CẢM NHẬN VỀ BÀI THƠ CON CÒ

CẢM NHẬN VỀ BÀI THƠ CON CÒ Chế Lan Viên là một nhà thơ tài năng của nền văn học Việt Nam. Ông có m ột phong cách nghệ thuật rõ nét, độc đáo đó là những suy tưởng, triết lý đậm ch ất trí tu ệ và tính hi ện đ ại. Đặc biệt, nhà thơ còn có nhiều sáng tạo trong nghệ thuật xây dựng hình ảnh thơ: hình ảnh thơ đa dạng, phong phú, kết hợp giữa thực và ảo. “Con cò” là một bài thơ như thế. Con cò – hình tượng thơ xuyên suốt bài thơ và cũng là tên tác phẩm được khai thác từ trong ca dao truyền thống. Hình ảnh này xuất hiện rất phổ biến trong ca dao và dùng với nhiều ý nghĩa. Đó là hình ảnh người nông dân chân lấm tay bùn, vất vả cực nhọc; là người phụ nữ cần cù, lam lũ nhưng tất cả đều giàu đức hi sinh. Trong bài th ơ này, nhà th ơ v ận d ụng hình tượng ấy để làm biểu trưng cho tấm lòng người mẹ và những lời hát ru. Bài thơ có bố cục ba phần với những nội dung được gắn với nhau bằng một lôgic khá mạch lạc: Hình ảnh con cò qua những lời ru bắt đầu đến với tu ổi th ơ ấu; Hình ảnh con cò đi vào tiềm thức của tuổi thơ, trở nên gần gũi và sẽ theo cùng con ng ười trên m ọi ch ặng c ủa cu ộc đời; từ hình ảnh con cò, suy ngẫm và triết lý về ý nghĩa c ủa l ời ru và lòng m ẹ đ ối v ới cu ộc đời mỗi người. Xuyên suốt bài thơ, hình tượng con cò được bổ sung biến đổi trong mối quan hệ với cuộc đời con người, từ thơ bé đến trưởng thành và suốt cả đời người. Mở đầu bài thơ, hình ảnh con cò được gợi ra liên tiếp từ những câu ca dao dùng làm lời hát ru. Ở đây tác giả chỉ lấy vài chữ trong mỗi câu ca dao nhằm gợi nhớ những câu ca dao ấy. Những câu ca dao được gợi lại đã thể hiện ít nhiều sự phong phú trong ý nghĩa biểu tượng của hình ảnh con cò trong ca dao. Câu “con cò Cổng Phủ con cò Đồng Đăng” gợi tả không gian và khung cảnh quen thuộc của cuộc sống ngày xưa từ làng quê đến phố xá. Hình ảnh con cò gợi vẻ nhịp nhàng, thong thả, bình yên của cuộc sống vốn ít biến động thời xưa. Câu ca dao “con cò mà đi ăn đêm” hình ảnh con cò lại tượng trưng cho những con người cụ thể là người mẹ, người phụ nữ nhọc nhằn vất vả, lặn lội kiếm sống… Qua lời ru của mẹ, hình ảnh con cò đến với tâm hồn ấu thơ một cách vô thức. Đây chính là sự khởi đầu con đường đi vào thế giới tâm hồn của con người qua lời ru, của ca dao, dân ca. Con trẻ chưa hiểu nội dung, ý nghĩa của bài ca dao nhưng chúng đ ược v ỗ v ề trong âm đi ệu ngọt ngào, dịu dàng của lời ru. Chúng được đón nhận bằng tr ực giác tình yêu và s ự che ch ở của người mẹ. Và khép lại đoạn thơ là hình ảnh thanh bình của cuộc sống. Sau những năm tháng nằm nôi, cánh cò trở thành người bạn đồng hành của tuổi thơ: “Cò trắng đến làm quen Cò đứng ở quanh nơi Rồi cò vào trong tổ Con ngủ yên thì cò cũng ngủ Cánh của cò, hai đứa đáp chung đôi” Đến tuổi tới trường: “Con theo cò đi học Cánh trắng cò bay theo gót đôi chân”. Và khi con trưởng thành: “Cánh cò trắng lại bay hoài không nghỉ Trước hiên nhà Và trong hơi mát