Tổng kết về văn học ( tiếp theo) trang 186 sgk

Lý thuyết

Câu 1

 Ghi lại tên tác giả tác phẩm, thể loại của tác phẩm ( hoặc đoạn trích) văn học Việt Nam trung học được học và đọc thêm trong sách giáo khoa Ngữ văn THCS, theo hai bộ phận văn học chữ Hán và chữ Nôm

Hướng dẫn giải

HS tự trình bày

Câu 2

Nêu những điểm phân biệt văn học dân gian với văn học viết 

Hướng dẫn giải

Câu 3

Hãy tìm những ví dụ trong truyện Kiều của Nguyễn Du, thơ Hồ Xuân Hương hoặc sáng tac của một tác giả hiện đại để thấy ảnh hưởng của văn học dân gian đến văn học viết.

Hướng dẫn giải

Ảnh hưởng của văn học dân gian đến văn học viết:

Văn học dân gian trở thành nguồn thi liệu cho văn học viết: tục ngữ, thành ngữ “Bảy nổi ba chìm”; “Kiến bò miệng chén”; “Bướm lả ong lơi”...; Thể thơ lục bát (Truyện Kiều, Truyện Lục Vân Tiên...) ; Cốt truyện dân gian (Truyện người con gái Nam Xương)... ; Lấy cảm hứng và hình tượng dân gian : Con cò (Chế Lan Viên).

Câu 4

Nêu và phân tích một số dẫn chứng cho thấy tinh thần yêu nước là một nội dung nổi bật trong văn học Việt Nam các thời kì.

Hướng dẫn giải

Tinh thần yêu nước là một nội dung nổi bật trong ba thời kì văn học : Chủ nghĩa yêu nước, tinh thần yêu nước luôn là đối tượng, nguồn cảm hứng cho sáng tác của nhiều tác giả . Chúng ta có thể kể đên những tác phẩm như:

• Thời kì Trung đại (thế kỉ X-XIX) : Sông núi nước Nam, Phò giá về kinh, Bình Ngô đại cáo, Hịch tướng sĩ...
•  Đầu thế kỉ XX-Cách mạng tháng Tám 1945: in dấu trong các tác phẩm của Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh và Hồ Chí Minh...
•  Sau Cách mạng tháng Tám 1945 : Làng, Lặng lẽ Sa Pa, Đoàn thuyền đánh cá,...

Câu 5

Nêu những biểu hiện của tinh thần nhân đạo trong tác phẩm tiêu biểu trung đại ( ví dụ: Truyện Kiều của Nguyễn Du, chuyện người con gái Nam Xương của Nguyễn Dữ) và một số tác phẩm văn học hiện đại ( ví dụ lão hạc Nam Cao, tắt đèn ( Ngô Tất Tố)

Hướng dẫn giải

Những biểu hiện của tư tưởng nhân đạo:

• Thương cảm, đau xót cho số phận đau khổ của con người.
• Trân trọng, tôn vinh vẻ đẹp của con người.
• Tố cáo, phê phán các thế lực chà đạp lên con người.
• Thấu hiểu, nâng niu ước mơ của con người.

LUYỆN TÂP 1

Kể tên các thể loại chính của văn học dân gian được học trong chương trình ngữ văn THCS, nêu định nghĩa gọn về từng thể loại.

Hướng dẫn giải

Các thể loại chính :

