Giáo án môn Ngữ văn lớp 11 bài 89

Một số thể loại văn học: Kịch, nghị luận A. Mục tiêu cần đạt 1. Kiến thức: Học sinh cần - Hiểu được khái quát đặc điểm của 1 số thể loại văn học: Kịch, nghị luận. 2. Kỹ năng: Vận dụng những hiểu biết về kịch, nghị luận vào việc đọc hiểu văn bản. 3. Thái độ: Bồi dưỡng cho học sinh niềm say mê những tác phẩm kịch, nghị luận. B. Phương pháp tiến hành - Vấn đáp, gợi tìm, trao đổi, thảo luận, .... C. Phương tiện thực hiện - GV : SGK, SGV, giáo án, tài liệu tham khảo,.... - HS : SGK, vở soạn, vở ghi. D. Tiến trình dạy học 1. Ổn định lớp 2. Kiểm tra bài cũ - Trình bày các phương tiện diễn đạt và đặc trưng của phong cách ngôn ngữ chính luận. Lấy ví dụ minh họa. 3. Bài mới Hoạt động 1. Hoạt động trải nghiệm Ngay từ thuở bình minh của nền văn học Hi-La cổ đại, kịch đã xuất hi ện và khẳng định vị trí của một thể loại văn học thượng đẳng. Ở những giai đoạn tiếp theo trong lịch sử châu Âu, kịch có một sức phát triển vượt trội và rực rỡ, xuất hiện nhiều kịch gia lỗi lạc, xứng tầm nhân lo ại. Đó là: Corneill, Racine, Molièr, B.Shaw, Ionesco, Beckett, Hugo,... Ở Việt Nam, người ta biết đến kịch như một thể loại văn học vào đầu thế kỉ XX, ph ương Tây đã r ọi luồng ánh sáng cho kịch nước nhà phát triển. Vũ Đình Long, Vi Huy ền Đ ắc, Nguyễn Huy Tưởng, Lưu Quang Vũ… chính là những cây bút đã viết nên lịch sử của thể loại kịch ở Việt Nam. Một thể loại khác là văn nghị luận cũng có vai trò quan trọng trong lịch sử văn học. Hãy cùng tìm hiểu về hai thể loại văn học này. Hoạt động của giáo viên Hoạt động của học sinh Hoạt động 2. Hoạt động hình thành kiến thức mới GV: - Cho Hs đóng vai trong tác phẩm truyện cười “Nhưng nó phải bằng hai mày”. + Nhân vật Cải. + Nhân vật Ngô. I. Kịch 1. Khái lược về kịch * Kịch là 1 loại hình nghệ thuật tổng hợp có sự tham gia của nhiều người: đạo diễn, diễn viên, hoạ sĩ, nhạc công, vũ đạo, ca sĩ, kĩ thuật âm thanh, ánh sáng, ghi hình…(trong đó 3 đối tượng quan trọng nhất là kịch bản, đạo diễn và diễn viên). *Đặc trưng của kịch: + Nhân vật ông quan. -> HS nhận xét thành phần tham gia vở kịch GV: Em đã được học những tác phẩm kịch nào trong chương trình ngữ văn THPT? Kịch là gì ? HS trả lời GV chốt lại Y/c chú ý mục I.1/ sgk điền vào phiếu học tập hoàn thiện những nội dung sau: ? Kịch là gì? ? Những đặc trưng của kịch? ? Phân loại kịch? Gọi 1-2 học sinh đọc phần PHT của mình Gọi hs khác nhận xét, bổ sung. GV nhận xét->kết luận GV làm rõ những đặc trưng trên bằng 1 số ví dụ. - Chọn những xung đột kịch trong đời sống làm đối tượng miêu tả. Xung đột kịch được cụ thể hoá bằng hành động kịch. Hành động kịch được thực hiện bởi các nhân vật kịch. - Trong kịch, các nhân vật được xây dựng bằng chính ngôn ngữ của họ. Ngôn ngữ kịch có 3 loại: độc thoại, đối thoại, bàng thoại. Ngôn ngữ kịch mang tính hành động và tính khẩu ngữ cao. - Đối tượng phản ánh của kịch là những mâu thuẫn xung đột trong đời sống xã hội và con người – xung đột kịch. - Xung đột kịch có vai trò quan nhất, tạo tính kịch, hấp dẫn, lôi cuốn. - Hành động kịch do nhân vật kịch thể hiện góp phần thể hiện xung đột kịch. - Nhân vật kịch: (chính, phụ; phản diện, chính diện…) bằng lời thoại và hành động thể hiện tính cách, xung đột kịch, qua đó thể hiện chủ đề vở kịch. - Cốt truyện kịch: phát triển theo xung đột kịch, qua các giai đoạn: mở đầu – thắt nút – phát triển - điểm đỉnh – giải quyết - Thời gian, không gian kịch: có thể một địa điểm, nhiều địa điểm; một ngày, nhiều ngày, hàng năm, nhiều