Giáo án lịch sử lớp 11 bài 9

CHƯƠNG 1 CÁCH MẠNG THÁNG MƯỜI NGA NĂM 1917 VÀ CÔNG CUỘC XÂY DỰNG CHỦ NGHĨA XÃ HỘI Ở LIÊN XÔ (1921 - 1941) BÀI 9 CÁCH MẠNG THÁNG MƯỜI NGA 1917 VÀ CUỘC ĐẤU TRANH BẢO VỀ CÁCH MẠNG (1917 - 1921) I. Mục đích - yêu cầu 1. Về kiến thức - Học sinh nắm được một cách có hệ thống những nét chính v ề tình hình nước Nga đầu thế kỷ XX; hiểu được vì sao nước Nga năm 1917 l ại có hai cu ộc cách mạng - cách mạng tháng Hai và cách mạng tháng Mười. - Những nét chính về diễn biến của cuộc cách mạng tháng hai và cách m ạng tháng mười 1917. - Nội dung cuộc dấu tranh chống thù trong giặc ngoài. - ý nghĩa lịch sử và ảnh hưởng của cách mạng tháng mười nga đến phong trào giải phóng dân tộc trên thế giới. 2. Về tư tưởng - Bồi dưỡng cho học sinh nhận thức đúng đắn và tình cảm cách mạng đ ối với cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa tháng Mười Nga. - Giáo dục cho học sinh thấy được tinh thần đấu tranh và lao đ ộng c ủa nhân dân Liên Xô. - Hiểu rõ mối quan hệ giữa cách mạng Việt Nam với cách mạng tháng Mười. 3. Về kỹ năng - Biết sử dụng khai thác tranh ảnh, tư liệu lịch sử, b ản đ ồ, l ược đ ồ th ế gi ới và nước Nga. - Rèn kỹ năng tổng hợp và hệ thống hóa các sự kiện lịch sử. II. Thiết bị tài liệu dạy học - Bản đồ nước Nga đầu thế kỹ XX (hoặc bản đồ châu Âu) - Tranh ảnh về cách mạng tháng Mười Nga. - Tư liệu lịch sử về cách mạng tháng Mười Nga và Lê Nin. III. Tiến trình Tổ chức dạy học 1. Kiểm tra bài cũ Câu 1: Nội dung cơ bản của lịch sử thế giới cận đại bao gômg những vấn đề nào? 2. Dẫn dắt vào bài mới Đầu thế kỷ XX có một sự kiện lịch sử có ý nghĩa trọng đại có tác động và ảnh hưởng rất lớn, mở đầu và mở đường cho sự phát triển của phong trào cách mạng thế giới, cuộc đấu tranh giải phóng người lao động và các dân tộc bị áp bức, mở ra kỷ nguyên mới cho lịch sử loài người đó là cách mạng tháng Mười Nga. Để hiểu được tại sao 1917 nước Nga lại diễn ra cách mạng xã h ội ch ủ nghĩa, diễn biến, kết quả, ý nghĩa của cách mạng Nga 1917 chúng ta tìm hi ểu bài 9. 3. Tổ chức các hoạt động dạy học trên lớp Hoạt động của thầy và trò Những kiến thức cơ bản học sinh cần nắm được * Hoạt động 1: Cả lớp / cá nhân - Giáo viên sử dụng bản đồ đế quốc Nga 1914 để học sinh quan sát thấy được vị trí của đế quốc Nga với lãnh thổ rộng lớn nhất thế giới chiếm 1/6 diện tích đất đai thế giới. Trên đất nước rộng lớn có hàng trăm dân tộc sinh sống, dân tộc đa số là người Nga. Người Nga rất đôn hậu, tốt bụng và giàu tình cảm. đồ. - Học sinh vừa nghe, quan sát lược - Giáo viên tiếp tục yêu cầu học sinh quan sát sách giáo khoa những nét cơ bản về tình hình nước Nga trước cách mạng để thấy được. + Sự suy sụp về kinh tế. + Sự lạc hậu, bảo thủ về chính trị + Những mâu thẫu xã hội ở Nga trước cách mạng. - Học sinh theo dõi sách giáo khoa I. Cách mạng tháng Mười Nga 1917 1. Nước Nga trước cách mạng. để theo yêu cầu của giáo viên - phát biểu. - Về chính trị: Đầu thế kỷ XX Nga vẫn - Giáo viên bổ sung: kết luận là một nước quân chủ chuyên chế, đứng + Về chính trị: Đầu thế kỷ XX đầu là Nga hoàng. (sau cách mạng 1905 - 1907) Nga vẫn là một