Giáo án lịch sử lớp 11 bài 14

BÀI 14 NHẬT BẢN GIỮA HAI CUỘC CHIẾN TRANH THẾ GIỚI (1918 - 1939) I. Mục tiêu bài học 1. Về kiến thức Giúp học sinh hiểu được - Những bước phát triển thăng trầm của nền kinh tế Nhật Bản trong mười năm đầu sau chiến tranh và tác động của nó đối với tình hình chính trị xã hội. - Cuộc khủng hoảng kinh tế 1929 - 1933 và quá trình quân phi ệt hóa b ộ máy nhà nước của giới cầm quyền Nhật Bản, đưa đất nước Nhật trở thành một lò lửa chiến tranh ở Châu á và thế giới. 2. Về tư tưởng - Giúp học sinh hiểu rõ bản chất phản động tàn bạo của phát xít Nh ật và t ội ác chiến tranh của chúng đối với nhân dân Châu á và thế giới. - Giáo dục tinh thần chống chủ nghĩa phát xít và các biểu hiện của nó. 3. Về kỹ năng - Rèn luyện khả năng sử dụng tài liệu, tranh ảnh lịch sử. - Tăng cường khả năng so sánh, nối kết lịch sử dân tộc với lịch sử khu vực và thế giới. II. Thiết bị tài liệu dạy - học - Lược đồ Châu á sau chiến tranh thế giới thứ nhất. - Tranh ảnh, tư liệu về Nhật Bản trong những năm 1918 - 1939 - Bảng, biểu đồ về tình hình kinh tế xã hội Mĩ (trong SGK) III. Tiến trình tổ chức dạy học 1. Kiểm tra bài cũ - Câu 1: Nêu các giai đoạn phát triển của lịch sử nước Mĩ trong giai đo ạn giữa của hai cuộc chiến tranh thế giới 1918 - 1939. - Câu 2: Em hãy nêu những điểm cơ bản trong chính sách mới của Rudơ ven. 2. Dẫn dắt vào bài mới Nhật Bản là nước duy nhất ở Châu á được xếp vào hàng ngũ các c ường quốc tư bản. Trong giai đoạn giữa hai cuộc chiến tranh thế giới tư bản duy nhất ở Châu á này phát triển như thế nào? Chúng ta cùng tìm hiểu bài 14. Nhật B ản giữa hai cuộc chiến tranh thế giới (1918 - 1939). 3. Tổ chức các hoạt động dạy học trên lớp Hoạt động của giáo viên và học Kiến thức cơ bản học sinh cần sinh nắm được * Hoạt động 1:Cả lớp I. Nhật Bản trong những năm - Giáo viên dùng lược đồ thế giới để 1918 - 1929 giới thiệu lại cho học sinh thấy được vị 1. Nhật Bản trong những năm trí của nước Nhật: Nhật Bản là một đầu sau chiến tranh 1918 - 1923 quần đảo nằm ở Đông Nam á. Đất nước * Kinh tế trải dài hình cánh cung bao gồm các đảo lớn nhỏ trong đó có 4 đảo lớn: Hô xai đô, Hôn su, Kyusu và Sikôku. Nhật Bản nằm giữa vùng biển Nhật Bản và Nam Thái Bình Dương, diện tích khoảng 37.4000km2, phía Đông giáp Bắc á và Nam Triều Tiên. Năm 1914: Nhật gia nhập phe đông minh, tuyên chiến với Đức tham gia chiến tranh thế giới thứ nhất. 1918 Chiến tranh kết thúc, với tư cách là một nước thắng trận. Nhật được làm chủ bán đảo Sơn Đông của Trung Quốc, các đảo ở Thái Bình Dương thuộc địa phía đường xích đạo (vốn là thuộc địa của Đức). Mặc dù Nhật tham chiến nhưng chiến tranh không lan tới nước Nhật, giống như Mĩ Nhật không bị chiến tranh tàn phá, không mất mát gì trong chiến tranh. Ngược lại chiến tranh đã đem lại rất nhiều cơ hội cho nước Nhật - chiến tranh thế giới thứ nhất được coi là “Cuộc chiến tranh tốt nhất” trong lịch sử Nhật Bản vì những mối lợi mà Nhật thu được. Nhật Bản là nước thứ 2 sau Mĩ thu được nhiều lợi lộc trong chiến