Chuyên đề bồi dưỡng HSG Văn 7

chuyªn ®Ò båi dìng häc sinh giái M«n Ng÷ v¨n 7 - N¨m häc 2011 - 2012 phÇn I. néi dung «n tËp l¹i kiÕn thøc ng÷ v¨n ®· häc - ¤n tËp cñng cè kiÕn thøc c¬ b¶n cña ch¬ng tr×nh Ng÷ v¨n líp 6. Trªn c¬ së ®ã tÝch hîp 1 sè phÇn hoÆc ch¬ng kiÕn thøc cã liªn quan ®Õn ch¬ng tr×nh Ng÷ v¨n líp 7. Båi dìng n¨ng lùc c¶m thô t¸c phÈm v¨n häc vµ v¨n biÓu c¶m, ngÞ luËn v¨n häc vµ nghÞ luËn x· héi. - KiÕn thøc träng t©m «n tËp: + Ph©n m«n tiÕng ViÖt: ¤n l¹i mét sè bptt ®· häc ®Ó vËn dông vµo c¸c bµi v¨n c¶m nhËn tiÕn tíi lµm quen víi thÓ lo¹i biÓu c¶m ë líp 7. BiÕt vµ vËn dông 1 sè kiÓu c©u trong t¹o lËp v¨n b¶n. + PhÇn V¨n: HiÓu biÕt kh¸i niÖm thÓ lo¹i v¨n b¶n. Chñ ®Ò vµ t tëng cña c¸c v¨n b¶n ®· häc. + PhÇn lµm v¨n: Cñng cè vµ n©ng cao kiÕn thøc vµ ph¬ng ph¸p lµm bµi v¨n tù sù vµ v¨n miªu t¶. - RÌn kü n¨ng t¹o lËp v¨n b¶n ë møc ®é tæng hîp kÕt hîp nhiÒu ph¬ng thøc biÓu ®¹t trong cïng 1 bµi lµm v¨n. I. PhÇn tiÕng ViÖt: 1. Tõ vµ nghÜa cña tõ: - Nh¾c l¹i kh¸i niÖm vµ thùc hµnh ph©n biÖt tõ theo tõng tiªu chÝ: + CÊu t¹o + NghÜa - Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ - Bp: Lµm theo mÉu vµ thùc hµnh ph©n biÖt ngÉu nhiªn  ViÕt ®o¹n 2. C¸c biÖn ph¸p tu tõ: - Gåm: So s¸nh, nh©n ho¸, Èn dô, ho¸n dô, ch÷a lçi dïng tõ. - Nh¾c l¹i kh¸i niÖm, t¸c dông vµ ý ng hÜa tu tõ trong v¨n c¶nh. - Bp: Cho ng÷ liÖu  Y/c h/s ph¸t hiÖn vµ ph©n tÝch ý nghÜa t¸c dông ng÷ nghÜa trong tõng v¨n c¶nh cô thÓ  LuyÖn viÕt ®o¹n vµ bµi v¨n c¶m thô hoµn chØnh (TLV). 3. Tõ lo¹i: - Gåm: Danh, ®éng, tÝnh, sè, lîng, chØ phã tõ. - ¤n kh¸i qu¸t vÒ kh¸i niÖm vµ kh¶ n¨ng vai trß tõng lo¹i trong c©u. 4. Côm tõ: - Kh¾c s©u vµ n©ng cao vÒ kh¶ n¨ng më réng cña 1 sè côm tõ trong c©u ®Ó tÝch hîp phÇn dïng côm C-V ®Ó më réng c©u (líp 7). 5. C¸c lo¹i c©u vµ ch÷a c©u. - ¤n c¬ b¶n (chØ nh¾c l¹i). Tµi liÖu vµ chuyªn ®Ò båi dìng HSG Ng÷ v¨n 7 1 II. PhÇn V¨n häc: 1. TruyÖn d©n gian: - Néi dung vµ t tëng cña tõng kiÓu lo¹i truyÖn d©n gian; - Ph©n tÝch mét vµi truyÖn ®Ó minh ho¹; - Thuéc cèt truyÖn vµ tiÕn tíi kÓ s¸ng t¹o (TLV). 