nước quân chủ chuyên chế đứng đầu là Nga Hoàng Nicôlai II. Mọi quyền lực trong nước nằm trong tay Nga hoàng (Một chế độ chính trị + Nga hoàng đã đẩy nhân dân Nga vào lạc hậu nhất châu Âu - kìm hãm sự cuộc chiến tranh đế quốc, gây nên hậu quả phát triển của chủ nghĩa tư bản ở kinh tế xã hội nghiêm trọng. Nga) So sánh chế độ chính trị ở Nga với chế độ chế độ cộng hòa ở các nước châu Âu khác. Không những chế độ chính trị lạc hậu, Nga hoàng còn thực hiện những chính sách bảo thủ, phản động, đẩy nước Nga vào cuộc chiến tranh thế giới thứ nhất gây nên những hậu quả nghiêm trọng về kinh tế, xã hội cho - Về kinh tế: lạc hậu, kiệt quệ vì chiến đất nước. tranh, nạn đói xảy ra ở nhiều nơi, công + Về kinh tế: Nga vốn chỉ là nước nghiệp, nông nghiệp đình đốn. tư bản chủ nghĩa phát triển trung bình, chủ nghĩa tư bản Nga phát triển muộn hơn, ngày càng lạc hậu và lệ thuộc vào phương Tây, lại bị chiến tranh tàn phá làm cho nền kinh tế suy sụp. Sau 3 năm theo đuổi chiến tranh, đầu 1917 nền kinh tế quốc dân hoàn toàn kiệt quệ, sản xuất công nghiệp và - Về xã hội: nông nghiệp đình đốn, nạn đói trầm + Đời sống của nông dân, công nhân, trọng. các dân tộc trong đế quốc Nga vô cùng cực + Về xã hội: Giáo viên có thể khổ. minh họa thêm về tình trạng lạc hậu + Phong trào phản đối chiến tranh đòi của nước Nga bằng bức ảnh “Những người nông dân Nga đầu thế kỷ XX” lật đổ Nga hoàng diễn ra khắp nơi. khai thác giúp học sinh thấy được: phương tiện canh tác lạc hậu ở Nga lúc bấy giờ, phần lớn lao động ngoài đồng đều là phụ nữ, đàn ông phải ra trận. Tiếp tục cho học sinh quan sát bức tranh “Những người lính Nga ngoài mặt trận tháng 1 - 1917”. Cảnh tượng bãi xác binh lính Nga, chứng tỏ ngoài mặt trận quân đội Nga đã thua trận. Thiệt hại tính đến 1917 có tới 1,5 triệu người chết và 4 triệu người bị thương. Điều đó khiến nhân dân Nga càng căm ghét chế độ Nga Hoàng - Tình trạng lạc hậu, suy sụp về kinh tế và chính sách bảo thủ, phản động của Nga hoàng đã đè nặng lên các tầng lớp nhân dân Nga: công nhân, nông dân và hàng trăm dân tộc khác trong đế quốc Nga. Khiến cho cuộc sống của họ vô cùng cực khổ. Giáo viên có thể minh họa thêm bằng bức ảnh nơi ở của nông dân Nga năm 1917. Năm 1917 nông dân Nga vẫn sống trong những túp lều lụp xụp, xiêu vẹo như nơi ở của 2. Từ cách mạng tháng 2 đến cách mạng những người nông nô thời trung đại. tháng Mười Chứng tỏ sự lạc hậu trong nông * Cách mạng dân chủ tư sản tháng 2 nghiệp và đời sống cực khổ của 1917: người nông dân. Trong khi đó Nga hoàng lại dốc hết sức người, sức của vào chiến tranh đế quốc. mâu thuẫn giữa nông dân Nga với Nga hoàng ngày càng gay gắt, bùng nổ thành các - 23 - 2 - 1917 cách mạng bùng nổ bằng cuộc đấu tranh. cuộc biểu tình của 9 vạn nữ công nhân Pê-tơ* Hoạt động 2: Cả lớp rô-gơ-rát. Giáo viên tiểu kết: Như vậy 1917 - Phong trào nhanh chóng chuyển từ nước Nga đã tiến sát tới một cuộc tổng bãi công chính trị sang khởi nghĩa vũ cách mạng nhằm lật đổ chế độ Nga trang. hoàng. Cách mạng diễn ra như thế - Lãnh đạo là Đảng Bôn Sê Vích. nào, kết quả ra sao, chúng ta cùng tìm - Lực lượng tham gia là công