Giáo án lịch sử lớp 11 bài 6

CHƯƠNG II CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ NHẤT (1914 - 1918) BÀI 6 CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ NHẤT (1914 - 1918) I. Mục tiêu bài học 1. Về kiến thức - Giúp học sinh nắm được nguyên nhân dẫn đến chiến tranh thế giới thứ nhất (1914 - 1918). - Diễn biến chủ yếu, tính chất, kết cục của chiến tranh. 2. Về tư tưởng - Góp phần giáo dục cho học sinh thái độ căm ghét chiến tranh phi nghĩa, lên án chủ nghĩa đế quốc - nguồn gốc của chiến tranh. 3. Về kỹ năng - Biết trình bày diễn biến chiến sự qua bản đồ, sử dụng tài liệu để rút ra những kết luận, nhận định, đánh giá. - Phân biệt các khái niệm: “Chiến tranh đế quốc”, “Chiến tranh cách mạng”, “Chiến tranh chính nghĩa”, “Chiến tranh phi nghĩa”. II. Thiết bị tài liệu dạy - học - Lược đồ chiến tranh thế giới thứ nhất. - Bảng thống kê kết quả của chiến tranh. - Tranh ảnh lịch sử về chiến tranh thế giới thứ nhất, tài liệu có liên quan. III. Gợi ý Tiến trình Tổ chức dạy học 1. Kiểm tra bài cũ Câu 1: Nêu những nét chính về tình hình các nước Đông Nam á vào cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX. Câu 2: Hãy nêu nhận xét của em về hình thức đấu tranh giải pháp dân tộc ở Đông Nam á cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX. 2. Dẫn dắt vào bài mới - Từ 1914 - 1918 nhân loại đã trải qua một cuộc chiến tranh thế gi ới tàn khốc, lôi cuốn hàng chục nước tham gia, lan rộng khắp các Châu lục, tàn phá nhiều nước, gây nên những thiệt hại lớn về người và của. Để hiểu đ ược nguyên nhân nào dẫn đến chiến tranh diễn biến, kết cục của chiến tranh chúng ta cùng tìm hiểu Chương II. Bài 5. Chiến tranh thế giới thứ nhất 1914 - 1918. 3. Tổ chức dạy các hoạt đông dạy học trên lớp Hoạt động của thầy và trò * Hoạt động 1: Cả lớp Kiến thức cơ bản học sinh cần nắm I. Quan hệ quốc tế cuối thế kỷ XIX đầu thế - Giáo viên treo lên bảng bản đồ kỷ XX. Nguyên nhân dẫn đến chiến tranh “Chủ nghĩa tư bản” (thế kỷ XIX 1914). Giới thiệu bản đồ bao gồm 2 nội dung chính. + Thể hiện sự phân chia thuộc địa giữa các nước đế quốc. + Phần biểu đồ thể hiện sự phát triển của các nước tư bản chủ nghĩa chủ yếu qua các giai đoạn tự do cạnh tranh và đế quốc chủ nghĩa. - Giáo viên tiếp tục hướng dẫn học sinh quan sát lược đồ và đặt câu hỏi: Căn cứ vào lược đồ, dựa vào những kiến thức đã học em hãy rút ra những đặc điểm mang tính quy luật của chủ nghĩa tư bản. Giáo viên gợi ý cho học sinh bằng cách hướng dẫn các em theo dõi lược đồ. - Chủ nghĩa tư bản phát triển theo quy luật không - Học sinh theo dõi lược đồ dựa đều làm thay đổi sâu sắc, so sánh lực lượng giữa vào gợi ý của giáo viên để trả lời. các đế quốc ở cuối XIX đầu XX. - Giáo viên bổ sung, kết luận. - Sự phân chia thuộc địa giữa các đế quốc cũng + Chủ nghĩa tư bản phát triển không đều. Đế quốc già (Anh, Pháp) nhiều thuộc theo quy luật không đều. Sự phát địa. Đế quốc trẻ (Đức, Mĩ) ít thuộc địa. triển không đều đó của chủ nghĩa tư bản cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX đã làm thay đổi sâu sắc so sánh lực lượng giữa các nước đế quốc. Những