tranh. - Sau chiến tranh thế giới thứ nhất, - Nhìn chung sau chiến tranh Nhật có Nhật có nhiều lợi thế để phát triển nhiều lợi thế để phát triển kinh tế công công nghiệp. nghiệp: - Giáo viên yêu cầu học sinh theo dõi sách giáo khoa, liên hệ với những phần đã học từ trước để phát biểu những lợi thế của Nhật sau chiến tranh: - HS theo dõi SGK phát biểu - GV nhận xét, kết luận: + Nhật không bị chiến tranh tàn phá + Thu lợi nhuận do sản xuất vũ khí + Lợi dụng Châu Âu có chiến tranh Nhật tranh thủ sản xuất hàng hóa và xuất khẩu.  Sản xuất công nghiệp của Nhật tăng rất nhanh. + Nhật không bị chiến tranh tàn phá + Thu lợi nhuận do sản xuất vũ khí + Lợi dụng Châu Âu có chiến tranh, Nhật tranh thủ sản xuất hàng hóa và - GV yêu cầu học sinh theo dõi SGK xuất khẩu để thấy những biểu hiện tăng trưởng  Sản xuất công nghiệp của Nhật của kinh tế Nhật trong và sau chiến tăng nhanh. tranh? - Học sinh theo dõi SGK trả lời. - GV bổ sung, kết luận về biểu hiện phát triển kinh tế Nhật tăng 5 lần, tổng giá trị xuất khẩu gấp 4 lần, dự trữ vàng và ngoại tệ tăng gấp 6 lần. Riêng sản + Biểu hiện: 1914 - 1919 sản lượng chế tạo máy mới và hóa chất tăng 7 lần. Sự bột phát của kinh tế Nhật còn lượng công nghiệp tăng 5 lần tổng giá tiếp tục khoảng 18 tháng kể từ sau chiến trị xuất khẩu gấp 4 lần, dự trữ vàng tranh kết thúc. Nhiều công ty hiện có đều và ngoại tệ tăng gấp 6 lần mở rộng sản xuất của mình. Hàng hóa cảu Nhật tràn ngập các thị trường Châu á (Trung Quốc, ấn Độ, Inđônêxia) Nhật Bản trở thành chủ nợ của các đồng minh Châu Âu. + Tuy nhiên nền kinh tế Nhật phát triển chỉ sau một vào năm đầu sau chiến, nhìn chung kinh tế Nhật phát triển bấp bênh, không ổn định trong thập niên 20 của thế kỷ XX - 1920 - 1921 nước Nhật lại lâm vào khủng hoảng - Nguyên nhân đưa đến khủng hoảng - 1920 - 1921 Nhật Bản lâm vào là do dân số tăng quá nhanh, thiếu nguyên khủng hoảng. liệu sản xuất và thị trường tiêu thụ mất cân đối giữa công nghiệp và nông nghiệp, đặc biết là do trận động đất 1922 ở Tôkiô. Giáo viên có thể dùng bức ảnh “Thủ đô Tôkiô sau trận động đất 9 - 1923” Khai thác giúp học sinh nhận thức được Nhật Bản là một nước thường xuyên diễn ra những trận động đất gây những thiệt hại lớn, tác động không nhỏ đến sự phát triển kinh tế của Nhật. Trận động đất gần như làm sụp đổ hoàn toàn thủ đô Tôkiô. Trong bức ảnh thủ đô Tôkiô chỉ còn là đống đổ nát, trận động đất làm cho khủng hoảng 140.000 người chết hoặc mất tích trong các đống đổ nát, hàng tỉ đô la tài sản bị tiêu tàn. * Hoạt động 2: Cả lớp/ cá nhân - Giáo viên trình bày tiếp tình hình kinh tế nông nghiệp ở Nhật Bản: Trong khi công nghiệp vẫn kém phát triển là do tân dự phong kiến còn tồn tại nặng nề ở nông thôn - giá lương thực thực phẩm nhất là giá gạo vô cùng đắt đỏ, đời sống người lao động không được cải thiện.Phong trào đấu tranh của nông dân và công nhân bùng lên mạnh mẽ những năm sau chiến tranh, tiêu biểu là cuộc “bạo động lúa gạo” vào mùa thu 1918. Giáo viên cung cấp thêm cho học sinh về cuộc “bạo