nhân, binh hiểu phần 2. lính, nông dân. * Hoạt động 1: - Giáo viên yêu cầu học sinh theo dõi sách giáo khoa diễn biến cuộc cách mạng tháng 2 - 1917: - Học sinh theo dõi sách giáo khoa theo yêu cầu của giáo viên. Tóm tắt diễn biến cuộc cách mạng về sự kiện bùng nổ cách mạng, hình thức cách mạng, lực lượng tham gia, kết quả. - Giáo viên bổ sung, kết luận. + 23 - 2 - 1917 cách mạng bùng nổ bằng cuộc biểu tình của 9 vạn nữ công nhân Pê-tơ-rô-gơ-rát (nay là Xanh-pê-téc-bua) và lan rộng khắp thành phố đến 27 - 2 - 1917 phong trào nhanh chóng chuyển từ tổng bãi công chính trị sang khởi nghĩa vũ trang. Chiếm các công sở, bắt giam các tướng tá, Bộ trưởng của Nga hoàng. + Lãnh đạo: Đảng Bôn Sê Vích - Kết quả: lãnh đạo công nhân chuyển từ tổng + Chế độ quân chủ chuyên chế Nga bãi công chính trị sang khởi nghĩa vũ hoàng bị lật đổ. trang. + Xô Viết đại biểu công nhân và binh Lực lượng tham gia: là công nhân, lính được thành lập (tháng 3 - 1917 toàn binh lính, nông dân: (66 nghìn binh nước Nga có 555 Xô Viết) lính giác ngộ đứng về phe cách + Cùng thời gian giai cấp tư sản cũng mạng). thành lập Chính phủ lâm thời. Kết quả: Nga hoàng Nicôlai II thoái vị, chế độ quân chủ chuyên chế sụp đổ. Tin thắng trận ở thủ đô bay nhanh khắp đất nước. Chỉ trong vòng 8 ngày, trên phạm vi cả nước, quần chúng nhân dân đã vùng dậy lật đổ chế độ cũ, bầu ra các Xô Viết đại biểu công nhân, nông dân và binh lính. Giai cấp tư sản thành lập Chính phủ lâm thời. Nước Nga trở thành nước Cộng hòa. Giáo viên cung cấp kiến thức giúp học sinh hiểu về các “Xô Viết”: Trong quá trình cách mạng tháng 2 - Tính chất : Cách mạng tháng 2 - 1917 1917 chống chế độ Nga hoàng, công ở Nga là cuộc cách mạng dân chủ tư sản nhân và binh lính đã thành lập các ủy kiểu mới. ban đại biểu, gọi là các Xô Viết. Ngày 27 - 2 - 1917 đại biểu các Xô Viết họp và bầu ra Xô Viết thủ đô gọi là: “Xô Viết đại biểu công nhân và binh lính Pêtơrôgrát”. * Hoạt động 2: Cả lớp/ cá nhân - Giáo viên đặt câu hỏi: Căn cứ vào diễn biến, kết quả của cách mạng tháng 2 - 1917, em hãy cho biết tính chất của cách mạng. - Học sinh suy nghĩ, trả lời. - Giáo viên nhận xét, bổ sung kết luận: căn cứ vào mục tiêu cách mạng, lãnh đạo cách mạng, lực lượng tham gia, kết quả đạt được của cách mạng ta có thể khẳng định cách mạng tháng 2 - 1917 ở Nga mang tính chất của cuộc cách mạng dân chủ tư sản kiểu mới. Giáo viên so sánh cách mạng tháng 2 - 1917 ở Nga với những cuộc cách mạng tư sản đầu cận đại để học sinh thấy được điểm mới của cách mạng tháng 2 - 1917. * Cách mạng tháng Mười Nga 1917. Cách mạng tháng Hai đã chuyển - Sau cách mạng tháng Hai Nga tồn tại thành cách mạng xã hội chủ nghĩa hai chính quyền song song: tháng Mười như thế nào? Diễn biến + Chính phủ lâm thời (tư sản). ra sao? Cùng tìm hiểu Cách mạng tháng Mười. + Xô Viết đại biểu (vô sản) * Hoạt động 1:  Cục diện không thể kéo dài. - Giáo viên thuyết trình: Sau cách mạng tháng Hai ở Nga tồn tại cục diện 2 chính quyền song song tồn tại. Sau đó giáo viên gọi một học sinh nhắc lại hai chính quyền được thành lập sau cách mạng tháng Hai là những chính quyền nào? - Trước