I. NGÔN NGỮ NGHỆ THUẬT
1. Khái niệm:
Ngôn ngữ nghệ thuật là ngôn ngữ gợi hình, gợi cảm, thường được dùng trong các văn bản nghệ thuật.
2. Phạm vi sử dụng:
- Được dùng chủ yếu trong văn bản nghệ thuật.
- Ngoài ra, nó còn được sử dụng các văn bản thuộc phong cách ngôn ngữ khác (như phong cách ngôn ngữ sinh hoạt, phong cách ngôn ngữ chính luận)
3. Phân loại: gồm 3 loại
- Ngôn ngữ tự sự: truyện, tiểu thuyết, bút kí, kí sự, phóng sự,...
- Ngôn ngữ thơ trong ca dao, vè, thơ,...
- Ngôn ngữ sân khấu trong kịch, chèo, tuồng,...
4. Chức năng:
- Chức năng thông tin, thông báo.
- Chức năng thẩm mỹ (tạo ra những rung động, xúc cảm, nhận thức của mỗi người).
II. PHONG CÁCH NGÔN NGỮ NGHỆ THUẬT
1. Tính hình tượng
a. Khái niệm: Tính hình tượng thể hiện ở cách diễn đạt thông qua hệ thống các hình ảnh, màu sắc, biểu tượng,... để người đọc dùng vốn tri thức của mình rút ra bài học có giá trị.
b. Cách thức tạo ra tính hình tượng:
- Dùng từ ngữ gợi hình.
- Dùng những biện pháp tu từ so sánh, ẩn dụ, hoán dụ, nói quá, nói giảm nói tránh,...
c. Tác dụng:
- Tính hình tượng làm cho ngôn ngữ nghệ thuật trở nên đa nghĩa.
- Tính đa nghĩa của ngôn ngữ nghệ thuật có quan hệ chặt chẽ với tính hàm súc: lời ít mà ý sâu xa. Người viết chỉ dùng vài câu, vài từ mà có thể gợi ra những hình tượng với ý nghĩa khác nhau.
d. Ví dụ:
- Sen là loài thường sống ở ao, hồ, có lá trơn, không thấm nước và hoa màu hồng (trắng) nở vào mùa hạ.
=> Ngôn ngữ khoa học.
- "Mẹ nghèo như đóa hoa sen
Năm tháng âm thầm lặng lẽ."
(Mẹ - Viễn Phương)
=> Sen trong câu thơ mang tính hình tượng, là biểu tượng về người mẹ tảo tần. => Ngôn ngữ nghệ thuật.
2. Tính truyền cảm
a. Khái niệm:
- Tính truyền cảm trong ngôn ngữ nghệ thuật là ngôn ngữ tự nó bộc lộ cảm xúc khiến người đọc, người nghe cũng vui, buồn, mừng, giận,... cùng những cảm xúc của người viết.
b. Cách thức tạo ra tính truyền cảm:
- Để tạo ra tính truyền cảm, các nhà thơ, nhà văn thường sử dụng những yếu tố của ngôn ngữ như từ ngữ, câu văn, giọng điệu, hình ảnh giàu sức gợi hình, gợi cảm.
c. Ví dụ:
- "Ta thường tới bữa quên ăn, nửa đêm vỗ gối, ruột đau như cắt, nước mắt đầm đìa, chỉ hận chưa xả thịt, lột da... quân thù".
(Hịch tướng sĩ - Trần Quốc Tuấn)
- "Tự nhiên như thế, ai cũng chuộng mùa xuân. Mà tháng giêng là tháng đầu tiên của mùa xuân, người ta càng trìu mến, không có gì lạ hết. Ai bảo được non đừng thương nước, bướm đừng thương hoa, trăng đừng thương gió, ai cấm được trai thương gái, ai cấm được mẹ yêu con, ai cấm được cô gái còn son nhớ chồng thì mới hết được người mê luyến mùa xuân."
(Mùa xuân của tôi - Vũ Bằng)
3. Tính cá thể hóa
a. Tính cá thể hóa:
- Tính cá thể hóa thể hiện ở khả năng vận dụng các phương tiện diễn đạt chung của cộng đồng (từ vựng, ngữ âm, cú pháp) vào việc xây dựng hình tượng nghệ thuật của mỗi tác giả.
b. Cách thức thể hiện:
- Tính cá thể hóa thể hiện giọng điệu riêng, phong cách thể riêng của mỗi tác giả.
