Chuyên đề cấu trúc tế bào

Chương II: CẤU TRÚC CỦA TẾ BÀO A/ Khái quát về tế bào: 6 Tại sao nói tế bào là cấp độ tổ chức cơ bản của hệ thống sống? - Tất cả các cơ thể sống đều có cấu tạo từ tế bào. - Các quá trình chuyển hóa vật chất và di truyền đều xảy ra trong tế bào, tế bào chỉ được sinh ra bằng sự phân chia của tế bào đang tồn tại trước đó. -Tế bào là đơn vị nhỏ nhất cấu tạo nên mọi cơ thể sống. -Các tế bào có thể khác nhau về hình dạng, kích thước nhưng đếu có cấu trúc chung gồm 3 phần: + Màng sinh chất + Tế bào chất + Nhân( hoặc vùng nhân) * Tế Bào của cơ thể đa bào - Tính toàn năng của tế bào: tế bào hoặc mô thuộc cơ quan sinh dưỡng có khả năng sinh sản vô tính ® cơ thể hoàn chỉnh - Sự phân hóa tế bào: Hợp tử Phân bào phôi Phân hóa Các mô, cơ quan khác nhau Thế giới sống được cấu tạo từ 2 loại tế bào là tế bào nhân sơ và tế bào nhân thực . Tế Bào Nhân Sơ - Chưa có màng nhân - NST dạng vòng không có prôtêin loại histon 70S Nhân Ribôxôm Bào quan và hệ thống nội màng Không có Tế Bào Nhân Thực - Có màng nhân - NST dạng thẳng có prôtêin loại histon 80S ở tế bào chất và 70 S ở ti thể, lạp thể Có B/ Tế bào nhân sơ 6 TB nhân sơ có kích thước như thế nào? Kích thước đó đem lại ưu thế gì cho các TB nhân sơ? - Tế bào nhân sơ ( vi khuẩn) có cấu trúc đơn giản gổm : + Màng sinh chất Nguyễn Duy Khánh Trường THPT Chuyên Hùng Vương SĐT: 0988222106 Trang 1 + Tế bào chất: có ribôxôm và các hạt dự trữ. + Vùng nhân: không có màng nhân, thường chỉ có 1 phân tử DNA vòng. - Có kích thước rất nhỏ à có tỉ lệ S/V lớn à trao đổi chất mạnh mẽ, phân chia nhanh , vận chuyển các chất trong tế bào nhanh 1.Thành tế bào, màng sinh chất, lông và roi: a.Thành tế bào: • Chức năng : - Thành tế bào giúp duy trì hình thái của tế bào, - Hỗ trợ sự chuyển động của tiên mao - Giúp tế bào đề kháng với áp suất thẩm thấu, hỗ trợ quá trình phân cắt tế bào , - Cản trở sự xâm nhập của một số chất có phân tử lớn, - Liên quan đến tính kháng nguyên , tính gây bệnh, tính mẫn cảm với Thực khuẩn thể VK Gram – ( Bắt màu hồng hoặc đỏ) VK Gram + (Bắt màu tím ) 6So sánh thành tế bào VK G+ và G* VK Gram dương: Có 2 lớp - Peptidoglycan là loại polyme xốp, khá bền vững, cấu tạo bởi 3 thành phần: + N-Acetylglucosamin + Acid N-Acetylmuramic + Tetrapeptid chứa cả D- và L- acid amin Axit teichoic là polime của ribitol và glixerol photphat : vận chuyển các ion dương vào ra tế bào, giúp tế bào dự trữ phot phat. có liên quan đến kháng nguyên bề mặt và tính gây bệnh của 1 số vk gram dương. - Màng sinh chất: * VK Gram âm: có 3 lớp: - Màng ngoài : lipopolisaccarit( LPS): gồm 3 thành phần : + LipitA : 2 phân tử N acetyl glucozamin, 5 chuỗi dài axit béo: lipit A là nội độc tố của vi khuẩn, gây sốt, tiêu chảy, phá hủy hồng cầu… + Polisaccarit lõi Nguyễn Duy Khánh Trường THPT Chuyên Hùng Vương SĐT: 0988222106 Trang 2 + Kháng nguyên O : phần polisccarit vươn khỏi màng vào môi trường: quyết định nhiều đặc tính huyết thanh của các vi khuẩn có chưa 1LPS và vị trí gắn thụ thể của thể thực khuẩn Màng ngoài còn có thể có 1 số loại prôtein: prôtein cơ chất: porin (protein lỗ)ở E. coli, protein màng ngoài có năng lực vận chuyển chuyên biệt các phân tử lớn