động lúa gạo” là cuộc đấu tranh của những người nông dân nghèo đói, phá các kho thóc, để “lấy lương thực, tập kích vào các đồn cảnh sát, đốt phá nhà cửa của bọn nhà giàu. Những cuộc bạo động này lan rộng trên một phần lớn lãnh thổ nước Nhật, lôi cuốn khoảng 10 triệu người tham gia, lôi kéo đông đảo nông dân, những người đánh cá, người tiểu tư sản thành thị và đông đảo giai cấp vô sản  cuộc đấu tranh này được đánh giá là phong trào đấu tranh mang tính quần chúng rộng lớn nhất trong lịch sử Nhật Bản. Nó đã giáng một đòn mạnh vào giai cấp tư sản và địa chủ thống trị ở Nhật Bản. * Hoạt động 1. Cả lớp và cá nhân - Giáo viên yêu cầu học sinh theo dõi sách giáo khoa tình hình kinh tế Nhật Bản 1924 - 1929 để thấy được điểm nổi bật trong nền kinh tế Nhật giai đoạn này. - Về xã hội: Đời sống người lao động không được cải thiện, lắm bùng nổ phong trào đấu tranh của công nhân và nông dân. - Tiêu biểu có cuộc bạo động lúa gạo. + Phong tào bãi công của công nhân lan rộng trên cơ sở đó 7-1922 Đảng cộng sản Nhật thành lập 2. Nhật Bản trong những năm (1924 -1929) * Kinh tế: - Từ 1924 - 1929 kinh tế Nhật phát - Học sinh theo dõi SGK, rút ra nhận triển bấp bênh, không ổn định xét; nêu lên điểm nổi bật của kinh tế + 1926 sản lượng công nghiệp Nhật từ 1924 – 1929. phục hồi và một mức trước chiến - Giáo viên nhận xét, chốt ý. tranh + Nhìn chung trong giai đoạn 1924 có + 1927 khủng hoảng tài chính bùng những biểu hiện của sự phát triển bấp nổ bênh không ổn định. 1926 công nghiệp của Nhật mới được phục hồi trở lại và vượt mức trước chiến tranh. Tuy nhiên đến 1927 Nhật lại lâm vào một cuộc khủng hoảng tài chính làm 30 Ngân hàng ở Tôkiô bị phá sản. Khủng hoảng tài chính đã làm mất lòng tin của nhân dân và các giới kinh doanh và đẩy lùi sự phục hồi kinh tế ngắn ngủi của Nhật. 1927 phần lớn các xí nghiệp ở Nhật Bản chỉ sử dụng 20 - 25% công suất. Từ 1926 đến 1928 số công nhân công nghiệp giảm sút gần 10% số người thất nghiệp năm 1928 là 1 triệu người - Nông dân bị bần cùng hóa, sức mua kém càng làm chi thị trường trong nước bị thu hẹp. + Nguyên nhân cơ bản của tình trạng trên là do Nhật Bản là một nước nghèo nguyên liệu, nhiên liệu nên phải nhập khẩu quá mức, tính cạnh tranh yếu do phải phụ thuộc vào thị trường nguyên liệu. - Giáo viên nêu câu hỏi: Em hãy sát ra điểm giống và khác nhau giữa nước Mĩ và Nhật trong thập niên đầu sau thế giới thứ nhất sau chiến tranh thế giới thứ nhất. - Học sinh dựa vào những phần kiến thức đã học kết nối các sự kiện suy nghĩ trả lời: + Điểm giống nhau giữa Nhật và Mĩ: Cùng là nước thắng trận, thu được nhiều lợi lộc trong và sau chiến tranh, không bị tổn thất gì nhiều. + Điểm khác nhau: Kinh thế Nhật phát triển bấp bênh không ổn định chỉ phát triển một thời gian ngắn rồi lại lâm vào khủng hoảng. Còn nước Mĩ phát triển phồn vinh trong suốt thập kỷ 20 của thế kỷ XX. - Giáo viên có thể nêu trực tiếp câu hỏi: Tại sao sau chiến tranh cùng có lợi như nhau mà kinh tế Nhật phát triển bấp bênh, không ổn định còn kinh tế Mĩ phát triển ổn định. - Học sinh dựa vào những kiến thức đã học suy nghĩ trả lời: + Do: Mĩ chú trọng cải tiến kỹ thuật, đổi mới quản lý sản xuất, sức cạnh tranh cao, nguyên liệu dồi dào, vốn lứon + Nhật: do nguyên liệu, nhiên liệu khan hiếm phải nhập khẩu quá mức sức cạnh tranh yếu, công nghiệp không được cải thiện, nông nghiệp trì trệ lạc hậu, sức mua của người dân thấp. * Hoạt động 2: Cả lớp, cá nhân: - Giáo viên hướng dẫn học sinh khai thác SGK, để thấy được những nét chính trong tình hình chính trị - xã hội Nhật Bản qua 2 thời ký đầu và cuối thập niên 20. - Học sinh theo dõi sách giáo khoa sau đó nêu lên những nét chính trong tình hình chính trị - xã hội Nhật bản 1924 - 1929 - Giáo viên gọi học sinh khác bổ sung cho bạn - Giáo viên nhận xét chốt ý: - Về chính trị xã hội : + Những năm đầu thập niên 20 + Những năm đầu thập niên 20 của của thế kỷ XX. Nhật bản thi hành một thế kỷ XX, chính phủ Nhật đã thi hành số cải cách chính trị. một số cải cách chính trị như ban hành luật bầu cử phổ thông cho nam giới, cắt giảm ngân sách quốc phòng. Giảm bớt căng thẳng trong quan hệ với các cường quốc khác như công nhận Liên Xô (1925), ký với Liên Xô bản thỏa ước nhằm giải quyết tranh chấp bằng hòa bình. Với Trung Quốc cùng thi hành chính sách mềm dẻo hơn và cố gắng thâm nhập bằng kinh tế vào thị trường này. + Đến 1927 do khủng hoảng kinh tế nên chính phủ do Catô Cômây (lãnh thụ của tài phiệt) đứng đầu đã bị lật đổ. Tướng Tanaca một phần tử quân phiệt phản động đã thành lập chính phủ mới mở đầu một giai đoạn mới trong chính sách đối nội và đối ngoại của Nhật. Từ khi Tanaca lên cầm quyền đã thực hiện một chính sách đối nội, đối ngoại, phản động, hiếu chiến. Chủ trương dùng vũ lực để bành trướng ra bên ngoài nhằm giải quyết khó khăn trong nước. Cùng với việc quân sự hóa đất nước. Năm 1927 Tanaca vạch kế hoạch chiến tranh toàn cầu. Chính phủ Tanaca thất bại. + Những năm cuối thập niên 20 chính phủ Tanaca thực hiện những chính sách đối nội và đối ngoại hiếu chiến. Hai lần xâm lược Trung Quốc song đều thất bại. * Hoạt động 3: Cá nhân - Giáo viên nêu câu hỏi: Em hãy khái quát tình hình Nhật Bản từ 1918 - 1929 có những điểm gì nổi bật? về kinh tế, chính trị? - Học sinh: Khái quát lại phần vừa học để trả lời - Giáo viên gọi học sinh khác nhận xét, bổ sung cho bạn - Giáo viên nhận xét, kết luận: + Về kinh tế: Từ 1918 - 1929 các giai doạn phát triển ổn định rất ngắn, xen kẽ với những giai đoạn khủng hoảng suy yếu. Nhìn chung kinh tế Nhật phát triển bấp bênh, không ổn định. + Về chính trị: Trước 1927 chính trị tương đối ổn định. Từ khi chính phủ Tanaca thành lập đã thực hiện những chính sách đối nọi đối ngoại, phản động, hiếu chiến. * Hoạt đông 1: Cả lớp - Giáo viên nhắc bài: Từ đầu 1927 ở Nhật Bản đã xuất hiện những dấu hiệu đầu tiên của cuộc khủng hoảng kinh tế, biểu hiện bằng cuộc khủng hoảng tài chính làm 30 ngân hàng ở Tôkiô phá sản. II. Khủng hoảng kinh tế 1929 - 1933 Đến 1929 sự sụp đổ của thị trường chứng khoán Mĩ dẫn đến đại suy thoái ở