Giáo án lịch sử lớp 11 bài 5
Gửi bởi: Trần Thị Minh Hằng 27 tháng 7 2019 lúc 8:57:06 | Được cập nhật: 26 tháng 4 lúc 18:02:58 Kiểu file: DOCX | Lượt xem: 613 | Lượt Download: 2 | File size: 0.028702 Mb
Nội dung tài liệu
Tải xuống
Link tài liệu:
Các tài liệu liên quan
Có thể bạn quan tâm
Thông tin tài liệu
BÀI 5 CHÂU PHI VÀ KHU VỰC MĨ LA TINH THẾ KỶ XIX ĐẦU
THẾ KỶ XX
I. Mục tiêu bài học
1. Về kiến thức: Giúp học sinh nắm và hiểu rõ:
- Vài nét về châu Phi, khu vực Mĩ- La tinh trước khi bị xâm lược.
- Quá trình các nước đế quốc xâm lược và chế độ thực dân ở Châu Phi, Mĩ
La Tinh.
- Phong trào đấu tranh giành độc lập của Châu Phi, Mĩ La Tinh cu ối th ế k ỷ
XIX, đầu thế kỷ XX.
2. Về tư tưởng
Giáo dục thái độ đồng tình ủng hộ cuộc đấu tranh của nhân dân Châu Phi,
Mĩ La Tinh, lên án sự thống trị áp bức, bóc lột của chủ nghĩa th ực dân, giáo d ục
tinh thần đoàn kết quốc tế.
3. Về kỹ năng
Nâng cao kỹ năng học tập bộ môn, biết liên hệ kiến thức đã h ọc trong th ực
tế cuộc sống hiện nay, phân tích tài liệu, sự kiện rút ra kết luận.
II. Thiết bị - Tài liệu dạy học
Bản đồ Châu Phi, bản đồ khu vực Mĩ La Tinh, tranh ảnh, tài liệu có liên quan.
III. Gợi ý tiến trình Tổ chức dạy học trên lớp
1. Kiểm tra bài cũ:
Câu 1: Nêu những nét chính về tình hình các nước Đông Nam á cuối thế kỷ
XIX đầu thế kỷ XX.
Câu 2: Giải thích vì sao trong khu vực Đông Nam á, Xiêm là n ước duy nh ất
không trở thành thuộc địa của các nước phương Tây.
2. Dẫn dắt vào bài mới:
Nếu thế kỷ XVIII thế giới chứng kiến sự thắng thế của chủ nghĩa tư bản
đối với chế độ phong kiến, thì thế kỷ XIX là thế kỷ tăng cường xâm chi ếm
thuộc địa của các nước tư bản âu - Mĩ. Cũng như Châu á, Châu Phi và khu v ực
Mĩ La Tinh không tránh khỏi cơn lốc xâm lược đó. Để hiểu được chủ nghĩa thực
dân đã xâm lược và thống trị Châu Phi như thế nào, nhân dân các dân t ộc ở đây
đã đấu tranh chống chủ nghĩa thực dân như thế nào? Chúng ta cùng tìm hi ểu Bài
5. Châu Phi và khu vực Mĩ La Tinh thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX.
3. Tổ chức các hoạt động dạy học trên lớp
Hoạt động của thầy - trò
* Hoạt động 1: Cả lớp/ cá nhân
Giáo viên dùng lược đồ Châu Phi cuối
XIX đầu XX giới thiệu đôi nét về Châu Phi.