và lipoprotein : liên kết giữa lớp peptiđôglican bên trong với màng ngoài - Không gian chu chất: + Chứa các protein tham gia vào sự thu nhận chất dinh dưỡng: các enzim proteinaza, nucleaza,các protein vận chuyển qua màng, protein thụ thể( làm hỗ bám của thể thực khuẩn + Các vi khuẩn phản nitrát hóa và hóa tự dưỡng vô cơ thường chứa các protein của chuỗi vận chuyển điện tử + Chứa các enzim tham gia vào sự tổng hợp peptiđôglican và cải biến các hợp chất độc tố có thể gây hại cho tế bào. Các vi khuẩn gram dương có thể không chứa 1 khoang chu chất rõ rệt à chúng tiết ra các enzim ngoại bào ( giống với enzim chu chất của VK gram âm) +Peptiđôglican mỏng Thành Phần Tỷ lệ % đối với khối lượng khô của thành tế bào G+ GPeptidoglycan 30 - 95 5 - 20 Axit teicoic (Teichoic acid) Cao 0 Lipid Hầu như không có 20 Protein Không có hoặc có ít Cao Nguyễn Duy Khánh Trường THPT Chuyên Hùng Vương SĐT: 0988222106 Trang 3 b. Lông nhung và roi: - Lông: + Có chức năng như các thụ thể : tiếp nhận virut, tham gia vào quá trình tiếp hợp + Giúp vi khuẩn bám vào bề mặt tế bào chủ - Roi: + Giúp vi khuẩn di chuyển c.Tế bào chất + Có ribôxôm loại 70S và các hạt dự trữ. + Không có các bao quan có màng và hệ thống nội màng + Không có khung tế bào d. Vùng nhân: Không có màng nhân, thường chỉ có 1 phân tử DNA vòng. Nguyễn Duy Khánh Trường THPT Chuyên Hùng Vương SĐT: 0988222106 Trang 4 C. Tế bào nhân thực Tế bào Động Vật Tế Bào Thực Vật 1.Không có thành tế bào 1. Có thành xenlulôzơ 2.Không có lục lạp 2.Có lục lạp 3. Không có không bào ( nếu có rất 3. Có không bào lớn nhỏ) 4. Không có trung thể, 4. Có trung thể 5. Hạt dự trữ là tinh bột 5. Hạt dự trữ là glicogen * Đặc điểm chung của tế bào nhân thực: Tế bào nhân thực gồm : - Màng sinh chất - Tế bào chất chứa bào quan - Nhân : Màng nhân + Dịch nhân ( nhân con, NST chứa ADN ) * Cấu trúc tế bào nhân thực: 1. Nhân tế bào: a) Màng nhân Màng nhân là màng kép, có lỗ. Lỗ nhân được gắn với nhiều phân tử prôtêin à vận chuyện tích cực và chọn lọc các chất ra vào nhân Nguyễn Duy Khánh Trường THPT Chuyên Hùng Vương SĐT: 0988222106 Trang 5 b) Chất nhiễm sắc 6NST ở tế bào nhân sơ khác NST tế bào nhân thực ở điểm nào? Tế Bào Nhân Sơ Thường chỉ có 1 NST , ADN không liên kết với histon ( AND trần, dạng vòng Tế Bào Nhân Thực Có nhiều NST, ADN phân thành nhiều đoạn và kết hợp với histon. NST có cấu trúc xoắn phức tạp c) Nhân con: Nhân con gồm prôtêin ( 80% – 85%) , ADN và rARN, Enzim ( ARN pôlimeraza) * Chức năng của nhân: Lưu giữ thông tin di truyền, là trung tâm điều hành , định hướng và giám sát sự phát triển của tế bào 2/ Khung xương tế bào - Khung xương tế bào gồm hệ thống mạng sợi và ống prôtêin( vi ống, vi sợi và sợi trung gian) - Duy trì hình dạng TB và neo giữ các bào quan Nguyễn Duy Khánh Trường THPT Chuyên Hùng Vương SĐT: 0988222106 Trang 6 3/ Ribôxôm - Không có màng, gồm 2 tiểu thể được cấu tạo từ prôtêin + rARN, - Là nơi tổng hợp prôtêin. 