BÀI 49: QUẦN XÃ SINH VẬT

I. Lý thuyết

1. Thế nào là quần xã sinh vật

- Ví dụ: khu rừng mưa nhiệt đới.

 

+ Các quần thể sinh vật có trong rừng mưa nhiệt đới:

.) Quần thể động vật: hổ, báo, thỏ, mối …

.) Quần thể thực vật: lim, chò, các loại cỏ, rêu, dương xỉ …

.) Các quần thể nấm, vi sinh vật …

+ Giữa các quần thể tồn tại mối quan hệ cùng loài (hỗ trợ, cạnh tranh) và quan hệ khác loài (hỗ trợ, đối địch)

 Tập hợp các quần thể trên được gọi là quần xã

- Khái niệm: quần xã sinh vật là:

+ Tập hợp những quần thể sinh vật thuộc nhiều loài khác nhau.

+ Cùng sống trong một không gian nhất định.

+ Các sinh vật có mối quan hệ gắn bó như một thể thống nhất

 Quần xã có cấu trúc tương đối ổn định

- Các sinh vật trong quần xã thích nghi với môi trường sống của chúng.

- Ví dụ về quần xã: rừng mưa nhiệt đới, ao cá, cánh đồng …

 

2. Những dấu hiệu điển hình của một quần xã

Các đặc điểm của quần xã

Đặc điểm	Các chỉ số	Thể hiện
Số lượng các loài trong quần xã	Độ đa dạng	Mức độ phong phú về số lượng loài trong quần xã
	Độ nhiều	Mật độ cá thể của từng loài trong quần xã
	Độ thường gặp	Tỉ lệ % số địa điểm bắt gặp một loài trong tổng số địa điểm quan sát
Thành phần loài trong quần xã	Loài ưu thế	Loài đóng vai trò quan trọng trong quần xã
	Loài đặc trưng	Loài chỉ có ở một quần xã hoặc có nhiều hơn hẳn các loài khác

 - Ví dụ: 

+ Loài ưu thế: Trong quần xã trên cạn thì thực vật Hạt kín là loài ưu thế vì chúng chiếm 1 vai trò quan trọng trong quần xã: cung cấp nơi ở, thức ăn, khí oxi cho các loài sinh vật khác ..

+ Loài đặc trưng: Trong quần xã rừng cọ ở Phú Thọ thì cọ được coi là loài đặc trưng vì số lượng các cá thể cọ chiếm nhiều hơn hẳn so với các loài khác trong quần xã.

3. Quan hệ giữa ngoại cảnh và quần xã

- Các nhân tố sinh thái vô sinh và hữu sinh luôn ảnh hưởng tới quần xã, tạo nên sự thay đổi của quần xã.

-  Sự thay đổi chu kì ngày đêm, chu kì mùa dẫn đến hoạt động của các sinh vật cũng mang tính chất chu kì.

+ Ví dụ: chim và nhiều loài động vật di trú để tránh mùa đông giá lạnh

              Nhiều loài động vật: ếch, nhái, cú … hoạt động vào ban ngày ít, đêm nhiều

             Cây rụng là vào mùa đông

 

- Điều kiện khí hậu thuận lợi, thực vật phát triển dẫn tới động vật cũng phát triển. Tuy nhiên, số lượng loài sinh vật luôn được khống chế ở mức độ ổn định phù hợp với khả năng của môi trường, tạo cân bằng sinh học trong quần xã.

 

Số lượng chim tăng cao, chim ăn nhiều sâu \(\rightarrow\)  số lượng sâu giảm \(\rightarrow\)  không đủ thức ăn cho chim sâu \(\rightarrow\)  số lượng chim sâu giảm \(\rightarrow\)  số lượng sâu tăng

 \(\rightarrow\)số lượng sâu và chim ăn sâu luôn được duy trì ở mức độ ổn định \(\rightarrow\)  cân bằng sinh học trong quần xã

- Cân bằng sinh học là trạng thái mà số lượng cá thể mỗi quần thể trong quần xã dao động quanh vị trí cân bằng nhờ khống chế sinh học

\(\rightarrow\) phù hợp với khả năng của môi trường (thức ăn, nơi ở …)  sự cân bằng sinh học trong quần xã.