- Vị trí địa lý: Châu Phi là lục địa lớn thứ
2 trên thế giới, giàu có về tài nguyên khoáng
sản, có nền văn hoá lâu đời. Châu Phi là một
trong những cái nôi của văn minh nhân loại,
là một trong những nơi xuất hiện con người
sớm và có nền văn minh cổ đại rực rỡ (văn
minh Ai Cập với những kim tự tháp khổng
lồ, kỳ quan thế giới). Song ở thời cổ người
ta mới chỉ biết đến Bắc Phi. Qua việc phát
triển địa lý, đi sâu vào lục địa, người ta mới
tìm thấy các miền khác của Châu Phi. Song
đầu thời cận đại, Châu Phi hình thành hai
miền chính: Bắc Phi và Nam Phi, hai miền
có sự khác nhau rất lớn về sự phát triển xã
hội, kinh tế cũng như chế độ chính trị.
Kiến thức cơ bản học sinh cần nắm
I. Châu Phi
- Bắc Phi là vùng đất bao gồm từ Bắc
Xahara đến Địa Trung Hải. Nhân dân ở đây
theo đạo hồi. Bắc Phi bao gồm nhiều chế
độ xã hội khác nhau. Trong khi một số thành
phố đã bắt đầu xuất hiện những mầm sống
của chủ nghĩa tư bản thì có nơi vẫn còn giữ
chế độ bộ lạc, quan hệ phong kiến.
- Nam Phi là vùng đất bao gồm từ
Xahara đến mũi Hảo Vọng. Cơ cấu xã hội,
kinh tế và tổ chức chính trị cũng có nhiều
khác biệt. ở nhiều miền thuộc Tây Xu đang và Ma-đa-xca thì chế độ phong kiến là
quan hệ xã hội chủ yếu. Nhiều nơi còn giữ
tàn tích của chế độ bộ lạc và nô lệ.
- ở Châu Phi một số nơi biên giới chưa
xác định rõ ràng nên thường xảy ra các cuộc
xung đột giữa các quốc gia và bộ lạc với
nhau.
- Trước khi người Châu Âu chiếm và
phân chia Châu Phi, phần lớn nhân dân ở
đây đã biết dùng đồ sắt. Nghề dệt và nghề
gốm phát triển, ngành chăn nuôi và trồng
trọt phổ biến. Từ nửa sau thế kỷ XIX, cuộc
sống yên ổn, tài nguyên phong phú và nền
văn hoá lâu đời của nhân dân Châu Phi đã bị
thực dân Châu Âu xâm phạm, phá hoại,
cưỡng bức và đàn áp. Thực dân đã xâm lược
thống trị Châu Phi như thế nào chúng ta
cùng tìm hiểu quá trình các nước đế quốc
xâm lược và phân chia Châu Phi.
- Từ giữa thế kỷ XIX đến trước những * Các Đế quốc xâm lược phân chia Châu
năm 70 mới có 10,8% đất đai Châu Phi bị Phi:
chiếm, đặc biệt vào những năm 70, 80 của
- Từ giữa thế kỷ XIX thực dân Châu
thế kỷ XIX, sau khi hoàn thành kênh đào Âu bắt đầu xâm lược Châu Phi.
Xuy-ê, các nước tư bản phương Tây đua
- Những năm 70 - 80 của thế kỷ XIX
nhau xâu xé Châu Phi.
các nước tư bản phương Tây đua nhau xâu
- Giáo viên bổ xung đôi nét về kênh đào xé Châu Phi.
Xuy-ê: Nằm ở vùng Tây Bắc Ai Cập, nối
liền biển đỏ với Địa Trung Hải. Kênh này
do Công ty kênh Xuy-ê của Pháp - Ai Cập
(Pháp chiếm 52% cổ phần, Ai Cập chiếm
44%) xây dựng, bắt đầu từ 4 - 1859 và hoàn
thành vào năm 1869. Kênh có giá trị kinh tế,
quân sự cao, đường thuỷ đi từ Châu Âu sang
Châu á qua kênh Xuy-ê là gần nhất, giảm
được 50% quãng đường. Trong chiến tranh
thế giới thứ I và thứ II kênh Xuy-ê có vị trí
chiến lược đặc biệt. Vì vị trí chiến lược
quan trọng về giao thông, quân sự tạo điều
kiện thuận lợi cho các đế quốc đua nhau xâu
xé Châu Phi.