2. V¨n häc hiÖn ®¹i: - N¾m v÷ng néi dung ý nghÜa cña mét sè t¸c phÈm tiªu biÓu; BiÕt vËn dông c¶m thô mét sè ®o¹n t¸c phÈm tr÷ t×nh - Cñng cè kiÕn thøc vÒ v¨n b¶n tù sù, miªu t¶, tr÷ t×nh, nhËt dông (TLV). III. PhÇn lµm v¨n: 1. V¨n c¶m nhËn: Kh¸i niÖm thÓ lo¹i. - C¸ch lµm bµi v¨n c¶n nhËn. - Thùc hµnh 1 sè ®o¹n ng÷ liÖu tiªu biÓu trong ch¬ng tr×nh líp 6. 2. V¨n tù sù: - §Æc ®iÓm thÓ lo¹i. - C¸c thao t¸c tiÕn hµnh lµm bµi - Thùc hµnh viÕt mét sè ®Ò bµi (TK: C¸c d¹ng bµi TLV vµ c¶m thô líp 6) 3. V¨n miªu t¶: - §Æc ®iÓm thÓ lo¹i. - C¸c thao t¸c tiÕn hµnh lµm bµi - Thùc hµnh viÕt mét sè ®Ò bµi (TK: C¸c d¹ng bµi TLV vµ c¶m thô líp 6 + Ng÷ v¨n 6 n©ng cao) * Chó ý: RÌn häc sinh ph©n biÖt ®îc râ ®Æc ®iÓm vµ vai trß cña yÕu tè tù sù vµ miªu t¶ ®Ó h/s linh ho¹t vËn dông khi viÕt bµi tæng hîp. §ång thêi trong n¨m c¸c em sÏ vËn dông tèt trong 2 kiÓu bµi sÏ häc lµ: BiÓu c¶m vµ NghÞ luËn (líp 7). IV. PhÇn bµi tËp cô thÓ 1. Bài 1 : Em hãy tả để làm rõ các nét đáng yêu của một em bé mà em quý mến. 2. Bài 2 : Vận dụng quan sát, tưởng tượng, so sánh và nhận xét của em để viết 4 câu văn, mỗi câu miêu tả một hình ảnh sau: - Mặt trời - Mặt biển - Những con thuyền - Những cánh chim Bài 3 : Miêu tả một cảnh đẹp của quê hương em. Tµi liÖu vµ chuyªn ®Ò båi dìng HSG Ng÷ v¨n 7 2 Bài 4 : Cho cụm từ: “ Mỗi khi hè về”, hãy viết tiếp để tạo thành câu hoàn chỉnh. Bài 5 : Em đã có d ịp ngắm một đêm trăng đẹp ở quê mình. Hãy tả lại cảnh đó. Đã lâu l ắm rồi em mới có dịp trở lại thăm ngôi trường cũ. Trường đã thay đổi nhiều nhưng vẫn giữ được những hình ảnh gắn bó với tuổi thơ em. Hãy tả lại ngôi trường ấy. Bài 6 : Em hãy t ả một người thân của em. Bài 7 . Tả một người mà em yêu thương. Bài 8 . Tả một khu vườn trong buổi sáng đẹp trời. Bài 9 : Chọn một trong hai đề sau, viết bài văn dài khoảng 350 đến 400 chữ. Đề 1. Đóng vai thầy Mạnh Tử lúc c òn bé trong truy ện “Mẹ hiền dạy con” để kể lại câu chuyện. Đề 2. Kể một kỷ niệm đáng nhớ của em. Bài 10): Sau khi ®¸nh tan giÆc ¢n, Th¸nh Giãng vÒ trêi t©u víi Ngäc Hoµng c«ng viÖc m×nh lµm díi trÇn gian. Em h·y kÓ l¹i chuyÖn ®ã? phÇn Ii. néi dung «n tËp ng÷ v¨n líp 7 : Chuyªn ®Ò Giíi thiÖu c¸ch tiÕp cËn vµ c¶m thô mét sè thÓ lo¹i t¸c phÈm v¨n häc tr÷ t×nh. T¸c phÈm v¨n häc nµo còng biÓu hiÖn t tëng , t×nh c¶m nhng t¸c phÈm tr÷ t×nh l¹i thÓ hiÖn t×nh