4/ Trung thể: Gồm 2 trung tử do nhiều bộ ba vi ống xếp thành vòng tạo nên - Tham gia vào sự phân chia tế bào 5 /Ti thể: + Tế bào cơ tim có nhiều ti thể nhất + Tế bào gan có 2.500 ti thể + Tế bào cơ ngực của các loài chim bay cao, bay xa có 2.800 ti thể - Số lượng, vị trí của ti thể thay đổi phụ thuộc vào điều kiện môi trường và trạng thái sinh lí của tế bào - Ti thể chứa ADN dạng vòng, ARN enzim và ribôxôm riêng nên ti thể có khả năng tự tổng hợp cho mình 1 số loại prôtêin cần thiết cho mình . Ti thể có khả năng tự nhân đôi a. Cấu trúc : Nguyễn Duy Khánh Trường THPT Chuyên Hùng Vương SĐT: 0988222106 Trang 7 - Màng kép: màng ngoài trơn, màng trong gấp nếp à mào có enzim hô hấp xúc tác phản ứng trong chuỗi phàn ứng và tổng hợp ATP - Chất nền chứa ADN, ribôxôm, enzim xúc tác phản ứng trong chu trình Crep b. Chức năng : - Cung cấp năng lượng cho tế bào ( dạng ATP). - Tạo ra nhiều sản phẩm tham gia có vai trò quan trọng trong quá trình chuyển hoá vật chất - Tổng hợp Prôtêin của ti thể tham gia vào quá trình tự chết của tế bào 6/ Lục lạp: a. Cấu trúc - Màng kép - Chất nền : chứa ADN và ribôxôm, enzim xúc tác các phản ứng trong khoang tối của quang hợp và các enzim khác. - Grana: gồm nhiều màng tilacoit chứa sắc tố Tilacoit + Màng : Trên bề mặt có hệ sắc tố và các hệ enzim sắp xếp một cách trật tự -> vô số các dơn vị cơ sở dạng hình cấu kích thước 1020nm ( quangtonxon) + Xoang tilacôit b. Chức năng: Thực hiện quang hợp: tổng hợp chất hữu cơ 6Tại sao mặt trên lá có màu xanh sẫm hơn mặt dưới ? 6Tại sao nói ti thể là trạm năng lượng của tế bào?Tại sao nói lục lạp là nhà máy tổng hợp chất hữu cơ của cây? 7/ Lưới nội chất 6Tế bào nhân thực có những loại lưới nội chất nào? Vị trí của lưới nội chất trong tế bào? - Là hệ thống màng bên trong tế bào gồm các ống và xoang dẹp thông với nhau chia tế bào chất thành các xoang tương đối biệt l * Chức năng : Tổng hợp các chất - Lưới nội chất hạt tổng hợp prôtêin xuất bào và prôtêin màng - Lưới nội chất trơn tổng hợp lipít chuyển 6 Mô tả cấu trúc và chức năng của mạng lưới nội chất? Mạng lưới nội chất có hạt Mạng lưới nội chất trơn - Trên màng có nhiều ribôxôm - Tổng hợp prôtêin màng và prôtêin xuất bào - Trên màng có nhiều loại enzim - Tổng hợp lipit, chuyển hóa đường, phân hủy chất độc hại 6 Ở người, loại tế bào nào có lưới nội chất hạt phát triển? loại tế bào nào có lưới nội chất trơn phát triển? Nguyễn Duy Khánh Trường THPT Chuyên Hùng Vương SĐT: 0988222106 Trang 8 8. Perôxixôm: 6Perôxixôm được hình thành từ đâu? Có chức năng gì? - Perôxixôm được hình thành từ mạng lưới nội chất trơn chứa enzim đặc hiệu ( catalaza) có chức năng chuyển hóa lipit và khử độc cho tế bào - Chức năng: Chuyển hoá glucôzơ, axit nuclêôtit ở khâu oxi hoá và khữ độc cho tế bào 9. Bộ máy gôngi 6 Mô tả cấu trúc và chức năng của bộ máy gôngi? - Là 1 hệ thống túi màng dẹp xếp chồng lên nhau theo hình vòng cung, gồm không bào lớn và bé - Là nơi lắp ráp, đóng gói và phân phối sản phẩm của TB. - Là khâu trong dây chuyền sản xuất nội bào 10. Lizôxôm - Lizôxôm là loại túi màng chứa nhiều enzim thủy phân - Enzim lizôxôm được hoạt hoá từ pH axit - Phân hủy các bào quan già, tế bào bị thương tổn, phân hủy thức ăn… 6Lizôxôm có cấu tạo như thế nào? 6Lizôxôm có chức năng gì? 6Điều gì sẽ xảy ra nếu vì lí do nào đó mà lizôxôm của tế bào vỡ bị ra? 11/ Không bào: 6 Mô tả cấu tạo và chức năng của không bào? - Là bào quan có màng đơn