1. Vitamin (VTM)

- Năm 1536, các thủy thủ và đoàn viên đoàn thám hiểm cua Cactie đi Canada bị mắc bệnh xcobut trầm trọng (chảy máu lợi, chảy máu dưới da, viêm khớp …) do thức ăn không có rau quả, thịt tươi.

- Trẻ em thiếu vitamin D \(\rightarrow\)​  còi xương

- Thiếu vitamin A  ​\(\rightarrow\)    khô mắt.

- Thiếu vitamin B \(\rightarrow\)    bệnh phù

- Thiếu vitamin C  ​\(\rightarrow\)    chảy máu chân răng …

 ​  Vitamin có vai trò rất quan trọng đối với cơ thể con người.

- Vitamin là: hợp chất hóa học đơn giản, là thành phần cấu trúc của nhiều enzim trong cơ thể tham gia các phản ứng chuyển hóa năng lượng của cơ thể.

- Vitamin có nhiều loại và được chia thành 2 nhóm:

+ Vitamin tan trong nước: vitamin nhóm C, các vitamin nhóm B (B1, B2, B6, B12 …)

+ Vitamin tan trong dầu, mỡ: vitamin A, D, E, K …

- Vitamin tham gia cấu trúc vào nhiều loại enzim khác nhau  \(\rightarrow\)​   có vai trò khác nhau đối với cơ thể. Khi thiếu vitamin \(\rightarrow\) rối loạn hoạt động sinh lí

 \(\rightarrow\) một số bệnh.

- Vitamin được cung cấp chủ yếu qua thức ăn: thịt, quả, rau tươi …    

- Lượng vitamin cần cho mỗi người là rất ít, chỉ cần vài miligam trong 1 ngày và tùy loại vitamin. Tuy nhiên, nếu cung cấp thiếu hoặc thừa đều gây bệnh cho cơ thể.

+ Khi thiếu vitamin D sẽ mắc bệnh còi xương.

+ Khi tiêm nhiều vitamin D dẫn tới hiện tượng canxi của mô mềm, có thể dẫn đến tử vong.

\(\rightarrow\) ​   Vitamin rất cần cho cơ thể nhưng chỉ cần cung cấp đủ một lượng nhỏ, nếu cung cấp thiếu hoặc thừa đều sẽ gây hậu quả xấu cho sự phát triển của cơ thể.

* Vai trò chủ yếu của 1 số vitamin

Loại vitamin	Vai trò chủ yếu	Nguồn cung cấp
Vitamin A	Thiếu làm cho biểu bì kém bền vững, dễ nhiễm trùng, giác mạc của mắt khô, có thể dẫn tới mù lòa.	Bơ, trứng, dầu cá. Thực vật có màu vàng, đỏ, xanh thẫm chứa nhiều croten là chất tiền vitamin A.
Vitamin D	Cần cho sự trao đổi canxi và photpho. Nếu thiếu, trẻ em sẽ mắc bệnh còi xương, người lớn bị loãng xương.	Bơ, trứng, sữa, dầu cá. Là vitamin duy nhất được tổng hợp ở da dưới ánh sáng mặt trời.
Vitamin E	Cần cho sự phát dục bình thường. Chống lão hóa, bảo vệ tế bào.	Gan, hạt nảy mầm, dầu thực vật …
Vitamin C	Chống lão hóa, chống ung thư. Nếu thiếu sẽ làm mạch máu giòn, gây chảy máu, mắc bệnh xcobut.	Rau xanh, cà chua, quả tươi …
B1	Tham gia quá trình chuyển hóa. Thiếu sẽ mắc bệnh tê phù, viêm dây thần kinh.	Có trong ngũ cốc, thịt lợn, trứng, gan …
B2	Nếu thiếu sẽ gây loét niêm mạc	Có trong gan, thịt bò, trứng, hạt ngũ cốc …
B3	Nếu thiếu sẽ gây viêm da, suy nhược	Có trong lúa gạo, cà chua, ngô vàng, cá hồi, gan
B12	Nếu thiếu sẽ gây bệnh thiếu máu	Có trong gan cá biển, sữa, trứng, phomat, thịt

     \(\rightarrow\) Cần phối hợp các loại thức ăn khác nhau để đảm bảo cung cấp đủ vitamin.