đế quốc già như Anh, Pháp phát triển chậm lại tụt xuống vị trí thứ 3 thứ 4 thế giới. Còn những nước tư bản trẻ như Đức, Mĩ đã vươn lên vị trí số 1, số 2 thế giới. + Sự phân chia thuộc địa giữa các đế quốc cũng không đồng đều. Những đế quốc già chậm phát triển như Anh, Pháp có nhiều thuộc địa. Người Anh thường tự hào mặt trời không bao giờ lặn trên nước Anh, thuộc địa của Pháp chỉ đứng sau Anh. Nhưng đế quốc trẻ như Đức, Mĩ phát triển mạnh nên nhu cầu thuộc địa lớn nhưng lại có ít thuộc địa. Giới cầm quyền Đức than vẫn về sự chậm trễ của kẻ đến bàn  Mâu thuẫn giữa các đế quốc về vấn đề tiệc muộn. thuộc địa nảy sinh và ngày càng gay gắt. - Giáo viên nêu câu hỏi: Sự phát triển không đều của chủ nghĩa tư bản và sự phân chia thuộc địa không đều sẽ dẫn đến hậu quả tất yếu gì? - Học sinh suy nghĩ, trả lời. - Giáo viên nhận xét, kết luận: Sự phân chia thuộc địa không đồng đều tất yếu là nảy sinh mâu thuẫn giữa những nước đế quốc trẻ ít thuộc địa với các đế quốc già nhiều thuộc địa, mâu thuẫn tập trung chủ yếu ở châu Âu, ngày càng gay gắt. Mâu thuẫn về vấn đề thị trường cuối cùng được giải quyết bằng chiến tranh, nhiều cuộc chiến tranh giành thuộc địa đã nổ ra ở nhiều nơi. * Hoạt động 2: Cá nhân - Giáo viên yêu cầu học sinh theo dõi sách giáo khoa những cuộc chiến tranh giành thuộc địa đầu tiên giữa các đế quốc, sau đó nêu nhận xét. - Các cuộc chiến tranh giành thuộc địa đã nổ ra - Học sinh theo dõi sách giáo khoa, và phát biểu nhận xét của ở nhiều nơi. mình. - Giáo viên nhận xét, kết luận: Cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX. Nhiều cuộc chiến tranh giành thuộc địa đã nổ ra. + Chiến tranh Trung - Nhật (1894-1895). Nhật thôn tính được Triều Tiên, Mãn Châu, Đài Loan, Bành Hồ. + Chiến tranh Mĩ - Tây Ban Nha (1898) Mĩ chiếm được của Tây Ban Nha: Philippin, Cu Ba, Ha Oai, Puéctôricô. + Chiến tranh Anh – Bô ơ (1899 1902), Anh chiếm vùng đất Nam Phi. + Chiến tranh Nga - Nhật (1904 1905), Nhật gạt Nga để khẳng định quyền thống trị Triều Tiên, Mãn + Chiến tranh Trung - Nhật (1894 - 1895). + Chiến tranh Mĩ - Tây Ban Nha (1989). + Chiến tranh Anh – Bô ơ (1899 - 1902). + Chiến tranh Nga - Nhật (1904 -1905) Châu và một số đảo Nam Xa - Kha Lin. Đây là những cuộc chiến cục bộ giữa các đế quốc. ở một số nơi trên thế giới nó chứng tỏ rằng nhu cầu thị trường đối với các đế quốc là nhu cầu không thể thiếu, vì vậy mà mâu thuẫn về thuộc địa là khó có thể điều hoà, chiến tranh giữa các đế quốc về thuộc địa là khó tranh khỏi. Những cuộc chiến tranh này báo hiệu trước một cuộc phân chia thuộc địa lớn trên phạm vi thế giới sớm muộn sẽ xảy ra giữa các đế quốc. Vì vậy người ta thường ví những cuộc chiến tranh cục bộ này như khúc dạo đầu của bản hoà tấu đẫm màu, đó là chiến tranh thế giới thứ nhất. * Hoạt động 3: Cả lớp - Giáo viên trình bày: Trong cuộc đua giành giật thuộc địa Đức có thái - Trong cuộc chạy đua giành giật thuộc địa, độ hung hãn nhất vì Đức có tiềm Đức là kẻ hiếu chiến nhất. Đức đã cùng áo - Hung, lực kinh tế, quân sự nhưng lại ít Italia thành lập “phe liên minh”, 1882 chuẩn bị thuộc địa, Đức đã