tích đầy nước trong đó hòa tan các chất hữu cơ và các ion khoáng à tạo áp suất thẩm thấu cao - Chứa chất dự trữ, chứa các sắc tố ( hoa) à tham gia vào quá trình sinh sản của TV có hoa - Chứa độc tố à bảo vệ Không bào của tế bào cánh hoa và quả 12/ Màng sinh chất - Màng sinh chất có cấu trúc khảm động dày 9nm Nguyễn Duy Khánh Trường THPT Chuyên Hùng Vương SĐT: 0988222106 Trang 9 - Gồm 2 thành phần chính: phôtpholipit và prôtêin * Lớp kép phôtpholipit luôn quay 2 đầu kị nước vào trong, 2 đầu ưa nước ra phía ngoài + Phân tử phôtpholipit của 2 lớp màng liên kết với nhau bằng liên kết yếu nên dễ dàng di chuyển * Prôtêin gồm 2 loại: prôtêin xuyên màng và prôtêin bám màng: vận chuyển các chất ra vào tế bào, prôtêin tạo kênh, prôtêin mang, peôtêin tạo nên các chất bơm ion + Prôtêin enzim xúc tác các phản ứng xỷa ra trong màng và trong tế bào chất + Prôtêin thụ thể tiếp nhận và truyền đạt thông tin + Nối kết tế bào trong một mô + Các glicôprôtêin như giác quan, kênh, dấu chuẩn nhận biết đặc trưng cho từng loại tế bào + Prôtêin liên kết với các prôtêin sợi và vi sợi trong tế bào chất -> neo màng -> độ bền vừng chắc của màng - Cacbonhiđrat: Liên kết với Lipit và prôtêin phân bố ở mặt ngoài màng => Tính bất đối xứng cùa màng, tạo nên chất nền ngoại bào - Các glicôprôtêin như giác quan, kênh, dấu chuẩn nhận biết đặc trưng cho từng loại tế bào - Màng tế bào động vật còn có colesteron xen kẽ trong lớp phopholipit -> bền vững của màng. Chức năng: - Trao đổi chất có chọn lọc với môi trường - Thu nhận thông tin lí hóa từ bên ngoài và đưa ra đáp ứng kịp thời - Nhận diện tế bào lạ - kết nối với các tế bào trong mô 13/ Các cấu trúc bên ngoài màng sinh chất a. Thành tế bào *Cấu tạo thành tế bào : + thực vật : xenlulôzơ + nấm : kitin * Chức năng :Qui định hình dạng và bảo vệ tế bào 6 Thành tế bào thực vật và thành tế bào vi khuẩn khác nhau như thế nào? - Xenlulozo là cấu trúc đa phân mà đơn phân là glucozo, các phân tử glucozo được lk với nhau bằng lk 1,4β- glycozit (theo kiểu 1 sấp, 1 ngửa) tạo thành một chuỗi thẳng không phân nhánh. Nguyễn Duy Khánh Trường THPT Chuyên Hùng Vương SĐT: 0988222106 Trang 10 - Các phân tử xenlulozo không cuộn xoắn mà duỗi thẳng. Cấu trúc này phát huy hiệu lực của các lk H2 giữa các phân tử nằm song song với nhau. - Trong cấu tạo thành tế bào thực vật, các sợi xenlulozo sắp xếp dưới dạng các lớp xen phủ tạo nên một cấu trúc dai và chắc. - Xenlulozo ko tan trong nước. à Xenlulozơ là cấu trúc lí tưởng của thành tế bào thực vật b.Chất nền ngoại bào:- Cấu tạo: sợi prôtêin, chất vô cơ và hữu cơ khác - Chức năng : ghép nối các tế bào với nhau tạo thành mô, thu nhận thông tin * Các chức năng của chất nền ngoại bào ở động vật. - Giúp các tế bào kết nối với nhau tạo nên các mô. - Có vai trò quan trọng trong việc truyền tín hiệu cơ học hoặc hóa học từ môi trường bên ngoài vào bên trong tế bào. - Có vai trò định hướng sự di chuyển của các tế bào trong quá trình phát triển của phôi. - Tạo nên các đặc tính vật lý của mô, ví dụ sự vững chắc của mô xương, mềm dẻo, đàn hồi của da... - Tham gia vào quá trình lọc các chất Nguyễn Duy Khánh Trường THPT Chuyên Hùng Vương SĐT: 0988222106 Trang 11