* Hoạt động 2: Cả lớp/ cá nhân:
- Giáo viên sử dụng lược đồ thuộc địa
của các nước đế quốc ở Châu Phi cuối XIX
đầu thế kỷ XX. Yêu cầu học sinh quan sát
lược đồ, quan sát SGK cho nhận xét: Châu
Phi chủ yếu là thuộc địa của nước nào?
Nước nào có ít thuộc địa nhất?
- Học sinh quan sát lược đồ, SGK suy
nghĩ trả lời.
- Giáo viên nhận xét, bổ sung:
+ Anh chiếm: Nam Phi - Ai Cập, Đông
Xic Đăng, một phần Đông Phi, Kênia,
Xômali, Gram-bi-a.
+ Pháp chiếm: Tây Phi, Miền xích đạo
Châu Phi, Mađagatxca, một phần Xômani,
Angiêri, Tuynidi, Xahara.
+ Đức chiếm: Camorun, Tôgô, Tây Nam
Phi, Taclaria.
+ Bỉ làm chủ cả vùng Công gô rộng lớn.
+ Đồ Đào Nha dành được Môdabích,
ănggôla, một
phần Ghinê.
+ Giáo viên cung cấp số liệu về diện
- Đức: Camôrun, tôgô, Tây Nam Phi,
tích đất mà các thực dân chiếm được ở Tadaria
Châu Phi: Anh 35%, Pháp 30%, Italia 8%,
- Bỉ: Công gô
Đức 7,5%, Bỉ 7,5%, Bồ Đào Nha 6,5% các
- Bồ Đào Nha: Mo Dam Bích, ănggôla,
nước khác 5,5% diện tích Châu Phi.
và một phần Ghinê.
+ Châu Phi chủ yếu là thuộc địa của Anh
Đầu thế kỷ XX việc phân chia thuộc
sau đó là của Pháp. Chế độ cai trị hà khắc
của chủ nghĩa thực dân đã làm bùng nổ địa giữa các đế quốc ở Châu Phi căn bản
ngọn lửa đấu tranh giành độc lập của nhân đã hoàn thành.
dân Châu Phi.
* Các cuộc đấu tranh tiêu biểu của
nhân dân Châu Phi.
- Giáo viên minh hoạ:
+ ở Angiêri, 90% đất đai thuộc các chủ
đồn điền người Pháp. ở Kênia, nhân dân
phải cho thuê 4,5 triệu hecta ruộng đất trong
999 năm điều này chứng minh rằng “Lịch
sử người Âu chiếm Châu Phi - cũng như bất
cứ lịch sử xâm lược thuộc địa nào từ đầu
đến cuối đều được viết bằng máu những
người bản xứ”.
+ Kết quả sự thống trị của thực dân
phương Tây là nhân dân Châu phi bị đói
khổ, bệnh tật và đứng trước nguy cơ bị diệt
vong. Năm 1908 dân số xứ Công gô thuộc
Bỉ là 20 triệu người, đến năm 1911 chỉ còn
8.500.000 người, trong xứ Công gô thuộc
Pháp, có những bộ tộc có 40.000 người, mà
trong hai năm chỉ còn lại 20.000 người,
nhiều bộ tộc khác không còn lấy một
người. Năm 1904, dân số Hô ten tô là 20.000
người, chỉ trong 7 năm đô hộ còn lại 9700
người - Hồ Chí Minh toàn tập.
* Hoạt động 3: Cả lớp/ cá nhân:
- Giáo viên tiếp tục yêu cầu học sinh
theo dõi SGK lập bảng niên biểu diễn biến
phong trào đấu tranh của Châu Phi.
- Học sinh theo dõi SGK tự lập bảng.
- Giáo viên dùng bảng tự làm sẵn của
mình làm thông tin phản hồi.