câu văn…”. Con cò từ trong lời ru đã đi vào tiềm thức của tuổi thơ trở nên gần gũi, thân thiết và theo con người đi suốt cuộc đời. Từ trong ca dao, cánh cò đã được tiếp t ục s ự s ống c ủa nó trong tâm thức con người. Hình ảnh ấy được xây dựng bằng sự liên tưởng như được bay ra từ trong ca dao để sống trong lòng con người, theo cùng và nâng đỡ con người trong từng ch ặng đ ường. Hình ảnh con cò gợi ý nghĩa biểu tượng về lòng mẹ, về sự dìu dắt, nâng đỡ dịu dàng và b ền bỉ của người mẹ. Đến phần thứ ba của bài thơ, hình ảnh cánh cò đã được đ ồng nh ất v ới hình ảnh ng ười m ẹ. Tấm lòng của mẹ như cánh cò lúc nào cũng ở gần bên con trong suốt cuộc đời: “Dù ở gần con Dù ờ xa con Lên rừng xuống bể Cò sẽ tìm con Cò mãi yêu con” Từ đây, nhà thơ khẳng định một quy luật của tình cảm có ý nghĩa bền vững, rộng lớn và sâu sắc: tình mẫu tử. “Con dù lớn vẫn là con của mẹ Đi suốt đời lòng mẹ vẫn theo con” Câu thơ đi từ cảm xúc đến liên tưởng để khái quát thành những triết lý. Dù đi đâu, bên mẹ hay đến phương trời khác, dù còn nhỏ hay đã lớn khôn thì con vẫn được mẹ hết lòng thương yêu, che chở. “Một con cò thôi Con cò mẹ hát Cũng là cuộc đời Vỗ cánh qua nôi” Lời ru cũng là khúc hát yêu thương. Sự hoá thân của người mẹ vào cánh cò mang nhi ều ý nghĩa sâu xa, kết tụ những hi sinh, gian khổ, nhọc nhằn để những lời yêu thương càng tr ở nên sâu sắc, đằm thắm. Câu thơ cuối là một hình ảnh rất đẹp. Cánh cò v ỗ qua nôi nh ư dáng m ẹ đang nghiêng xuống chở che, đang nói với con những lời tha thiết của lòng mẹ. Bài thơ sử dụng thể thơ tự do nhưng cũng có câu mang dáng dấp của thể thơ 8 chữ. Thể thơ tự do giúp tác giả khả năng thể hiện cảm xúc một cách linh hoạt, dễ dàng biến đ ổi. Các đo ạn thơ được bắt đầu bằng câu thơ ngắn, có cấu trúc giống nhau, nhiều ch ỗ l ặp l ại hoàn toàn g ợi âm điệu lời ru. Đặc biệt, giọng thơ gợi được âm hưởng của lời ru nh ưng không ph ải là m ột lời ru thực sự. Đó còn là giọng suy ngẫm triết lý. Nó làm cho bài thơ không cu ốn ng ười ta vào hẳn điệu ru êm ái đều đặn mà hướng vào sự suy ngẫm, phát hiện. Không chỉ vậy, trong bài thơ này, Chế Lan Viên vẫn chứng tỏ được sức sáng tạo trong vi ệc tạo ra những hình ảnh nghệ thuật giàu sức gợi. Đó là việc vận dụng sáng tạo hình ảnh con cò trong ca dao. Hình ảnh con cò là nơi xuất phát, là điểm tựa cho những liên tưởng tưởng tượng hình ảnh của tác giả. Chế Lan Viên đã chứng minh rằng hình ảnh biểu t ượng dù g ần gũi, quen thuộc đến đâu vẫn có khả năng hàm chứa những ý nghĩa mới, có giá trị biểu cảm. “Con cò” của Chế Lan Viên là một bài thơ độc đáo. Viết về một đề tài không mới: tình mẫu tử; chọn những thi liệu đã thành truyền thống: hình ảnh con cò và âm điệu lời ru. Song, bằng sức sáng tạo và tài năng nghệ thuật, Chế Lan Viên đã để lại cho văn học một tứ thơ lạ và đầy suy tưởng sâu sắc. Đọc “Con cò”, ta như thấy trong mình ăm ắp nh ững yêu th ương mà c ả cuộc đời của mẹ đã dành trọn cho mình.