- Tính cá thể hóa thể hiện ở cách vận dụng ngôn ngữ, bút pháp nghệ thuật,...
c. Ví dụ: Cùng viết về mùa thu, mỗi tác giả lại có cách thể hiện khác nhau:
- "Em không nghe rừng thu
Lá thu rơi xào xạc
Con nai vàng ngơ ngác
Đậu trên lá vàng khô."
(Tiếng thu - Lưu Trọng Lư)
- “Rừng thu trăng rọi hòa bình” (Việt Bắc – Tố Hữu)
- "Rặng liễu đìu hiu đứng chịu tang
Tóc buồn buông xuống lệ ngàn hàng
Đây mùa thu tới mùa thu tới
Với áo mơ phai dệt lá vàng".
(Đây mùa thu tới - Xuân Diệu)
GHI NHỚ
- Ngôn ngữ nghệ thuật là ngôn ngữ chủ yếu dùng trong các tác phẩm văn chương, không chỉ có chức năng thông tin mà còn thỏa mãn nhu cầu thẩm mĩ của con người. Nó là ngôn ngữ được tổ chức, xếp đặt, lựa chọn, tinh luyện từ ngôn ngữ thông thường và đạt được giá trị nghệ thuật – thẩm mĩ.
- Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật có ba đặc trưng cơ bản: tính hình tượng, tính truyền cảm và tính cá thể hóa.
III. LUYỆN TẬP
Câu 1: Những phép tu từ thường được sử dụng để tạo ra tính hình tượng của ngôn ngữ nghệ thuật là: ẩn dụ, nhân hóa, so sánh, hoán dụ,...
- Ẩn dụ:
"Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ".
(Viếng lăng Bác - Viễn Phương)
=> Phép ẩn dụ từ "mặt trời" để chỉ Bác Hồ. Bác như vầng dương soi sáng, chỉ đường dẫn lối cho dân tộc Việt Nam...
- Nhân hóa:
"Ông trời
Mặc áo giáp đen
Ra trận"
(Mưa - Trần Đăng Khoa)
=> Phép nhân hóa qua từ "ông", "mặc", "ra trận" đã góp phần miêu tả sinh động cảnh vật thiên nhiên khi cơn mưa ập tới.
- So sánh:
"Con đi trăm núi ngàn khe
Chưa bằng muôn nỗi tái tê lòng bầm"
(Ca dao)
=> Phép so sánh (hơn kém) "chưa bằng" cho thấy sự thấu hiểu, biết ơn của người con trước những hi sinh, vất vả của cha mẹ.
- Hoán dụ:
"Áo chàm đưa buổi phân li,
Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay"
(Việt Bắc - Tố Hữu)
=> Hoán dụ "áo chàm" (lấy bộ phận để chỉ toàn thể) để chỉ những người dân Việt Bắc lưu luyến, bịn rịn trong cuộc chia tay với cán bộ về xuôi thời kháng chiến chống Pháp.
Câu 2: Tính hình tượng là đặc trưng tiêu biểu nhất của phong cách ngôn ngữ nghệ thuật vì:
- Tính hình tượng là phương tiện tái hiện, tái tạo cuộc sống thông qua lăng kính chủ quan, giúp tác giả bộc lộ tư tưởng, tình cảm và khẳng định phong cách riêng của mình.
- Tính hình tượng là đặc thù của văn bản nghệ thuật so với văn bản khác. Đây là gốc rễ để tạo ra tính truyền cảm và tính cá thể hóa.
Câu 3:
a. Canh cánh
b. (1) vãi
(2) triệt
Câu 4: So sánh 3 bài thơ viết về mùa thu.
Cùng viết về mùa thu nhưng mùa thu trong thơ Nguyễn Khuyến đó là mùa thu của làng cảnh Việt Nam với phong thái nhàn tản, ẩn dật của con người lánh đời. Mùa thu trong thơ của Lưu Trọng Lư đó là mùa thu vàng với âm thanh xao động của rừng thu. Còn mùa thu trong thơ Nguyễn Đình Thi là mùa thu độc lập, mùa thu của đất nước sau ngày giải phóng - con người hạnh phúc, như reo vui hạnh phúc cùng với núi sông, Tổ quốc. Như vậy, mỗi thời đại, mỗi lăng kính riêng đã tạo ra những mùa thu thật độc đáo. Bởi vậy mà cùng viết về đề tài mùa thu nhưng các tác giả không tạo nên sự nhàm chán, lặp lại,...
Được cập nhật: 13 tháng 4 lúc 10:54:53 | Lượt xem: 647