Thời
gian
Phong trào đấu tranh
Kết quả
1830- Cuộc đấu tranh của áp-đen- Pháp mất nhiều thập niên mới chinh
1874
Ca-đê ở Angiêri thu hút đông đảo phục được nước này.
lực lượng tham gia.
1879- ở Ai Cập Atmet Arabi bị
- 1882 các đế quốc mới ngăn chặn được
1882
lãnh đạo phong trào “Ai Cập phong trào.
trẻ”.
1882- Mô-ha-met át-mét đã lãnh
- 1898 phong trào bị đàn áp đẫm máu
1898
đạo nhân dân Xu Đăng chống thất bại.
thực dân Anh.
1889
- Nhân dân E-ti-ô-pi-a tiến
- 01 - 3 - 1896 Italia thất bại Etiôpia giữ
hành kháng chiến chống thực được độc lập cùng với Libêria là những
dân Italia.
nước Châu Phi giữa được độc lập ở cuối
XIX đến XX.
- Giáo viên nhấn mạnh: Trong phong trào
giải phóng dân tộc ở châu Phi, nổi bật và có
ý nghĩa nhất là phong trào đấu tranh chống
ngoại xâm của nhân dân Etiôpia chống cuộc
xâm lược của Italia đã bảo vệ được độc lập
khiến quân Italia phải thảm bại và rút quân.
- Giáo viên đặt câu hỏi: Em có nhận xét
gì về phong trào đấu tranh chống chủ nghĩa
thực dân ở châu Phi?
- Học sinh suy nghĩ trả lời:
- Giáo viên bổ sung kết luận:
- Kết quả: Phong trào chống thực dân
của nhân dân Châu Phi hầu hết thất bại .
- Do chênh lệch lực lượng, trình độ tổ
+ Kết quả: Phong trào đấu tranh chống
chức thấp, bị thực dân đàn áp.
thực dân của nhân dân Châu Phi đều thất
- ý nghĩa: Thể hiện tinh thần yêu nước
bại (trừ Etiôpia).
tạo tiền đề cho giai đoạn đầu thế kỷ XX.
+ Nguyên nhân thất bại là do: Chênh
lệch lực lượng, trình độ tổ chức thấp, bị
thực dân đàn áp.
+ ý nghĩa: Thể hiện tinh thần yêu nước,
tạo tiền đề cho giai đoạn sau đầu thế kỷ
II. Khu vực Mĩ La Tinh
- Mĩ La Tinh bao gồm toàn bộ vùng
Giáo viên có thể nhận xét thêm: Phong Trung và Nam Châu Mĩ và quần đảo của
trào đấu tranh ở Châu Phi bao gồm đấu vùng Ca-ri-bê.
tranh bảo vệ độc lập và đấu tranh chống
ách đô hộ của chủ nghĩa thực dân.
XX.
* Hoạt động 1: Cả lớp / cá nhân:
- Trước khi bị xâm lược Mĩ La Tinh là
- Giáo viên tổ chức đàm thoại với học khu vực có lịch sử văn hoá lâu đời, giàu tài
sinh đôi nét về khu vực Mĩ La Tinh.
nguyên.
+ Mĩ La Tinh: là một phần lãnh thổ rộng
lớn của Châu Mĩ. Gồm một phần Bắc Mĩ,
toàn bộ Trung Mĩ, Nam Mĩ và những quần
đảo ở vùng biển Ca-ri-bê. Sở dĩ gọi đây là
khu vực Mĩ La Tinh vì cư dân ở đây nói
tiếng Tây Ban Nha hay Bồ Đào Nha (Ngữ
hệ La Tinh).
* Chế độ thực dân ở Mĩ La Tinh.