• Truyền thuyết : là loại truyện dân gian kể về các nhân vật và sự kiện có liên quan đến lịch sử thời quá khứ, thường có yếu tố tưởng tượng, kì ảo. Truyền thuyết thể hiện thái độ và cách đánh gái của nhân dân đối với các sự kiện và nhân vật lịch sử được kể.
• Truyện cổ tích : Là loại truyện dân gian kể về cuộc đời của một số kiểu nhân vật quen thuộc : nhân vật bất hạnh, nhân vật dũng sĩ và có tài năng kì lạ, nhân vật thông minh và nhân vật ngốc nghếch, nhân vật là động vật. Thường có yếu tố hoang đường, thể hiện niềm tin của nhân dân về chiến thắng của cái thiện với cái ác, cái tốt với cái xấu, sự công bằng với bất công.
• Truyện cười : là loại truyện kể về những hiện tương đáng cười trong cuộc sống nhằm tạo ra tiếng cười mua vui hoặc phê phán những thói hư, tật xấu trong xã hội.
• Truyện ngụ ngôn : là loại truyện kể bằng văn xuôi hoặc văn vần, mượn lời về loài vật hoặc chính con người để nói bóng gió, kín đáo chuyện con người nhằm khuyên nhủ, răn dạy người ta bài học nào đó trong cuộc sống.
• Ca dao, dân ca : Các thể loại trữ tình dân gian, kết hợp lời và nhạc, diễn tả đời sống nội tâm của con người.
• Tục ngữ : Những câu nói dân gian ngắn gọn, ổn định, có nhịp điệu, hình ảnh thể hiện kinh nghiệm sống của nhân dân về mọi mặt, được nhân dân vận dụng vào đời sống, suy nghĩ, lời ăn tiếng nói hằng ngày.

LUYỆN TÂP 2

 Tìm trong các truyện cổ tích mà em học được ( hoặc đã đọc) những nhân vật thuộc các loại sau: nhân vật dũng sĩ, nhân vật có tài năng đặc biệt, nhân vật xấu xí, nhân vật ngốc nghếch

Hướng dẫn giải

Ví dụ về các loại nhân vật trong truyện cổ tích:

• Dũng sĩ : Thạch Sanh
• Tài năng đặc biệt : Em bé thông minh, Năm chàng dũng sĩ…
• Ngốc nghếch : Chàng Ngốc, Con chim ánh sáng…
• Hình dáng xấu xí : Sọ Dừa, Công chúa Ếch, Người lấy cóc…

LUYỆN TÂP 3

Lấy bài thơ qua đèo Ngang của bà huyện Thanh Quan để minh họa các quy tắc về niêm luật của thơ thất ngôn bát cú Đường luật( vần, thanh, bằng, trắc trong từng câu, đối niêm giữa các câu,..)

Hướng dẫn giải

LUYỆN TÂP 4

Em đã đọc những truyện thơ nôm nào? Tóm tắt thật ngắn gọn cốt truyện của những truyện thơ ấy và nhận xét xem có gì giống và khác nhau trong các cốt truyện đó.

Hướng dẫn giải

Hai truyện thơ Nôm: Truyện Kiều và Lục Vân Tiên

Tóm tắt:

Truyện Kiều:

 Nội dung chính của truyện xoay quanh quãng đời lưu lạc sau khi bán mình chuộc cha của Thúy Kiều, nhân vật chính trong truyện, một cô gái "sắc nước hương trời" và có tài "cầm kỳ thi họa". Kiều đem lòng yêu Kim Trọng, nhưng Kiều hi sinh bản thân mình, bán mình cứu cha.  Bị bọn Mã Giám Sinh và Tú Bà đưa vào lầu xanh. Kiều định tự tử để thoát khỏi cảnh ô nhục nhưng không được. Sau lần mắc mưu Sở Khanh đi trốn bị bắt lại, bị đánh đập tàn nhẫn, nàng đành chịu tiếp khách. Ít lâu sau, Kiều được Thúc Sinh – một kẻ giàu có say mê nàng, chuộc nàng về làm vợ lẽ. Nhưng chưa được một năm Kiều lại bị Hoạn Thư, vợ cả của Thúc Sinh, bày mưu bắt về hành hạ. Nàng bị bắt làm con ở hầu rượu gãy đàn mua vui cho vợ chồng ả. Khổ nhục quá, Kiều bỏ trốn khỏi nhà Hoạn Thư nhưng lại lọt vào một lầu xanh khác. Ở đây, nàng gặp Từ Hải và trở thành vợ người anh hùng này. Phất cờ khởi nghĩa, hùng cứ một phương, Từ Hải giúp Kiều báo ân báo oán. Nhưng cũng chẳng bao lâu, Kiều bị mắc lừa Hồ Tôn Hiến, nàng khuyên Từ Hải ra hàng phục triều đình, Từ Hải bị phản bội và chết đứng.Kiều  bị ép gả cho một viên thổ quan. Đau xót và tủi nhục, nàng đã tự tử ở sông Tiền Đường nhưng lại được sư Giác Duyên cứu sống. Kim Trọng và gia đình Thúy Kiều đi tìm. Sau mười lăm năm trời lưu lạc, Kiều trở lại sum họp với gia đình. Nàng từ chối không chắp nối mối duyên xưa cùng Kim Trọng mà họ trở thành bạn bè để giữ tình cảm cho được trong sáng và đẹp đẽ.