2. Muối khoáng

- Là thành phần quan trọng của tế bào, tham gia vào thành phần cấu tạo của nhiều enzim đảm bảo quá trình trao đổi chất và năng lượng.

- Tóm tắt vai trò chủ yếu của 1 số loại muối khoáng

Tên muối khoáng	Vai trò chủ yếu	Nguồn cung cấp
Natri và kali	Thành phần quan trọng trong dịch nội bào trong nước mô, huyết tương. Tham gia các hoạt động trao đổi của tế bào và hoạt động co cơ, hình thành và dẫn truyền xung thần kinh	Có nhiều trong muối ăn. Trong tro thực vật.
Canxi	Là thành phần chính trong xương, răng. Có vai trò quan trọng trong hoạt động của cơ, trong quá trình đông máu, trong phân chia tế bào chất, trao đổi glicogen và dẫn truyền xung thần kinh	Cơ thể chỉ hấp thụ canxi khi có mặt vitamin D Có nhiều trong rau xanh, sữa, trứng
Sắt	Là thành phần cấu tạo của hemoglobin trong hồng cầu	Có trong thịt, cá, gan, trứng, các loại đậu
Iot	Là thành phần không thể thiếu của hoocmon tuyến giáp	Có trong đồ ăn biển, dầu cá, rau tròng trên đất nhiều iot, muối iot
Lưu huỳnh	Là thành phần cấu tạo của nhiều hoocmon và vitamin	Có nhiều trong thịt bò, cừu, gan, cá, trứng, đậu
Kẽm	Là thành phần của nhiều enzim. Cần thiết cho sự phát triển bình thường của cơ thể và hàn gắn vết thương	Có trong nhiều loại thức ăn, đặc biệt là thịt
Photpho	Là thành phần cấu tạo của nhiều enzim	Có nhiều trong thịt, cá

 

- Một số bệnh thường gặp khi thiếu muối khoáng

+ Khi thiếu iot gây bệnh bướu cổ:

  \(\rightarrow\) trong khẩu phần ăn hàng ngày cần:

+ Cung cấp đủ lượng thịt, rau và quả tươi

+ Cung cấp muối vừa phải: nên dùng muối iot

+ Trẻ em cần được tăng cường canxi

+ Chế biến thức ăn hợp lí

II. Hướng dẫn trả lời câu hỏi SGK

Câu 1. Vitamin có vai trò gì đối với hoạt động sinh lí cơ thể ?

Hướng dẫn trả lời :

Vai trò của vitamin với hoạt động sinh lí của cơ thể:

Vitamin tham gia vào cấu trúc nhiều hệ enzim của các phản ứng sinh hóa trong cơ thể.

Thiếu vitamin gây rối loạn các hoạt động sinh lí, quá thừa vitamin cũng gây bệnh nguy hiểm.

Câu 2*. Hãy giải thích vì sao trong thời kì thuộc Pháp, đồng bào các dân tộc ở Việt Bắc và Tây Nguyên phải đốt cỏ tranh lấy tro để ăn.

Hướng dẫn trả lời:

Trong thời kì thuộc Pháp, đồng bào các dân tộc ở Việt Bắc và Tây Nguyên phải đốt cỏ tranh lấy tro để ăn vì:

Trong tro của cỏ tranh có một số muối khoáng không nhiều và chủ yếu là muối kali. Vì vậy, việc ăn tro cỏ tranh chỉ là biện pháp tạm thời để cung cấp muối khoáng bị thiếu chứ không thể thay thế hoàn toàn muối ăn hàng ngày.

Câu 3*. Vì sao cần bổ sung thức ăn giàu chất sắt cho các bà mẹ khi mang thai

Hướng dẫn trả lời: 

Sắt cần cho sự tạo thành hồng cầu và tham gia quá trình chuyển hóa. Vì vậy, bà mẹ mang thai cần được bổ sung chất sắt để thai phát triển tốt. người mẹ khỏe mạnh