Cộng đồng chia sẻ tri thức Lib24.vn

Sự phát triển của từ vựng

Lý thuyết
Mục lục
* * * * *

Câu 1 (Trang 56 SGK)

 Từ chân trong các câu sau là từ nhiều nghĩa. Hãy xác định:

  • Ở câu nào, từ chân dùng với nghĩa gốc.
  • Ở câu nào, từ chân được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ.
  • Ở câu nào, từ chân được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức hoán dụ.

a. Đề huề lưng túi gió trăng,
Sau chân theo một vài thằng con con.
     (Nguyễn Du, Truyện Kiều)
b. Năm em học sinh lớp 9A có chân trong đội tuyển của trường đi dự "Hội khoẻ Phù Đổng".

c. Dù ai nói nga nói nghiêng,
Thì ta vẫn vững như kiềng ba chân.
       (Ca dao)
d. Buồn trông nội cỏ rầu rầu,
 Chân mây mặt đất một màu xanh xanh.
(Nguyễn Du, Truyện Kiều)

Hướng dẫn giải

 Các nghĩa khác nhau của từ chân:

  • Câu (a): được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức hoán dụ. (chỉ một bộ phận của cơ thể người).
  • Câu (b): Nghĩa chuyển, được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức hoán dụ.
  • Câu (c): Nghĩa chuyển, theo phương thức ẩn dụ.
  • Câu (d): được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ.

Câu 2 (Trang 56 SGK) 

Từ điển tiếng Việt (Sđd) định nghĩa từ trà như sau:
Trà: búp hoặc lá cây chè đã sao, đã chế biến, để pha nước uống. Pha trà. Ấm trà ngon. Hết tuần trà.
Dựa vào định nghĩa trên, hãy nêu nhận xét về nghĩa của từ trà trong những cách dùng như: trà a-ti-sô, trà hà thủ ô, trà sâm, trà linh chi, trà tâm sen, trà khổ qua (mướp đắng).

Hướng dẫn giải

  •  Nghĩa của từ trà trong định nghĩa của Từ điển tiếng Việt là nghĩa gốc.
  • Từ trà trong các trường hợp trà a-ti-sô, trà hà thủ ô, trà sâm, trà linh chi, trà tâm sen, trà khổ qua (mướp đắng),… được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ. Trong các từ này nét nghĩa "đã sao, đã chế biến, để pha nước uống" được giữ lại.

Câu 3 (Trang 56 SGK)

 Từ điển tiếng Việt (Sđd) nêu nghĩa gốc của từ đồng hồ như sau:

Đồng hồ: dụng cụ đo giờ phút một cách chính xác. Đồng hồ đeo tay. Đồng hồ báo thức.
Dựa vào những cách dùng như: đồng hồ điện, đồng hồ nước, đồng hồ xăng,... hãy nêu nghĩa chuyển của từ đồng hồ.

Hướng dẫn giải

  • Từ đồng hồ trong định nghĩa của Từ điển tiếng Việt là nghĩa gốc. Khi dùng đồng hồ điện, đồng hồ nước, đồng hồ xăng,... là nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ, dụng cụ đo có hình thức giống đồng hồ.
  •  (đồng hồ điện: dụng cụ đo điện, đồng hồ nước: dụng cụ đo nước, dồng hồ xăng: dụng cụ do xăng).

Câu 4 (Trang 56 SGK) 

Hãy tìm ví dụ để chứng minh rằng các từ hội chứng, ngân hàng, sốt, vua là những từ nhiều nghĩa.

Hướng dẫn giải

  •  Hội chứng:
    • Nghĩa gốc: Tập hợp nhiều triệu chứng cùng xuất hiện của bệnh. Ví dụ: Hội chứng cúm, hội chứng viêm đường hô hấp cấp.
    • Nghĩa chuyển: Tập hợp nhiều hiện tượng, sự kiện biểu hiện một tình trạng, một vấn đề xã hội xuất hiện ở nhiều nơi.
    • Ví dụ: Hội chứng Turner là một rối loạn di truyền có liên quan đến khiếm khuyết trong nhiễm sắc thể. 
  • Ngân hàng:
    • Nghĩa gốc: Tổ chức kinh tế hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh và quản lí các nghiệp vụ tiến tệ, tín dụng.
    • Nghĩa chuyển: Nơi lưu trữ, bảo quản những thành phần, bộ phận cơ thế (ngân hàng máu, ngân hàng gen,...) hoặc dữ liệu
    • Ví dụ: Ngân hàng đề thi lên tới hàng trăm nghìn câu hỏi để phục vụ kì thi năm nay.
  • Sốt:
    • Nghĩa gốc: Nhiệt độ cơ thể tăng lên quá mức bình thường, do bị bệnh. Bị sốt cao. Hâm hấp sốt. Dứt cơn sốt. Nó bị sốt 39 độ.
    • Nghĩa chuyển: Tinh trạng tăng nhu cầu đột ngột làm cho hàng hoá trở nên khan hiếm: cơn sốt đất, cơn sốt vàng, cơn sốt hàng hóa,...
    • Ví dụ: Cơn sốt vàng năm 2008 đã đẩy giá vàng lên rất cao.
  • Vua:
    • Nghĩa gốc: Người đứng đầu nhà nước quân chủ thường lên cầm quyền bằng con đường kế vị.
    • Nghĩa chuyển: Nhà tư bản độc quyền trong một số ngành nào đó (vua dầu mỏ, vua xe hơi,...), người được coi là nhất một lĩnh vực nào đó (vua bóng đá, vua điền kinh, vua toán,...).
    • Ví dụ: Pele được mệnh danh là ông vua bóng đá.

Câu 5 (Trang 56 SGK) 

Đọc hai câu thơ sau:

Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ.

(Viễn Phương, Viếng lăng Bác)

Từ mặt trời trong câu thơ thứ hai được sử dụng theo phép tu từ từ vựng nào? Có thể coi đây là hiện tượng một nghĩa gốc của từ phát triển thành nhiều nghĩa được không? Vì sao?

Hướng dẫn giải

 Đây là trường hợp không phải nghĩa gốc phát triển thành nghĩa chuyển, không phải ẩn dụ từ vựng. Đây là hiện tượng chuyển nghĩa tạm thời, chỉ có giá trị trong ngữ cảnh này, nó là ẩn dụ tu từ. Tác giả gọi Bác Hồ là mặt trời, vì theo cảm nhận của tác giả giữa Bác và mặt trời có những nét tương đồng.

Có thể bạn quan tâm


Có thể bạn quan tâm