phương Tây đã giáng một đòn nặng nề vào nền kinh tế Nhật, kéo theo sự khủng hoảng suy thoái của kinh tế Nhật. và quá trình quân phiệt hóa bộ máy nhà nước ở Nhật - Khủng hoảng kinh tế thị thế giới 1929 - 1933 tác động vào nền kinh tế Nhật Bản là kinh tế Nhật bị giảm sút Khủng hoảng diễn ra trầm trọng nhất trầm trọng, nhất là trong nông nghiệp. là nhất là nông nghiệp do sự lệ thuộc vào thị trường bên ngoài của ngành này. * Hoạt động 2: Cả lớp/ cá nhân - Giáo viên yêu cầu học sinh theo dõi SGK để thấy được sự suy giảm của kinh tế Nhật và hậu quả của nó. - Học sinh theo dõi sách giáo khoa biểu hiện suy giảm và hậu quả. - Giáo viên kết luận: + Sản lượng công nghiệp 1931 giảm 32,5% + Nông nghiệp suy thoái trầm trọng nhất; giảm 17 tỉ yên, giá gạo 19330 so với 1929 hạ xuống một nửa. - Biểu hiện: + Sản lượng công nghiệp 1931 giảm 32,5% + Nông nghiệp giảm 1,7% + Ngoại thương giảm 80% + Đồng yên sụt giát nghiêm trọng + Hậu quả: 1931 khủng hoảng kinh tế đạt đến đỉnh cao theo những hậu quả xã hội, tai hại: Nông dân bị phá sản, 2/3 nông dân mất ruộng, mất mùa, đói kém, số côngnhân thất nghiệp lên tới 3.000.000 người. Mâu thuẫn xã hội lên cao, những cuộc đấu tranh của nhân dân lao động diễn ra quyết liệt, 1929 có 276 cuộc bãi công nổ ra năm 1930 có 907 và năm 1931 có 998 cuộc bãi công. * Hoạt động 1: Cá nhân - Giáo viên nêu câu hỏi: Để giải - Hậu quả: Khủng hoảng đạt đỉnh cao vào năm 1931, tác động mạnh đến xã hội. + Nông dân bị phá sản + công nhân thất nghiệp 3... người + Mâu thuẫn xã hội lên cao những cuộc đấu tranh của nhân dân lao động bùng nổ quyết liệt quyết khủng hoảng mỗi nước 2 tư bản có con đường khác nhau. Em hãy cho biết nước Đức và Mĩ đã giải quyết khủng 2. Quá trình quân Phiệt hóa bộ máy hoảng bằng con đường nào? nhà nước. - Học sinh nhớ lại kiến thức bài cũ trả lời: + Nước Đức đã chọn con đường phát xít hóa bộ máy chính quyền, thiết lập nền chuyên chính độc tài. Khủng hoảng công khai, chuẩn bị cho việc phát động chiến tranh xâm lược + Nước Mĩ tiến hành cải cách dân chủ thực hiện “chính sách mới” dùng sức mạnh, biện pháp của nhà nước để điều tiết nền kinh tế, giải quyết các vấn đề chính trị - xã hội - Giáo viên nêu vấn đề: Giống nước Đức, Nhật Bản là nước tư bản trẻ, chậm trễ trong cuộc chạy đua xâm lược thuộc địa, nước Nhật lại khan hiếm nguyên liệu, sức mua trong nước rất thấp. Hậu quả của Phương Tây khủng hoảng nặng nề nước Nhật vốn có truyền thống quân phiệt hiếu chiến nhu cầu thị trường thuộc địa rất lớn. Để thoát khỏi khủng hoảng giới cầm quyền Nhật chủ trương quân Phiệt hóa bộ máy nhà nước, gây chiến tranh xâm lược. - Học sinh nghe, ghi: * Hoạt động 2: - Giáo viên nhắc lại kiến thức cũ: ở nước Đức quá trình phát xít hóa thông qua sự chuyển đổi từ chế độ dân chủ tư sản đại nghị sang chế độ chuyên chế độc - Để thoát khỏi khủng hoảng giới tài phát xít do Hít le đứng đầu. Còn ở Nhật quá trình quân Phiệt hóa bộ máy, cầm quyền Nhật chủ trương quân nhà nước diễn ra như thế nào? Có đặc phiệt hóa bộ máy nhà nước, gây chiến