tình hình đó Lênin và Đảng Bônsêvích đã xác định đường lối tiếp theo của cách mạng Nga là chuyển từ cách mạng dân chủ tư sản sang cách mạng xã hội chủ nghĩa (lật đổ chính quyền tư sản lâm thời). - Trước hết chủ trương đấu tranh hòa - Học sinh nhắc lại kiến thức bình để tập hợp lực lượng - quần chúng đã nắm được ở phần trước: tin theo Lênin và và Đảng Bônsêvích. + Chính phủ lâm thời của giai - Đầu tháng 10 - 1917 không khí cách cấp tư sản mạng bao trùm cả nước. Lênin đã về nước + Xô Viết đại biểu của công trực tiếp lãnh đạo khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền. nhân, binh lính - Giáo viên nêu câu hỏi: cục diện chính trị này có thể kéo dài được không? Tại sao? - Học sinh suy nghĩ trả lời. - Giáo viên nhận xét, kết luận: - Diễn biến khởi nghĩa Cục diện chính trị này không thể kéo dài vì hai chính quyền đại diện cho hai giai cấp đối lập trong xã hội không thể cùng song song tồn tại. Giáo viên có thể mở rộng: Hai chính quyền song song tồn tại là tình hình độc đáo của nước Nga sau cách mạng tháng 2 - 1917, hai chính quyền này đại diện cho lợi ích của các giai cấp đối kháng tư sản - công nhân và các tầng lớp nhân dân lao động. 27 - 2 - 1917 đại biểu các Xô Viết đã họp và thành lập Xô Viết Pêtơrôgrát, đảm nhận chức năng một chính quyền. Tuy nhiên, lúc này chiếm đa số trong Xô Viết là những người Mensêvích và xã hội cách mạng. Những người này đã ủng hộ giai cấp tư sản thành lập Chính phủ lâm thời do Huân tước + Đêm 24 - 10 - 1917 bắt đầu khởi nghĩa. + Đêm 25 - 10 tấn công cung điện Mùa Đông, bắt giữ các bộ trưởng của Chính phủ tư sản. Lơvốp làm Thủ tướng. Trước tình  Khởi nghĩa Pêtơrôgrát giành thắng hình đó Lênin đã thông qua đảng lợi. Bônsêvích bản Luận cương tháng 4 chỉ ra mục tiêu đường lối tiếp theo của cách mạng Nga là chuyển từ cách mạng dân chủ tư sản sang cách mạng xã hội chủ nghĩa. Trước hết Đảng Bônsêvích chủ trương đấu tranh hòa bình để tập hợp lực lượng. 7 - 1917 cuộc biểu tình hòa bình của công nhân, binh lính, thủy thủ Pêtơrôgrát bị đàn áp đẫm máu (400 người bị chết và bị thương). Phong trào cách mạng bị khủng bố mạnh mẽ - khả năng đấu tranh hòa bình không còn nữa, vì vậy Đại hội lần thứ VI của Đảng Bônsêvích Nga từ 26 - 7  3 - 8 đã xác định khẩu hiệu chính trị mới là: “Lật đổ nền chuyên chính của giai cấp tư sản bằng con đường khởi nghĩa vũ trang”. Đến đầu tháng 10 1917, không khí cách mạng đã bao trùm hết nước Nga. Trước tình hình đó, Lênin bí mật từ Phần Lan trở về nước trực tiếp lãnh đạo khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền. + Ngày 3 - 1918 chính quyền Xô Viết giành thắng lợi trên khắp nước Nga rộng lớn. - Tính chất: Cách mạng tháng Mười mang tính chất của cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa. * Hoạt động 2: - Giáo viên yêu cầu học sinh đọc sách giáo khoa tóm tắt diễn biến kết quả của khởi nghĩa. - Học sinh theo dõi sách giáo khoa tự tóm tắt diễn biến khởi nghĩa vào vở ghi. - Giáo viên bổ sung hoàn thiện: đêm 24 - 10 - 1917 khởi nghĩa bắt đầu, các đơn vị cận vệ đỏ đã chiếm II. Các cuộc đấu tranh xây dựng và bảo được những vị trí then chốt