công khai vạch kế chiến tranh chia lại thế giới. hoạch chia lại thị trường thế giới. Thái độ đó đã làm quan hệ giữa các đế quốc ở châu Âu trở lên căng thẳng. Nhất là quan hệ giữa Anh và Đức. Đại diện cho hai khối đế quốc đối lập ở Châu Âu. Từ những năm 80 của thế kỷ IXI giới cầm quyền Đức đã vạch kế hoạch đánh chiếm Châu Âu và các thuộc địa của Anh, Pháp ở Châu á và Châu Phi... Để thực hiện kế hoạch của mình Đức đã lôi kéo áo - Hung, Italia thành lập một liên minh tay ba, được gọi là phe liên minh (sau này - Để đối phó Anh đã ký với Nga và Pháp những hiệp ước tay đôi hình thành phe Hiệp ước. (Đầu Italia tách khỏi liên minh chống lại thế kỷ XX). Đức). Để đối phó với âm mưu của Đức, Anh cũng chuẩn bị kế hoạch chiến tranh. Anh, Pháp, Nga tuy có tranh chấp về thuộc địa nhưng phải nhân nhượng lẫn nhau ký những bản - Cả 2 khối quân sự đối đầu điên cùng chạy hiệp ước tay đôi. Pháp - Nga (1890), đua vũ trang, chuẩn bị chiến tranh chia lại thế giới Anh - Pháp (1904), Anh - Nga  chiến tranh đế quốc không thể tranh khỏi. (1907), hình thành phe hiệp ước. - Giáo viên kết luận: Như vậy đến đầu thế kỷ XX ở Châu Âu đã hình thành 2 khối quân sự đối đầu nhau. Cả hai đều ôm mộng xâm lược, cướp đoạt lãnh thổ và thuộc địa của nhau, điên cuồng chạy đua vũ trang, chuẩn bị cho chiến tranh, một trận chiến tranh đế quốc nhằm phân chia thị trường thế giới không thể tránh khỏi. - Giáo viên đặt câu hỏi: Qua tìm hiểu mối quan hệ quốc tế thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, em hãy rút ra đặc điểm nổi bật trong quan hệ quốc tế cuối XIX đầu XX là gì? Nguyên nhân sâu xa của chiến tranh. - Học sinh dựa vào phần vừa học, suy nghĩ, tìm câu trả lời. - Giáo viên nhận xét bổ sung: + Đặc điểm nổi bật trong quan hệ quốc tế cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX là: quan hệ căng thẳng giữa các đế quốc ở châu Âu mà trước tiên là quan hệ giữa Anh và Đức về vấn đề thị trường thuộc địa. + Chính mâu thuẫn giữa các đế quốc về vấn đề thuộc địa mà trước tiên là giữa đế quốc Anh với đế quốc Đức, là nguyên nhân cơ bản dẫn đến chiến tranh. - Giáo viên dẫn dắt. Vậy nguyên nhân trực tiếp (ngòi nổ) của chiến tranh là gì? - Học sinh theo dõi sách giáo khoa để trả lời. - Nguyên cớ trực tiếp của chiến tranh là do một - Giáo viên bổ sung, kết luận. phần tử Xéc-bi ám sát hoàng thân kế vị ngôi vua áo Nguyên cớ trực tiếp của chiến tranh - Hung. thế giới thứ nhất là sự kiện thái tử kế vị ngôi vua áo - Hung bị một người Xéc-bi ám sát tại Bô-xni-a. áo - Hung thuộc phe liên minh còn Xécbi là một nước được phe hiệp ước ủng hộ. Vì vậy nhân cơ hội này Đức gây ra chiến tranh. Giáo viên có thể cung cấp thêm: Đến năm 1914, sự chuẩn bị chiến tranh của 2 phe đế quốc cơ bản đã xong. Ngày 28-6-1914, áo - Hung tổ chức tập trận ở Boxi-a. Thái tử áo là Phơ-ran-xo Phéc-đi-nan đến thủ đô Bô-xni-a là Xarae-vô để tham quan cuộc tập trận thì bị một phần tử người Xéc-bi ám sát. Nhân cơ hội đó Đức hùng hổ bắt áo phải tuyên chiến với Xéc-bi. Thế là chiến tranh đã II. Diễn biến của chiến tranh được châm ngòi. 1. Giai đoạn thứ nhất của chiến tranh (1914 - Giáo viên dẫn dắt: Chiến tranh 1916) bùng nổ như thế nào? Diễn biến của chiến tranh. * Hoạt động 1:Cả lớp/ cá nhân - Giáo viên: Trước hết giáo viên khái quát: Lúc đầu chỉ có 5 cường quốc Châu Âu tham chiến Anh, Pháp, Nga, Đức, áo - Hung. Dần dần 33 nước trên thế giới và nhiều thuộc địa của các đế quốc bị lôi vào vòng khói lửa của chiến tranh (Tại ấn Độ, Anh đã bắt 40 vạn người đi lính, Pháp cũng mộ 30 vạn lính ở các thuộc địa trong đó có Việt Nam) chiến sự diễn ra ở nhiều nơi, song chiến trường chính là châu Âu. Chiến tranh chia làm 2 giai đoạn 1914 - 1916 và 1917 - 1918. - Giáo Viên: Yêu cầu học sinh theo dõi sách giáo khoa lập bảng niên biểu diễn biến chiến tranh theo mẫu. Thời gian Chiến sự K ết quả Học sinh theo dõi SGK tự lập bảng vào vở. - Giáo viên dùng bảng niên biểu do giáo viên làm sẵn treo lên bảng làm thông tin phản hồi giúp học sinh chỉnh sửa phần học sinh tự làm, đồng thời giáo viên tóm tắt diễn biến trên lược đồ Châu Âu trước chiến tranh. Sau sự kiện Thái tử áo bị ám sát một tháng. 28 - 7 - áo - Hung tuyên 1914 chiến với Xéc bi 1- 8 - Đức tuyên chiến với 1914 Nga 3-8- Đưc tuyên chiến với 1914 Pháp 4-8- Anh tuyên chiến với 1914 Đức  Chiến tranh thế giới bùng nổ diễn ra trên 2 mặt trận chính Đông Âu - Tây Âu Thời gian Chiến sự Kết quả - ở phía Tây: ngay - Đức chiếm được Bỉ, một phần nước Pháp uy đêm 3-8 Đức tràn vào Bỉ, hiếp thủ đô Pari. đánh thọc sang Pháp. - Cứu nguy cho Pari 1914 - Cùng lúc ở phía Đông; Nga tấn công Đông Phổ. 1915 - Đức, áo - Hung dồn - Hai bên ở vào thế cầm cự trên một mặt trận toàn lực tấn công Nga. dài 1200 km. - Đức chuyển mục - Đức không hạ được 1916 tiêu về phía Tây tấn thiệt hại nặng. công pháo đài Véc-đoong - Học sinh vừa theo dõi, vừa Véc-đoong, 2 bên chỉnh sửa Bảng niên biểu của mình. - Giáo viên dừng lại cung cấp cho học sinh đôi nét về trận Vécđoong: Véc-đoong là một thành phố xung yếu ở phía Đông Pari, là điểm tiền tiêu trong chiến tuyến của quân Pháp, Pháp bố trí công sự phòng thủ ở đây rất kiên cố. Với 11 sư đoàn với 600 cỗ pháo. Về phía Đức ý đồ của tổng tư lệnh quân đội Đức tướng Phan Ken Nhen, chẹn Vécđoong làm điểm quyết chiến, chiến lược, thu hút phần lớn quân đội Pháp vào đây để tiêu diệt, buộc Pháp phải cầu hoà. Vì vậy Đức huy động vào đây một lực lượng lớn. 50 sư đoàn, 1200 cổ pháo, 170 máy bay. Véc-đoong trở thành chiến dịch mang tính chất quyết định của quân Pháp chống cự lại quân Đức trong chiến tranh thế giới thứ nhất. Chiến dịch Véc đoong diễn ra vô cùng quyết liệt từ 2-12-1916. Để chống cự được với quân Đức, nước Pháp đã phải sử dụng con đường quốc lộ từ phía Nam nước Pháp lên Vécđoong “Con đường thiêng liêng” để vận chuyển quân đội, vũ khí, thuốc men, lương thực từ hậu phương ra tuyền tuyến. Từ ngày 27 - 2 - 1916 trở đi cứ mỗi tuần một đoàn xe tải gồm 3900 chiếc vận chuyển được 190.000 lính, 25.000 tấn đạn dược và các quân trang, quân dung khác. Đây là cuộc vận chuyển quy mô lớn lần đầu tiên trong lịch sử chiến tranh trước sức chống cực ngoan cường của quân Pháp, tướng Đức Hinđenbuốc buộc phải đình chỉ tấn công Véc-đoong. Nhân cơ hội đó