+ Trước khi bị xâm lược, Mĩ La Tinh là
một khu vực có lịch sử văn hoá lâu đời, giàu
tài nguyên. Cư dân bản địa ở đây là người
Inđian, chủ nhân của nhiều nền văn hoá cổ
nổi tiếng, văn hoá May-a, văn hoá In-ca, văn
hoá A-dơ-tếch. Các nền văn hoá này để lại
dấu vết của những thành phố, các công trình
kiến trúc đồ sộ, nền nông nghiệp phát triển
với các loại ngũ cốc, đặc biệt là ngô và
nhiều loại cây lương thực, công nghiệp
khác.
+ Từ thế kỷ XV, sau cuộc phát kiến địa
lý của Côlômbô, thực dân Châu Âu chủ yếu
là Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha đã xâm lược
Mĩ La Tinh. Đến thế kỷ XIX đa số các nước
Mĩ La Tinh đều là thuộc địa của Tây Ban
Nha, Bồ Đào Nha.
- Giáo viên: Sau khi xâm lược Mĩ La
- Đầu thế kỷ XIX, đa số các nước Mĩ
Tinh, chủ nghĩa thực dân đã thiết lập ở đây La Tinh đều là thuộc địa của Tây Ban Nha,
chế độ thống trị phản động, gây ra nhiều Bồ Đào Nha.
tội ác dã man, tàn khốc.
- Chủ nghĩa thực dân đã thiết lập chế độ
- Giáo viên minh hoạ: Các nước thực dân
đã thành lập các đồn điền, khai thác hầm
mỏ, thẳng tay đàn áp sự phản kháng của các
bộ lạc người da đỏ, nhiều người da đỏ bị
bắt làm nô lệ. Hơn một nửa thế kỷ sau, cư
dân da đỏ bị giảm hơn 90% ở Mêxicô (từ 25
triệu xuống còn 1,5 triệu), ở Pê ru con số
người da đỏ bị giảm lên tới 95%. Người ta
ước tính rằng từ năm 1495 đến năm 1503
hơn 3 triệu người bị biến mất khỏi các đảo
bị tàn sát trong chiến tranh, bị đưa đi làm nô
lệ hay bị kiệt sức trong các hầm mỏ và các
lao dịch khác. Không đủ sức lao động để
khai thác lục địa Châu Mĩ. Các nước thực
dân Châu Âu đã tiến hành việc buôn bán nô
lệ đưa từ Châu Phi sang Châu Mĩ.
- Vàng, bạc là khát khao lớn nhất của
thực dân Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha, họ
tự thú nhận “Chúng tôi, người Tây Ban Nha
chúng tôi đau bệnh tim mà vàng là thuốc
chữa duy nhất” cho đến cuối thế kỷ XVI
gần 80% số kim loại quý cướp được trên
thế giới thuộc về nước Tây Ban Nha. Ngoài
vàng và bạc, người ta còn chở từ Châu Mĩ
về Tây Ban Nha như đường, ca cao, gỗ, đá
quý, ngọc trai, cánh kiến, thuốc lá, bông...…
- Cùng với quá trình xâm lược. Người
Châu Âu đã du nhập sang Châu Mĩ một nền
văn hoá phát triển với một lối sống khác
hẳn người bản địa. Họ mang đến những
tiến bộ kỹ thuật, những tri thức về thế giới
tự nhiên và xã hội một hình thức cai trị mới,
cả lối sống và cách ăn mặc.
- Ngược lại người Châu Âu đã tiếp nhận
nhiều loại cây trồng và nguyên liệu của
người da đỏ, lần đầu tiên người Châu Âu
biết đến thuốc lá trên lục địa Châu Mĩ.
Người da đỏ hút thuốc dưới hình thức xì gà
thống trị phản động, dã man, tàn khốc.
+ Tàn sát dồn đuổi cư dân bản địa,
chiếm đất đai lập đồn điền.