c¶m theo c¸ch riªng . Tõ nh÷ng c©u ca dao xa tíi nh÷ng bµi th¬ ®¬ng ®¹i, dÊu hiÖu chung cña t¸c phÈm tr÷ t×nh lµ sù biÓu hiÖn trùc tiÕp cña thÕ giíi chñ quan cña con ngêi . §ã lµ c¶m xóc, t©m tr¹ng, suy nghÜ cña chÝnh t¸c gi¶ . Vµ biÓu hiÖn trùc tiÕp nh÷ng c¶m xóc, suy tëng cña con ngêi lµ c¸ch ph¶n ¸nh thÕ giíi cña t¸c phÈm tr÷ t×nh. Muèn hiÓu ®îc mét t¸c phÈm tr÷ t×nh th× chóng ta cÇn hiÓu hai líp néi dung : - Néi dung hiÖn thùc ®êi sèng . - Néi dung cña nh÷ng ý nghÜ, c¶m xóc, suy t Èn sau hiÖn thùc ®êi sèng Cô thÓ h¬n ®ã chÝnh lµ hiÓu: c¶nh vµ t×nh, sù vµ t×nh trong mçi t¸c phÈm . 1. Víi ca dao : - Ph¶i x¸c ®Þnh ®îc ca dao chÝnh lµ nh÷ng lêi nãi t©m t×nh, lµ nh÷ng bµi ca b¾t nguån tõ t×nh c¶m trong mèi quan hÖ cña nh÷ng ngêi trong cuéc sèng hµng Tµi liÖu vµ chuyªn ®Ò båi dìng HSG Ng÷ v¨n 7 3 ngµy : t×nh c¶m víi cha mÑ , t×nh yªu nam n÷ , t×nh c¶m vî chång , t×nh c¶m b¹n bÌ ... hiÓu ®îc ®iÒu ®ã sÏ gióp ngêi ®äc vµ häc sinh ý thøc s©u s¾c h¬n vÒ t×nh c¶m th«ng thêng hµng ngµy . - Ph¶i hiÓu t¸c phÈm ca dao tr÷ t×nh thêng tËp trung vµo nh÷ng ®iÒu s©u kÝn tinh vi vµ tÕ nhÞ cña con ngêi nªn kh«ng ph¶i lóc nµo ca dao còng gi·i bÇy trcj tiÕp mµ ph¶i t×m ®êng ®Õn sù xa s«i , nãi vßng , hµm Èn ®a nghÜa . ChÝnh ®iÒu Êy ®ßi hái ngêi c¶m thô ph¶i n¾m ®îc nh÷ng biÖn ph¸p nghÖ thuËt mµ ca dao tr÷ t×nh thêng sö dông nh : Èn dô so s¸nh vÝ von : VÝ dô : “ B©y giê mËn míi hái ®µo Vên hång ®· cã ai vµo hay cha? ” - Ph¶i hiÓu râ hai líp néi dung hiÖn thùc - c¶m xóc suy t . “.” VÝ dô trong bµi ca dao “ Trong ®Çm g× ®Ñp b»ng sen L¸ xanh b«ng tr¾ng l¹i chen nhÞ vµng NhÞ vµng b«ng tr¾ng l¸ xan h GÇn bïn mµ ch¼ng h«i tanh mïi bïn ” . Bøc tranh ®êi sèng trong bµi ca dao ®îc t¸i hiÖn lªn rÊt cô thÓ, sinh ®éng : Mét vÎ ®Ñp “ Kh«ng g× ®Ñp b»ng ” cña hoa sen trong ®Çm . §ã lµ vÎ ®Ñp rùc rì, ®Çy mµu s¾c vµ h¬ng th¬m , mét vÎ ®Ñp v¬n lªn gi÷a bïn lÇy mµ vÉn v« cïng thanh khiÕt tr¾ng trong . VÎ ®Ñp cña loµi hoa nµy ®· ®îc t¸c gi¶ kh¶ng ®Þnh b»ng ph¬ng thøc so s¸nh tuyÖt ®èi : “ Trong ®Çm g× ®Ñp b»ng sen ” TiÕp ®Õn lµ m« t¶ cô thÓ tõng bé phËn cña c ©y sen ®Ó chøng minh vÎ ®Ñp cña nã “L¸ xanh b«ng tr¾ng l¹i chen nhÞ vµng ” . C©y sen , hoa sen hiÖn lªn víi d¸ng