Lục vân tiên:

Lục Vân Tiên xuất thân con nhà nghèo, khôi ngô tuấn tú "văn võ song toàn". Trên đường dự thi gặp và đánh tan bọn cướp, cứu Kiều Nguyệt Nga và nàng hầu. Kiều Nguyệt Nga mang theo hình bóng của Lục Vân Tiên - người có ơn cứu mạng mình. Lục Vân Tiên ghé thăm nhà Võ Công - gia đình hứa trả con gái cho chàng.  Sắp vào trường thi: Lục Vân Tiên nghe tin mẹ mất. Chàng bỏ thi, khóc thương xót mẹ mù cả hai mắt. Chàng bị bọn xấu lừa gạt lấy hết tiền, bị Trịnh Hâm đẩy xuống sông, được Giao Long và vợ chồng Ngư ông cứu vớt. Lục Vân Tiên tìm đến nhà Võ Công thì bị hắt hủi, bỏ vào hang sâu, chàng được Thần núi và ông Tiều cứu giúp. Chàng gặp Hớn Minh, họ sống trong một ngôi chùa. Võ Công định gả con gái cho Vương Tử Trực (khi chàng thi đỗ về tìm Lục Vân Tiên), bị chàng mắng, Võ Công xấu hổ ốm chết. Kiều Nguyệt Nga từ ngày được Lục Vân Tiên cứu khỏi tay bọn cướp, nàng thề nguyện chung thủy với chàng. Khi nàng bị bắt đi cống giặc Ô Qua, Kiều Nguyệt Nga nhảy xuống sông tự vẫn nhưng được quan thế âm cứu giúp đưa vào nhà Bùi Kiệm, hắn ép Kiều Nguyệt Nga phải lấy hắn, nàng bỏ trốn được bà lão trong rừng đưa về nuôi. Lục Vân Tiên gặp thuốc tiên chữa khỏi mắt. Chàng thi đỗ Trạng Nguyên, sau đấy được nhà vua cử đi dẹp giặc Ô Qua. Thắng trận trở về chàng gặp lại Kiều Nguyệt Nga. Từ đấy, hai người nên vợ nên chồng sống cuộc đời hạnh phúc.

LUYỆN TÂP 5

Hãy lấy một số câu ca dao và vài đoạn thơ trong truyện Kiều của Nguyễn du để minh họa cho khả năng phong phú của thể thơ lục bát trong việc biểu hiện tâm trạng và kể chuyện, thuật học

Hướng dẫn giải

Đoạn thơ trong truyện Kiều thể hiện sự linh hoạt trong thuật việc : đoạn trích Mã Giám Sinh mua Kiều

Đoạn thơ thể hiện tâm trạng : Nỗi thương mình, Kiều ở lầu Ngưng Bích.

Ca dao:

Mình nói với ta mình hãy còn son

Ta đi qua ngõ thấy con mình bò

Con mình những đất cùng tro 

Ta đi múc nước tắm cho con mình.

LUYỆN TÂP 6

 Đọc lại một truyện ngắn hiện đại ( ví dụ: Lão Hạc Nam Cao, Bến quê Nguyễn Minh Châu) một số truyện trung đại ( ví dụ: thầy thuốc giỏi nhất cốt ở tấm lòng của Hồ Nguyên Trừng, chuyện người con gái Nam Xương của Nguyễn Dữ,) rồi nhận xét về sự khác nhau trong cách trần thuật xây dựng nhân vật)

Hướng dẫn giải