của thủ đô và bao vây cung điện Mùa Đông, vệ chính quyền Xô Viết nơi ẩn náu cuối cùng của Chính phủ 1. Xây dựng chính quyền Xô Viết tư sản. - Đêm 25 - 10 - 1917 chính quyền Xô Đêm 25 - 10 (7 - 11) quân khởi Viết được thuận lợi do Lênin đứng đầu. nghĩa đã tấn công cung điện Mùa Đông. Giáo viên tường thuật sự kiện quân khởi nghĩa tấn công cung điện Mùa Đông. Vào lúc 00h40’ đêm 25 10 đại bác của các đơn vị cận vệ đã bắt đầu nả đạn vào cung điện Mùa Đông. Các chiến sĩ cận vệ đỏ từ bốn phía trực tiếp tấn công, nhanh chóng chọc thủng phòng tuyến bên ngoài, xông vào cổng chính của cung điện, toàn bộ 1050 gian phòng lớn nhỏ đều bị lục soát. Đến 1h50’ sáng 26 - 10, cánh cửa gian phòng, nơi các Bộ trưởng An-tô-nốp ốp-sen-kô dõng dạc tuyên bố “Nhân danh ủy ban quân sự cách mạng Xô Viết Pêtơrôgrát, tôi tuyên bố Chính phủ tư sản lâm thời đã bị lật đổ”. Sau Pêtơrôgrát là thắng lợi ở Mátxcơva, đầu 1918 cách mạng giành được thắng lợi hoàn toàn trên đất nước Nga rộng lớn. Cách mạng tháng Mười giành thắng lợi, chính quyền đã thuộc về tay nhân dân. * Hoạt động 3: Cá nhân - Chính sách của chính quyền: + Thông qua sắc lệnh hòa bình và sắc - Giáo viên nêu câu hỏi: Căn cứ lệnh ruộng đất. vào diễn biến cách mạng tháng Mười, em hãy cho biết tính chất của cách mạng? + Đập tan bộ máy Nhà nước cũ, xây - Học sinh căn cứ vào mục tiêu dựng bộ máy Nhà nước mới. cách mạng, lãnh đạo cách mạng, lực lượng tham gia, kết quả, hướng phát + Thủ tiêu những tàn tích của chế độ triển của cách mạng để trả lời. phong kiến đem lại các quyền tự do, dân - Giáo viên kết luận: Cách mạng tháng Mười Nga, có mục đích khác hẳn các cuộc cách mạng tư sản đầu cận đại, nó nhằm lật đổi Chính phủ tư sản, giành chính quyền về tay nhân dân. vì vậy nó mang tính chất cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa (cách mạng vô sản). chủ cho nhân dân. + Thành lập hồng quân để bảo vệ chính quyền cách mạng. + Quốc hữu hóa các nhà máy xí nghiệp của giai cấp tư sản, xây dựng nền kinh tế xã hội chủ nghĩa. - Giáo viên dẫn dắt: lịch sử đã cho thấy việc giành chính quyền đã khó, song việc giữ chính quyền còn khó hơn. Ví dụ: Trường hợp Công xã Pari 1871. Nước Nga đã xây dựng bảo vệ chính quyền Xô Viết như thế nào? Đó là nội dung mục II * Hoạt động 1: Cá nhân - Giáo viên yêu cầu học sinh theo dõi sách giáo khoa để thấy sự thành lập chính quyền Xô Viết. - Học sinh theo dõi sách giáo khoa: Sự thành lập chính quyền Xô Viết: Ngay trong đêm 25 - 10 (7 - 11 1917 lịch Nga cũ) Đại hội Xô Viết toàn Nga lần thứ hai khai mạc ở Điện Xmô-nưi đã thành lập chính quyền 2. Bảo vệ chính quyền Xô Viết Xô Viết do Lênin đứng đầu. - Cuối 1918 quân đội 14 nước đế quốc Giáo viên có thể mở rộng: Viện cấu kết với bọn phản trong nước tấn tiêu Xmônưi là một Tu viện, một trường diệt nước Nga. đông nổi tiếng cho các nữ quý tộc - Đầu 1919 chính quyền Xô Viết đã được Chính phủ Nga hoàng bảo trợ, trong cách mạng Xmônưi là đại bản thực hiện chính sách cộng sản thời chiến. doanh của Uỷ ban thuộc địa Xô Viết toàn Nga và của Xô Viết Pêtơrôgrát. Lênin đã trực tiếp chỉ đạo cách mạng tại đây. * Hoạt động 2: Cả lớp/cá nhân