vÎ m, mµu s¾c, h¬ng th¬m . Sù ®èi s¸nh bÊt ngê trong mãi liªn quan víi hoµn c¶nh cµng kh¶ng ®Þnh phÈm chÊt cña loµi sen, mét phÈm chÊt tèt ®Ñp bªn trong t¬ng øng víi vÎ bªn ngoµi . “ GÇn bïn mµ ch¼ng h«i tanh mïi bïn ” . Kh«ng chØ dõng l¹i ë ®ã, bµi ca giao cßn lµ lêi ngîi ca, kh¶ng ®Þnh, tù hµo vÒ phÈm chÊt kh«ng chØ cña loµi hoa ®Ñp ®Ï , gi¶n dÞ , gÇn gòi víi ngêi lao ®éng mµ cßn cña nh÷ng con ngêi cã phÈm chÊt thanh cao trong s¹ch , nh÷ng con ngêi kh«ng bao giê bÞ tha ho¸ bëi hoµn c¶nh . 2. Víi th¬ tr÷ t×nh trung ®¹i vµ hiÖn ®¹i . - N¾m v÷ng hoµn c¶nh s¸ng t¸c , cuéc ®êi vµ sù nghiÖp cña tõng t¸c gi¶ . Bëi v× cã nh÷ng t¸c phÈm : “Tr÷ t×nh thÕ sù ”, ®ã lµ nh÷ng t¸c phÈm nghi l¹i nh÷ng xóc ®éng, nh÷ng c¶m nghÜ vÒ cuéc ®êi vÒ thÕ th¸i nh©n t×nh. ChÝnh th¬ “ tr÷ t×nh thÕ Tµi liÖu vµ chuyªn ®Ò båi dìng HSG Ng÷ v¨n 7 4 sù ” gîi cho ngêi ®äc ®i s©u suy nghÜ vÒ thùc tr¹ng x· héi. C¶ hai t¸c gi¶ NguyÔn Tr·i - NguyÔn KhuyÕn ®Òu s¸ng t¸c rÊt nhiÒu t¸c phÈm khi c¸o quan vÒ quª ë Èn . Ph¶i ch¨ng tõ nh÷ng t¸c phÈm cña NguyÔn Tr·i , NguyÔn KhuyÕn th× ngêi ®äc hiÓu ®îc suy t vÒ cuéc ®êi cña hai t¸c gi¶ ®ã . - HiÓu râ ng«n ng÷ th¬ tr÷ t×nh giµu h×nh ¶nh : H×nh ¶nh trong th¬ kh«ng chØ lµ h×nh ¶nh cña ®êi sèng hiÖn thùc mµ cßn giµu mµu s¾c tëng tîng bëi khi c¶m xóc m·nh liÖt th× trÝ tëng tîng cã kh¶ n¨ng bay xa ngoµi “ v¹n dÆm ” Lu HiÖp . VÝ dô : “ Níc s«ng tu«n th¼ng ba ngµn thíc Tëng d¶i Ng©n Hµ tuét khái m©y ” . Lý B¹ch Môc ®Ých chÝnh cña h×nh ¶nh trong th¬ tr÷ t×nh lµ sù kh¸ch thÓ ho¸ nh÷ng rung c¶m néi t©m , bëi thÕ giíi tinh thÇn vµ c¶m xóc con ngêi vèn v« h×nh nªn nhÊt thiÕt ph¶i dùa vµo nh÷ng ®iÓm t¹ t¹o h×nh cô thÓ ®Ó ®îc h÷u h×nh ho¸. Mét nçi nhí vèn kh«ng nh×n thÊy ®îc ®· trë lªn c ô thÓ ®Çy kh¾c kho¶i, bån chån: “Kh¨n th¬ng nhí ai Kh¨n r¬i xuèng ®Êt Kh¨n th¬ng nhí ai Kh¨n v¾t lªn vai ” . Hay : “ ¤i B¸c Hå ¬i nh÷ng xÕ chiÒu Ngh×n thu nhí B¸c biÕt bao nhiªu Ra ®i, B¸c dÆn : cßn non níc ... NghÜa nÆng , lßng kh«ng d¸m khãc nhiÒu ” . (ChÕ Lan Viªn) - HiÓu râ ng«n ng÷ th¬ tr÷ t×nh giµu nh¹c tÝnh . Bëi th¬ ph¶n ¸nh cuéc sèng qua nh÷ng rung ®éng cña t×nh c¶m . ThÕ giíi néi t©m cña nhµ th¬ kh«ng chØ biÓu hiÖn b»ng tõ ng÷ mµ b»ng c¶ ©m