Bài 44: Anđehit - Xeton
KIẾN THỨC TRỌNG TÂM
1. Anđehit là những hợp chất hữu cơ mà phân tử có nhóm CH= O liên kết trực tiếp với nguyên tử cacbon hoặc nguyên tử hidro nên có công thức tổng quát là: R(CHO)n.
- Xeton là những hợp chất hữu cơ mà phân tử có nhóm –C=O- liên kết trực tiếp với hai gốc hidrocacbonR và R' nên có công thức tổng quát là RCOR’
- Danh pháp của anđehit:
+ Danh pháp thay thế: tên của hidrocacbon tương ứng với mạch chính+ al
+ Danh pháp thông thường: anđehit + tên axit tương ứng
+ Lưu ý: Mạch chính là mạch chứa nhóm -CH=O hoặc - C=O- và được đánh số từ phía gần với hai nhóm trên nhất
2. Cấu trúc: Anđehit, xeton đều có nhóm – CO- gọi là nhóm cacbonyl trong phân tử.
Liên kết đôi C=O gồm một liên kết δ và một liên kết π kém bền hơn, tương tự liên kết đôi C=C trong phân tử anken
3. Tính chất vật lý
- ở điều kiện thường các andehit đầu dãy đồng đẳng là chất khí và tan tốt trong nước; các andehit sau độ tan giảm dần theo chiều tăng của phân tử khối
- Dung dịch andehot fomic còn được gọi là focmon. Dung dịch bão hòa của andehit fomic ( nồng đôh 37-40%) còn được gọi là fomalin
4. Tính chất hóa học: anđehit, xeton tham gia phản ứng cộng vào nhóm - CO- (cộng H2, H2O, HCN); anđehit dễ bị oxi hóa hơn xeton (anđehit tác dụng với dung dịch bạc nitrat trong ammoniac; làm mất màu dung dịch brom).
4. Phương pháp điều chế: phương pháp chung để điều chế anđehit là oxi hóa nhẹ ancol bậc 1, điều chế xeton là oxi hóa nhẹ ancol bậc 2 bằng CuO. Các ahđehit và xeton thông thường được sản xuấ từ hidrocacbon như: điều chế HCH=O từ metan, CH3-CH=O từ atilen, CH3-CO-CH3 từ cumen.
5. Ứng dụng:
- Fomandehit được dùng làm nguyên liệu để sản xuất nhựa phenol - fomadehit; nhựa ure - fomandehit
- Dung dịch nước của fomadehit được dùng để làm chất tẩy uế, ngâm mẫu động vật làm tiêu bản, dùng trong kỹ nghệ da giày do có tính sát trùng
- Andehit axetic được dùng để sản xuất axit axetic làm nguyên liệu cho nhiều ngành sản xuất
- Nhiều andehit có sẵn trong tự nhiên được dùng làm hương liệu trong công nghiệp thực phẩm, mĩ phẩm,...
- Axeton được dùng làm dung môi trong quá trình sản xuất nhiều hợp chất trong công nghiệp mĩ phẩm, làm nguyên liệu tổng hợp cloform, idoform,...