năm, nhiều thế hệ… Y/c hs chú ý vào văn bản - Ngôn ngữ kịch: Thể hiện trong lời thoại, mang tính hành kịch"V ĩnh biệt Cửu Trùng động và khẩu ngữ: đối thoại và độc thoại, làm nổi bật tính Đài" cách nhân vật. - Bố cục kịch: Một vở kịch được chia thành nhiều màn Y/c hs thảo luận nhóm với (hồi) khác nhau. Mỗi màn (hồi) lại được chia thành nhiều những gợi ý sau: lớp (cảnh ) khác nhau. ? Cho biết những nét chính * Phân loại kịch: Có 3 loại kịch: bi kịch, hài kịch, chính về tác giả, tác phẩm, vị trí kịch(bi hài kịch) đoạn trích + Căn cứ vào tính truyền thống hay hiện đại: Kịch dân ? Nhận xét về ngôn ngữ gian (chèo, tuồng, cải lương…), kịch cổ điển (trước XX), thoại của VNT và Đan kịch hiện đại (từ XX) Thiềm trong đoạn trích? Qua +Căn cứ vào tính chất : bi kịch, hài kịch, chính kịch ( xung đây nhận xét về tính cách đột trong cuộc sống), kịch lịch sử của 2 nhân vật này? + Căn cứ vào ngôn ngữ diễn đạt: Kịch nói, kịch hát múa, ? Xác định xung đột kịch kịch thơ, kịch rối, kịch câm… của vở kịch VNT 2.Yêu cầu về đọc kịch bản văn học (chú ý phần tóm tắt tác a. Ngữ liệu: sgk (đoạn trích Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài) phẩm) b. Nhận xét NL: ? Nêu chủ đề của tác phẩm - Tác giả, tác phẩm, vị trí đoạn trích:sgk kịch VNT? - Ngôn ngữ thoại của VNT và Đan Thiềm: sử dụng nhiều Y/c hs trình bày phần thảo câu hỏi, từ ngữ dễ hiểu, giọng điệu đan xen luận vào bảng phụ. - Tính cách: Đan Thiềm: đam mê cái tài; VNT: mang tính Gọi 1 hs đại diện nhóm lên cách của 1 người nghệ sĩ tài ba, hiện thân cho niềm khát bảng trình bày ý tưởng của nhóm. Gọi hs nhóm khác nhận xét, bổ sung ? Vậy, theo em khi đọc kịch bản văn học cần phải đảm bảo những yêu cầu nào? GV nhận xét -> kết luận khao và đam mê sáng tạo cái đẹp. -Xung đột kịch: Xung đột giữa lợi ích của bạo chúa với quyền sống của người dân; xung đột giữa niềm khát khao hiến dâng tất cả cho nghệ thuật của người nghệ sĩ đắm chìm trong mơ mộng với lợi ích trực tiếp và thiết thực của đời sống nhân dân. - Chủ đề: Ko có cái đẹp tách rời cái chân , thiện. Tác phẩm nghệ thuật ko chỉ mang cái đẹp thuần tuý, mà còn phải có mục đích phục vụ nhân dân..... c. Kết luận: * Yêu cầu về đọc kịch bản văn học: - Đọc kĩ lời giới thiệu, tiểu dẫn để có hiểu biết chung về tác giả, tác phẩm... - Chú ý vào lời thoại của nhân vật - Phân tích hành động kịch (xác định xung đột kịch, phân tích xung đột kịch.) - Nêu chủ đề, tư tưởng, ý nghĩa xã hội của tác phẩm. Hết tiết 1, chuyển sang tiết 2. II. Nghị luận 1. Khái lược về văn nghị luận Yc hs chú ý vào mục II.1, *Nghị luận là 1 thể loại văn học đặc biệt, dùng lí lẽ, phán điền PHT hoàn thành những đoán, chứng cứ để bàn về 1 vấn đề nào đó (xã hội, chính đặc trưng cơ bản của văn trị, văn học …) nhằm tranh luận, thuyết phục, bác bỏ, nghị luận và những thể loại khẳng định, phủ nhận…giúp người đọc hiểu rõ vấn đề chính của văn nghị luận. nêu ra. Gọi 1-2 hs đọc PHT của * Đặc trưng của văn nghị luận: mình. - Bàn về đúng, sai, phải, trái, khẳng định điều này, bác bỏ Gọi hs khác nhận xét, bổ điều kia để người khác nhận ra chân lý, đồng tình với quan sung điểm của mình. GV nhận xét->kết luận - Văn nghị luận thường có tính sâu sắc về tư tưởng, t/c, GV giới thuyết cụ thể các tính mạch lạc, chặt chẽ của suy nghĩ và trình bày, tính đặc trưng của văn chính thuyết phục của lập luận. luận bằng 1 số ví dụ. - Ngôn ngữ trong văn nghị luận giàu hình ảnh và sắc thái Y/c hs chú ý vào văn bản biểu cảm. Đồng thời cũng đảm bảo tính chính xác tuyệt Tuyên ngôn độc