thanh nhiÞp ®iÖu cña tõ ng÷ Êy . Nh¹c tÝnh trong th¬ thÓ hiÖn ë sù c©n ®èi t¬ng xøng hµi hoµ gi÷a c¸c dßng th¬ . VÝ dô : “ G¸c m¸i ng «ng vÒ viÔn phè Gâ sõng môc tö l¹i c« th«n ” . (HuyÖn Thanh Quan) Nh¹c tÝnh cßn thÓ hiÖn ë sù trÇm bæng cña ng«n ng÷ th¬ . §ã lµ sù thay ®æi ©m thanh cao thÊp kh¸c nhau . ChÝnh ©m thanh cña ch÷ nghÜa ®· t¹o nªn nh÷ng ®iÒu mµ nghÜa kh«ng thÓ nãi hÕt : “ T«i l¹i vÒ quª mÑ nu«i xa Tµi liÖu vµ chuyªn ®Ò båi dìng HSG Ng÷ v¨n 7 5 Mét buæi tra , n¾ng dµi b·i c¸t Giã léng x«n xao , sãng biÓn ®u ®a M¸t rîi lßng ta ng©n nga tiÕng h¸t ” . (Tè H÷u) - §Æc ®iÓm næi bËt cña th¬ tr÷ t×nh lµ rÊt hµm xóc ®iÒu ®ã ®ßi hái ngêi c¶m thô ph¶i t×m hiÓu tõ líp ng÷ nghÜa , líp h×nh ¶nh , líp ©m thanh, nhÞp ®iÖu ®Ó t×m hiÓu nghÜa ®en, nghÜa bãng . VÝ dô : “ ¤i nh÷ng c¸nh ®ång quª ch¶y m¸u D©y thÐp gai ®©m n¸t trêi chiÒu Nh÷ng ®ªm dµi hµnh qu©n nung nÊu Bçng bån chån nhí m¾t ngêi yªu ” . (NguyÔn §×nh Thi ) - N¾m râ c¸c gi¸ trÞ nghÖ thuËt mµ th¬ tr÷ t×nh sö dông . §ã lµ c¸c phÐp tu tõ Èn dô nh©n ho¸, so s¸nh, vÝ von . C¸ch thÓ hiÖn t×nh c¶m thêng ®îc th«ng qua c¸c c¸ch miªu t¶ : “ C¶nh ngô tÜnh ” . Ai còng biÕt , mäi c¶m xóc t©m tr¹ng suy nghÜ cña con ngêi ®Òu lµ c¶m xóc vÒ c¸i g× ? T©m tr¹ng hiÖn thùc nµo - Suy nghÜ vÒ vÊn ®Ò ®ã . Do vËy c¸c sù kiÖn ®êi sèng ®îc thÓ hiÖn mét c¸ch gi¸n tiÕp . Nhng còng cã bµi th¬ tr÷ t×nh trùc tiÕp miªu t¶ bøc tra nh phong c¶nh lµm nhµ th¬ xóc ®éng : “ Bíc tíi ®Ìo ngang bãng xÕ tµ Cá c©y chen ®¸, l¸ chen hoa Lom khom díi nói tiÒu vµi chó L¸c ®¸c bªn s«ng chî mÊy nhµ Nhí níc ®au lßng con quèc quèc Th¬ng nhµ mái miÖng c¸i gia gia ” . (Bµ HuyÖn Thanh Quan) §Õn ®©y ngêi ®äc c¶m nhËn thÊy : Tõ c¶nh vËt ®Ìo ngang - t©m tr¹ng buån th¬ng c« ®¬n cña t¸c gi¶ . - Th¬ tr÷ t×nh cã nÐt kh¸c biÖt h¼n víi lêi th¬ tù sù . Ngêi c¶m nhËn th¬ tr÷ t×nh ph¶i hiÓu râ ng«n ng÷ th¬ tr÷ t×nh th êng lµ lêi ®¸nh gi¸ trùc tiÕp chñ thÓ ®èi víi cuôoc ®êi VÝ dô nh : “ §Ñp v« cïng tæ quèc ta ¬i Rõng cä ®åi chÌ,®ång xanh ngµo ng¹t ” (Tè H÷u) Ngay khi miªu t¶, lêi th¬ còng lµ lêi ®¸nh gi¸: Tµi liÖu vµ chuyªn ®Ò båi dìng HSG Ng÷ v¨n 7 6 “ N«ng trêng ta réng mªnh m«ng Tr¨ng lªn, tr¨ng lÆn còng kh«ng ra ngoµi ” (TÕ Hanh) ChÝnh viÖc ®¸nh gi¸ trùc tiÕp lµm cho lêi th¬ ch÷ t×nh c¨n b¶n kh¸c víi lêi tù sù lµ lêi miªu t¶. Vµ lêi th¬ tr÷ t×nh lµ lêi cña chñ thÓ: VÝ dô: “ Trêi xanh ®©y lµ cña chóng ta Nói rõng ®©y lµ cña chóng ta. ” (NguyÔn §×nh Thi.) 3. Víi thÓ lo¹i tuú bót . - HiÓu râ tuú bót lµ thÓ lo¹i v¨n xu«i phãng kho¸ng.Nhµ v¨n theo ngän bót mµ suy tëng, trÇn thuËt nhng thùc chÊt lµ th¶ m×nh theo dßng liªn tëng, c¶m xóc mµ t¶ ngêi kÓ viÖc. VÝ dô: Trong “ Th¬ng nhí mêi hai ” Vò B»ng, nhµ v¨n ®· ®i s©u theo dßng håi øc víi nh÷ng kû niÖm ®Çy ¾p th©n th¬ng vÒ mêi hai mïa trong n¨m. Mçi th¸ng lµ mét kû niÖm s©u ®Ëm. “ Th¸ng giªng ” víi c¶m xóc vÒ nh÷ng ngµy tÕt víi “ Giã lµnh l¹nh - ma riªu riªu - víi tiÕng trèng chÌo tõ xa v¨ngr l¹i ”.TÊt c¶ nh muèn “ Ngêi ta trÎ l¹i - tim ®Ëp nhanh h¬n - ngùc trµn trÒ nhùa sèng ”... ChÝnh thÓ lo¹i tuú bót gióp chóng ta hiÓu ®îc nh©n c¸ch, chñ thÓ giµu cã vÒ t©m t×nhcña nhµ v¨n. * Trong t¸c phÈm tr÷ t×nh, t×nh c¶m c¶m xóc cã khi ®îc biÓu hiÖn mét c¸ch trùc tiÕp song th«ng thêng nã ®îc biÓu hiÖn mét c¸ch gi¸n tiÕp. Khi c¶m nhËn, thëng thøc t¸c phÈm tr÷ t×nh kh«ng ®îc tho¸t li v¨n b¶n. Ph¶i ®äc thËt kü v¨n b¶n ( ®äc t×m hiÓu - ®äc c¶m thô ...) §Æc biÖt kh«ng thªr dõng l¹i ë bÒ mÆt ng«n tõ mµ ph¶i ®i t×m hiÓu ý nghÜa hµm Èn t×m hiÓu gi¸ trÞ nghÖ thuËt vµ néi dung cña t¸c phÈm. Chuyªn ®Ò Giíi thiÖu: V¨n häc d©n gian vµ ®Æc trng th¬ Trung ®¹i ViÖt Nam vµ Th¬ §êng I. V¨n häc d©n gian ViÖt Nam 1. Khái ni ệm văn học dân gian. - Văn học dân gian là một thành tố của văn hoá dân gian, tức là phôncơlo (trí tuệ nhân dân). - Văn học dân gian còn g ọi là văn học truyền miệng hoặc văn học b ình dân. - Văn học dân gian là những sáng tác tập thể truyền miệng của nhân dân, ra đời từ thời viễn cổ, phát triển qua các thời k ì lịch sử, đến cả hiện nay v à mai sau. Tµi liÖu vµ chuyªn ®Ò båi dìng HSG Ng÷ v¨n 7 7 Văn học dân gian có những đặc trưng riêng so với văn học viết; nó cùng v ới văn học viết hợp thành nền văn học dân tộc. 2. Các th ể loại văn học dân gian a. Thơ ca dân gian: tục ngữ, câu đố, ca dao, hò, vè, truy ện thơ. b. Truyện dân gian: thần thoại, sử thi, truyền thuyết, cổ tích, truyện c ười, truyện ngụ ngôn. c. Sân khấu dân gian: chèo, tuồng đồ. 3. Những đặc trưng cơ bản của văn học dân gian a. Tính tập thể (trong sáng tạo, trong lưu truyền, trong sử dụng và cảm thụ...) b. Tính truyền miệng. c. Gắn với sinh hoạt xã hội (đời sống vật chất và tinh th ần của nhân dân lao động...) 4. Giá tr ị và vai trò c ủa văn học dân gian trong nền văn học dân tộc a. Văn học dân gian là kho báu v ề trí tuệ, tâm hồn và thẩm mĩ cao đẹp của nhân dân. b. Văn học dân gian là ngọn nguồn, là cơ sở kết tinh của văn học dân tộc. II. V¨n häc Trung ®¹i ViÖt Nam 1. Sự nghiệp trước tác của Nguyễn Trãi - "Quân trung t ừ mệnh tập". - "Bình Ngô Đại Cáo" "Dư địa chí "... "Lam Sơn thực lực" "Phú núi Chí Linh", "Qu ốc âm thi tập", "Ức Trai thi tập", - v.v... a. Nội dung thơ văn Nguyễn Trãi. *) Tư tưởng nhân nghĩa, yêu nước và thương dân sâu s ắc - Thương dân, trừng phạt kẻ có tội (điếu phạt) ti êu diệt quân tàn bạo hại nước hại dân (trừ bạo), đem lại yên vui, h ạnh phúc cho nhân dân (yên dân), đó là việc nhân nghĩa: "Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân Quân điếu phạt trước lo trừ bạo" - Sức mạnh nhân nghĩa là sức mạnh Việt Nam để chiến thắng th ù trong gi ặc ngoài. Đó là "Đại nghĩa" (nghĩa lớn vì nước vì dân), là lòng "chí nhân" (th ương người vô hạn): "Đem đại nghĩa để thắng hung tàn, Lấy chí nhân để thay cường bạo" Tµi liÖu vµ chuyªn ®Ò båi dìng HSG Ng÷ v¨n 7 8 - Lòng c ăm thù giặc sôi s ục, quyết không đội trời chung với quân "cuồng Minh": Ngẫm thù l ớn há đội trời chung, Căm giặc nước thề không cùng s ống - Tư tưởng nhân nghĩa của Ức Trai luôn luôn gắn liền với l òng "trung hi ếu" và niềm "ưu ái" (lo nước, thương dân). "Bui có m ột lòng trung l ẫn hiếu Mài chăng khuyết, nhuộm chăng đen" (Thuận hứng - 24) "Bui một tấc lòng ưu ái cũ, Đêm ngày cuồn cuộn nước triều Đông" (Thuật hứng - 5) *) Văn thơ Nguyễn Trãi thể hiện tình yêu thắm thiết đối với thiên nhiên, đối với quê hương, gia đình. - Yêu thiên nhiên: + Yêu cây c ỏ hoa lá, trăng nước mây trời, chim muông ... "Hái cúc ương lan, hương bén áo Tìm mai, đạt nguyệt, tuyết xâm khăn" "Kho thu phong nguyệt đầy qua nóc Thuyền chở yên hà n ặng vạy then" "Cò n ằm, hạc lẩn nên bầy bạn Ủ ấp cùng ta làm cái con" + Yêu quê hương gia