bazơđô), ngược lại nếu hoạt động kém thì trao đổi chất giảm dẫn đến chậm lớn, trí não kém phát triển đối với trẻ em và gây bệnh bướu cổ ở người trưởng thành (thường là nữ)
Câu 4: Hoocmôn là gì ? Hoocmôn có vai trò như thế nào ? Vì sao phải vận động toàn dân sử dụng muối iốt ?
Hướng dẫn trả lời :
* Hoocmôn là sản phẩm tiết của tuyến nội tiết ?
* Vai trò của hoocmôn :
- Duy trì ổn định nồng độ các chất của môi trường trong cơ thể
- Điều hoà các quá trình sinh lý của cơ thể diễn ra bình thường
* Toà dân phải sử dụng muối iốt vì :
- Thiếu iốt trong khẩu phần ăn hàng ngày thì tirôxin không tiết ra. Hoocmôn của tuyến yên sẽ thúc đẩy tuyến giáp hoạt động mạnh gây nên bệnh bướu cổ, trẻ em chậm lớn não sẽ kém phát triển, người lớn trí nhớ kém
Câu 5: Tuyến giáp và tuyến cận giáp ảnh hưởng đến sự trao đổi chất như thế nào ?
Hướng dẫn trả lời :
* Tuyến giáp :
- Đặc điểm : Có mầu vàng, nặng khoảng 20 - 25g nằm trước sụn giáp của thanh quản và trên khí quản.
- Tác dụng của hoocmôn :
+ Tiết ra tirôxin có vai trò quan trọng trong sự điều hoà trao đổi chất
+ Khi tuyến hoạt động mạnh : tirôxin tiết ra nhiều làm gia tăng sự trao đổi chất, thần kinh bị kích thích, mất ngủ, người gầy đi... Bệnh nặng sẽ bị bướu cổ lộ nhỡn (Bazêddoww)
+ Khi tuyến hoạt động yếu : Sự trao đổi chất giảm
Ở trẻ em : chậm lớn, trí óc kém, gây kích thích dưới da
+ Muốn trị bệnh bướu cổ phải chích tirôxin hoặc ăn thức ăn có iốt
* Tuyến cận giáp :
- Đặc điểm : Gồm hai đôi nằm ở thuỳ phải và thuỳ trái của tuyến giáp, nặng khoảng 0,2g
- Tác dụng của hoocmôn :
+ Tuyến cận giáp tiết hoocmôn (parathirin) có tác dụng điều hoà sự trao đổi các muối canxi và phôtpho, bảo đảm sự ổn định nồng độ các muối này trong máu.
Câu 6: Cấu tạo của tuyến yên và tác dụng của các hoocmôn tuyến yên ?
Hướng dẫn trả lời :
* Cấu tạo :
- Tuyến yên nhỏ bằng hạt đậu, nặng 0,5 - 0,7g, nằm ở mặt dưới não trong yên xương bướm, gắn với não bởi 1 cuống nhỏ
- Gồm có 3 thuỳ : thuỳ trước, thuỳ giữa và thuỳ sau
* Tác dụng của các hoocmôn tuyến yên :
- Thuỳ trước : Tiết ra nhiều hoocmôn ảnh hưởng đến sự tăng trưởng, sự tăng đường huyết, kích thích sự hoạt động các tuyến nội tiết khác (tuyến giáp, tuyến trên thận, tuyến sinh dục,...)
Ở trẻ con, khi tuyến hoạt động yếu sẽ thiếu hoocmôn tăng trưởng, đứa trẻ ngừng lớn và lùn, khi tuyến hoạt động mạnh, hoocmôn tăng trưởng tiết nhiều, đứa trẻ tăng trưởng nhanh và thành người khổng lồ
- Thuỳ sau : Tiết các hoocmôn ảnh hưởng đến sự trao đổi nước trong cơ thể, sự co thắt cơ trơn, đặc biệt cơ trơn thành dạ con, tiết sữa, gây co mạch làm tăng tuyến giáp
- Thuỳ giữa : Chỉ phát triển ở trẻ nhỏ, có tác dụng tiết các hoocmôn ảnh hưởng đến sự phân bố sắc tố da.
Bài tập
Có thể bạn quan tâm
Có thể bạn quan tâm