lập của đối . HCM và thảo luận nhóm với * Phân loại văn nghị luận: Văn chính luận và phê bình văn những gợi ý sau: học. ? Nêu hoàn cảnh ra đời của - Văn nghị luận thời trung đại: chiếu, cáo, hịch, điều tác phẩm TNĐL? trần,... Tác phẩm có vị trí như thế - Văn nghị luận thời hiện đại: tuyên ngôn, lời kêu gọi, phê nào trong thời điểm sáng bình, xã luận, bài bình luận,... tác? 2. Yêu cầu về đọc văn nghị luận a. Ngữ liệu:Văn bản Tuyên ngôn độc lập của Hồ Chí ? Chỉ ra những luận điểm Minh. chính trong tác phẩm b. Nhận xét NL TNĐL? ? Tâm tư , t/c của tác giả đối với vấn đề được nói tới như thế nào? ? Nêu nhận xét về cách lập luận, cách sử dụng ngôn ngữ, cách nêu dẫn chứng trong tác phẩm? ? Nêu khái quát giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm ? Vậy, theo em khi đọc tác phẩm văn nghị luận cần đảm bảo những yêu cầu nào? Gọi hs đọc ghi nhớ Hoạt động 3. Hoạt động thực hành Bài tập 1 Phân tích xung đột kịch trong đoạn trích “ Tình yêu và thù hận” (trích Rô-mê-ô và Giu-li-et). Bài tập 2. Y/c hs chú ý bài tập 2/ sgk và thảo luận nhóm theo những gợi ý sau: ?Cấu trúc lập luận trong tác phẩm như thế nào? ? Cách lập luận như thế nào? Gọi hs đại diện nhóm trình bày nội dung thảo luận của nhóm Gọi hs nhóm khác nhận xét - Hoàn cảnh ra đời: SGK - Vị trí: có vị trí đặc biêt quan trọng .... - Những luận điểm chính: + Xác lập tiền đề, tạo cơ sở pháp lý cho bản tuyên ngôn. +Tố cáo tội ác của thực dân Pháp + Nêu cao quá trình đấu tranh giành độc lập của dân tộc VN -Tâm tư, t/c của người viết: Kiên quyết, dứt khoát khẳng định những sự thật về cuộc chiến tranh ở VN... - Cách lập luận chặt chẽ, súc tích, ngôn ngữ giàu giá trị biểu cảm và tạo hình, giọng điệu hùng hồn, đanh thép, dẫn chứng chính xác, thuyết phục. - Giá trị tác phẩm: (Nội dung + nghẹ thuật) c. Kết luận: * Yêu cầu về đọc văn nghị luận: - Tìm hiểu xuất xứ . - Phát hiện và tóm lược các luận điểm tư tưởng - Cảm nhận các sắc thái cảm xúc, tình cảm. - Phân tích biện pháp lập luận, cách nêu dẫn chứng, cách sử dụng ngôn ngữ - Khái quát giái trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm. III. Ghi nhớ: sgk/ 111 IV. Luyện tập Bài tập 1. - Trong toàn vở kịch: đó là xung đột giữa hai dòng họ Mông-ta-ghiu và Ca-piu-lét dẫn đến hàng loạt hành động trả thù và cái chết của Rô-mê-ô và Giu-li-et. - Trong đoạn trích “tình yêu và thù hận”: xung đột giữa tình yêu của 2 người và sự cản trở bởi thù hận của hai dòng họ. Họ sẵn sàng từ bỏ tên họ, dòng họ mình để bảo vệ tình yêu trong sáng, mê say, mãnh liệt. Bài tập 2. - Cấu trúc lập luận: gồm 7 đoạn, phần mở đầu gồm 2 đoạn (1 và 2), phần nội dung chính gồm 4 đoạn (3, 4, 5, 6), phần kết luận gồm đoạn 7 và câu cuối cùng. - Cách lập luận: so sánh tăng tiến: Nội dung đoạn sau có giá trị cao hơn đoạn trước. Ăng ghen đã tổng kết ba cống hiến vĩ đại của Mác cho loài người: tìm ra quy luật phát triển của xã hội là hạ tầng cơ sở quyết định thượng tầng kiến trúc(đoạn 3); phát hiện ra giá trị thặng dư, quy luật vận động của phương thức sản suất tư bản chủ nghĩa (đoạn 4); khẳng định phải biến lí thuyết thành hành động cách mạng (đoạn 5, 6). Các vế câu ở mỗi đầu đoạn được coi là dấu hiệu của lập luạn tăng tiến: "nhưng ko phải chỉ có thế thôi"; "Nhưng đấy hoàn toàn không phải là điều chủ yếu ở Mác".... Hoạt động 5. Hoạt động bổ sung 4. Củng cố: Đặc trưng của kịch và văn nghị luận, những yêu cầu về đọc kịch và đọc văn nghị luận. 5. Dặn dò - Học bài cũ. - Soạn bài : Luyện tập vận dụng kết hợp các thao tác lập luận.