đình: "...Ngỏ cửa nho, chờ khách đến Trồng cây đức, để con ăn" "Nợ cũ chước nào báo b ổ Ơn thầy ơn chúa liễn ơn cha" "Quê cũ nhà ta thi ếu của nào Rau trong nội, cá trong ao" + Yêu danh lam th ắng cảnh. "Muôn hàng giáo ng ọc tre gài c ửa Bao dải tua châu đá rủ mành" (Đề chùa Hoa yên, núi Yên T ử) "Một vùng bi ếc sẫm gương lồng bóng, Tµi liÖu vµ chuyªn ®Ò båi dìng HSG Ng÷ v¨n 7 9 Muôn h ộc xanh om tóc mượt màu" (Vân Đồn) "Kình ngạc băm vằm non mấy khúc Giáp gươm chìm gẫy bãi bao t ầng" (Cửa biển Bạch Đằng) *) Một cuộc đời thanh bạch, một tâm hồn thanh cao. ...."Một tầm lòng son ng ời lửa luyện. Mười năm thanh chức ngọc hồ băng" ..."Nước biển non xanh thuyền gối b ãi Đêm thanh nguyệt bạc khách lên lầu". "Say minh nguyệt, chè ba chén Thú thanh phong, l ều một gian " "Sách một hai phiên làm b ậu bạn. Rượu năm ba chén đổi công danh" b. Nghệ thuật - Văn chính luận như "Bình Ngô Đại Cáo" thì hùng hồn, đanh thép, sắc sảo, đúng là tiếng nói của một dân tộc chiến thắng, một đất n ước có nền văn hiến lâu đời. - Thơ chữ Hán hàm súc, tinh luy ện, thâm trầm. Thơ chữ Nôm bình dị mà tài hoa, thiết tha đằm thắm. Thơ thất ngôn xen lục ngôn là một dấu ấn kì lạ của nền thơ chữ Nôm dân tộc. Nguyễn Trãi là anh hùng dân t ộc, nhà văn hoá vĩ đại, là đại thi hào dân t ộc. Nguyễn Trãi còn là ông tiên ở trong lầu ngọc m à tâm h ồn lộng gió thời đại. Cuộc đời và thơ văn Nguyễn Trãi là bài ca yêu n ước, tự hào dân t ộc. 2. T¸c gi¶ TrÇn Quang Kh¶i Trần Quang Khải (1241 - 1294) là thượng tướng, có công lớn trong cuộc kháng chi ến (lần thứ 2 v à lần thứ 3) đánh thắng giặc Nguyên – Mông. H ọc rộng, giỏi thơ văn, có tài thao lược và ngoại giao. Ông có tập thơ "Lạc đạo", nổi tiếng nhất là bài thơ "Tụng giá hoàn kinh sư" Xuất xứ chủ đề a. Tháng 4/1285, Tr ần Nhật Duật chém đầu Toạ Đô tại H àm Tử quan. Tháng 6/1285, Trần Quang Khải đại phá giặc Nguyên Mông t ại Chương Dương độ, tiến lên gi ải phóng Thăng Long. Bài thơ "Tụng giá hoàn kinh sư "được viết sau chiến thắng Chương Dương độ. b. Bài thơ biểu lộ niềm tự h ào, niềm vui thắng trận và nói lên khát v ọng đem tài trí xây dựng đất nước thanh bình bền vững muôn đời. Tµi liÖu vµ chuyªn ®Ò båi dìng HSG Ng÷ v¨n 7 10