III. NGHĨA TÌNH THÁI
Nghĩa tình thái là một lĩnh vực phức tạp, gồm nhiều khía cạnh khác nhau.
1. Sự nhìn nhận, đánh giá và thái độ của người nói đối với sự việc được đề cập đến trong câu
- Khẳng định tính chân thực của sự việc (sự thật là, quả thật, thật,…)
- Phỏng đoán sự việc với độ tin cậy cao hoặc với độ tin cậy thấp (chắc là, hình như, chắc,…)
- Đánh giá về mức độ hay số lương đối với một phương diện nào đó của sự việc (có đến, chỉ… là cùng,…)
- Đánh giá sự việc có thực hay không có thực, đã xảy ra hay chưa xảy ra (giá thử, toan,…)
- Khẳng định tính tất yếu, sự cần thiết hay khả năng của sự việc (phải, không thể, nhất định,…)
2. Tình cảm, thái độ của người nói đối với người nghe
- Thể hiện tình cảm thân mật, gần gũi (nhé, nhỉ,…)
- Thể hiện thái độ bực tức, hách dịch (kệ mày, bẩm,…)
GHI NHỚ
Nghĩa tình thái thể hiện thái độ, sự đánh giá của người nói đối với sự việc hoặc đối với người nghe. Nó có thể được bộc lộ riêng qua các từ ngữ tình thái trong câu.
LUYỆN TẬP
Câu 1. Phân tích nghĩa sự việc và nghĩa tình thái trong các câu sau:
a) Ngoài này nắng đỏ cành cam
Chắc trong ấy nắng xanh lam ngọn dừa.
(Tố Hữu - Tiếng hát sang xuân)
- Nghĩa sự việc: hiện tượng thời tiết (nắng) ở hai miền Nam/ Bắc có sắc thái khác nhau.
- Nghĩa tình thái: phỏng đoán với thái độ tin cậy cao (từ "chắc").
b) Tấm ảnh chụp hai mẹ con kia rõ ràng là mợ Du và thằng Dũng.
(Nguyên Hồng - Mợ Du)
- Nghĩa sự việc: ảnh của mợ Du và thằng Dũng.
- Nghĩa tình thái: khẳng định sự việc ở mức độ cao (từ "rõ ràng là').
c) Thật là một cái gông xứng đáng với tội án sáu người tử tù.
(Nguyễn Tuân - Chữ người tử tù)
- Nghĩa sự việc: Cái gông (to nặng) tương xứng với tội án tử tù.
- Nghĩa tình thái: khẳng định một cách mỉa mai (từ "thật là").
d) Xưa nay hắn chỉ sống bằng giật cướp và doạ nạt. Nếu không còn sức mà giật cướp, doạ nạt nữa thì sao? Đã đành, hắn chỉ mạnh vì liều.
(Nam Cao - Chí Phèo)
- Nghĩa sự việc của câu thứ nhất nói về cái nghề của Chí Phèo (cướp giật và dọa nạt).
- Nghĩa tình thái: nhấn mạnh bằng từ chỉ.
- Ở câu 3: đã đành là từ tình thái, hàm ý công nhận một sự thực rằng hắn mạnh vì liều (nghĩa sự việc), nhưng cái mạnh vì liều ấy cũng không thể giúp hắn sống khi không còn sức cướp giật, doạ nạt nữa.
Câu 2. Xác định những từ ngữ thể hiện nghĩa tình thái trong các câu sau:
a) Nói của đáng tội, thằng bé hay ăn chóng lớn lắm.
Cụm từ tình thái: “nói của đáng tội” (thừa nhận việc khen này là không nên làm với đứa bé).
b) Cuộc đấu tranh chống lại kẻ thù có thể còn gay go, quyết liệt hơn nữa.
Từ tình thái: “có thể” (nêu khả năng).
c) Nó mua chiếc áo này những hai trăm ngàn đồng đấy.
Từ tình thái: “những” (đánh giá mức độ giá cả của chiếc áo là cao).
d) Anh đã hẹn đến dự sinh nhật kia mà!
Từ tình thái: “kia mà” (nhắc nhở để trách móc).
Câu 3. Chọn từ ngữ tình thái với mỗi câu để câu có nghĩa tình thái phù hợp với nghĩa sự việc.
a) Cần điền tình thái từ “hình như” vào vị trí còn trống trong câu văn: "Chí Phèo... đã trông thấy trước tuổi già của hắn, đói rét và ốm đau, và cô độc, cái này còn đáng sợ hơn đói rét và ốm đau”.
Tình thái từ này thể hiện sự phỏng đoán chưa chắc chắn.
b) Cần điền tình thái từ “dễ” thể hiện sự phỏng đoán chưa chắc chắn bằng lời vào chỗ trống trong câu: "Hôm nay trong ông giáo cũng có tổ tôm... họ không phải đi gọi đâu".
c) Cần điền tình thái từ “tận” (đánh giá khoảng cách là xa) vào chỗ trống trong câu: "Bóng bác mênh mông ngả xuống đất một vùng và kéo dài đến... hàng rào hai bên ngõ".
Câu 4. Đặt câu với mỗi từ ngữ tình thái sau đây: chưa biết chừng, là cùng, ít ra, nghe nói, chả lẽ, hoá ra, sự thật là, cơ mà, đặc biệt là, đấy là.
Một số câu gợi ý:
- Nó không đến cũng chưa biết chừng. (cảnh báo dè dặt về sự việc)
- Sự thật là tôi đã không dám đến. (thừa nhận và khẳng định)
- Bài nói chuyện hay, đặc biệt là phần cuối. (khẳng định sự thành công và giá trị của bài nói chuyện)
- Nhưng anh là người có quyền quyết định cơ mà! (nhắc gợi cho người nghe về một sự thật)
Được cập nhật: 9 tháng 4 lúc 14:06:32 | Lượt xem: 435