- Trong thực tế, con người có rất nhiều tác động làm mất cân bằng sinh học trong các quần xã như

 

- Chúng ta cần có các biện pháp để bảo vệ thiên nhiên

+ Nghiêm cấm săn bắt, mua bán động vật quý hiếm

+ Trồng cây gây rừng

+ Tuần tra bảo vệ rừng

+ Xây dựng các khu bảo tổn thiên nhiên và động vật quý hiếm …

II. Hướng dẫn trả lời câu hỏi SGK

Câu 1: Thế nào là một quần xã? Quần xã khác với quần thể như thế nào?

Hướng dẫn trả lời :

-     Quần xã sinh vật là tập hợp nhiều quần thể sinh vật thuộc nhiều loài khác nhau, cùng sống trong một khoảng không gian có các điều kiện sinh thái tương tự nhau. Các sinh vật trong quần xã có mối quan hệ gắn bó như một thể thống nhất và do vậy quần xã có cấu trúc tương đối ồn định. Các sinh vật trong quần xã thích nghi với môi trường sống của chúng.

-     Quần thể là tập hợp những cá thể cùng một loài sinh sống trong một khoảng không gian nhất định, ở một thời điểm nhất định, có khả năng sinh sản tạo thành những thế hệ mới. Các cá thể trong quần thể có mối quan hệ sinh thái hỗ trợ hoặc cạnh tranh nhau.

Câu 2: Hãy lấy một ví dụ về một quần xã sinh vật mà em biết ?

-     Kể tên các loài trong quần xã đó.

-     Các loài đó có liên hệ với nhau như thế nào?

-     Khu vực phân bố  của quần xã.

Hướng dẫn trả lời

-     Rừng dừa là một quần xã, gồm có các quần thể: dừa, chuối, cỏ, bọ dừa, giun đất, vi sinh vật...

-     Dừa che mát, chắn bớt gió cho chuối.

-     Chuối che mát và giữ ầm gốc cho dừa.

-     Giun làm xốp đất cho dừa, chuối, cỏ.

-     Cỏ giữ ẩm gốc cho dừa, chuối đồng thời cạnh tranh chất dinh dưỡng trong đất với dừa, chuối.

-     Dừa, chuối, cỏ giữ cho đất ẩm, có nhiệt độ thích hợp cho hệ vi sinh vật phát triển.

-    Vi sinh vật biến đổi xác thực vật, động vật thành chất mùn cho cò dừa, chuối.

Câu 3: Hãy nêu những đặc điểm về số lượng và thành phần loài của quần xã sinh vật.

Hướng dẫn trả lời :

 

Đặc điểm	Các chỉ số	Thể hiện
Số lượng các loài trong quần xã	Độ đa dạng	Mức độ phong phú về số lượng loài trong quần xã
	Độ nhiều	Mật độ cá thể của từng loài trong quần xã
	Độ thường gặp	Tỉ lệ % số địa điểm bắt gặp một loài trong tổng số địa điểm quan sát
Thành phần loài trong quần xã	Loài ưu thế	Loài đóng vai trò quan trọng trong quần xã
	Loài đặc trưng	Loài chỉ có ở một quần xã hoặc có nhiều hơn hẳn các loài khác

 Câu 4: Thế nào là cân bằng sinh học ? Hãy lấy ví dụ minh họa về cân bằng sinh học ?

Hướng dẫn trả lời :

Cân bằng sinh học trong quần xã biểu hiện ở số lượng cá thể sinh vật trong quần xã luôn luôn được khống chế ở mức độ nhất định (dao động quanh vị trí cân bằng) phù hợp với khả năng cung cấp nguồn sống của môi trường.

Bài tập

• Câu 3 (SGK trang 149)
• Câu 2 (SGK trang 149)
• Câu 1 (SGK trang 149)
• Câu 4 (SGK trang 149)