+ Đưa người Châu Phi sang để khai thác
tài nguyên
Cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc
diễn ra quyết liệt.
làm cho người Tây Ban Nha thích thú khi hút
thử, và thuốc lá đã trở thành một thứ không
thể thiếu với người Châu Âu sau này. Cũng
chính từ lục địa Châu Mĩ, lần đầu tiên
người Châu Âu biết đến Ngô, cà chua, ca
cao, cô ca... các từ “maze”, “tomato”, “ca
cao”
“Chocolate”... có nguồn gốc từ ngôn ngữ
người Inđian. Từ “cao su” dùng để gọi cây
cao su cũng là 1 từ ở trong ngôn ngữ của
người dân da đỏ ở Châu Mĩ.
Trải qua quá trình lịch sử lâu dài (3 thế
kỷ) cộng đồng người da trắng, đen, đỏ xuất
hiện cùng chung sống trên những vùng lãnh
thổ và hình thành những quốc gia dân tộc
riêng biệt. Đầu thế kỷ XIX nhu cầu phát
triển kinh tế văn hoá riêng đã thúc đẩy cuộc
đấu tranh chống thực dân để thiết lập
những quốc gia độc lập.
* Phong trào đấu tranh giành độc lập
* Hoạt động 2: Cả lớp/ cá nhân
- Giáo viên yêu cầu học sinh theo dõi
SGK lập niên biểu cuộc đấu tranh chống
thực dân Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha giành
độc lập theo nội dung: Thời gian, tên nước,
Năm giành độc lập.
- Học sinh theo dõi SGK. Lập bảng niên
biểu vào vở ghi.
- Giáo viên dùng bảng niên biểu lặp sẵn
do giáo viên tự làm để học sinh so sánh đối
chiếu.
Thời gian
(Cuối
XVIII)
Tên nước
Kết quả
- ở Haiti bùng nổ cuộc đấu
- 1803 giành thắng lợi Haiti trở thành
tranh (1791).
nước cộng hoà da đen đầu tiên ở Nam Mĩ.
Cổ vũ PTĐT ở Mĩ La Tinh.
20
năm
- Phong trào đấu tranh nổ
đầu thế kỷ ra sôi nổi quyết liệt các quốc
- Các quốc gia độc lập ra đời
+ Mê hi cô: 1821
XX
gia độc lập ở Mĩ La Tinh lần
lượt hình thành.
+ áchentina: 1816
+ Urugoay: 1828
+ Paragoay: 1811
+ Braxin: 1822
+ Pê - ru: 1821
+ Colômbia: 1830
+ Ecuađo: 1830
- Giáo viên nêu câu hỏi: Em hãy nhận xét
* Tình hình Mĩ La Tinh sau khi giành
về phong trào giải phóng dân tộc ở Mĩ La độc lập và chính sách bành trướng của Mĩ.
Tinh?
- Sau khi giành độc lập các nước Mĩ La
- Học sinh dựa vào bảng thống kê, dựa Tinh có bước tiến bộ về kinh tế, xã hội.
vào lược đồ để trả lời.
- Giáo viên bổ xung, kết luận:
+ Đầu thế kỷ XX phong trào đấu tranh
giành độc lập ở Mĩ La Tinh diễn ra sôi nổi,
quyết liệt. Kết quả hầu hết khu vực đã
thoát khỏi cách thống trị của thực dân Tây
Ban Nha, Bồ Đào Nha trở thành quốc gia
độc lập.
+ Một số nước Mĩ La Tinh chưa giành
độc lập như Cu Ba, Guyana, Puéctricô quần
đảo ăngty.
- Giáo viên dẫn dắt: Sau khi giành độc
lập từ tay Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha tình
hình Mĩ La Tinh như thế nào?
- Giáo viên yêu cầu học sinh theo dõi SGK
để thấy được tình hình Mĩ La Tinh sau khi
giành độc lập và thấy được âm mưu thủ đoạn
của Mĩ với khu vực này?
- Học sinh theo dõi SGK theo yêu cầu của
giáo viên.
- Giáo viên kết luận:
+ Sau khi giành độc lập các nước Mĩ La