Cộng đồng chia sẻ tri thức Lib24.vn

Câu cầu khiến

Lý thuyết
Mục lục
* * * * *

Câu 1: Trang 31 sgk ngữ văn 8 tập 2

Xét các đoạn trích sau và trả lời câu hỏi:

a, Hãy lấy gạo làm làm bánh mà tế lễ Tiên Vương.

(Bánh chưng, bánh giầy)

b, Ông giáo hút trước đi.

(Nam Cao, Lão Hạc)

c, Nay chúng ta đừng làm gì nữa, thử xem lão Miệng có sống được không?

(Chân, Tay, Tai, Mắt, Miệng)

Đặc điểm hình thức nào cho biết những câu trên là câu cầu khiến?

Nhận xét về chủ ngữ trong những câu trên. Thử thêm, bớt hoặc thay đổi chủ ngữ xem ý nghĩa của các câu trên thay đổi như thế nào.

Hướng dẫn giải

  • Các câu trên là câu cầu khiến vì có chứa các từ mang ý nghĩa cầu khiến: hãy, đi, đừng.
  • Chủ ngữ trong các câu trên đều chỉ người tiếp nhận câu nói hoặc chỉ một nhóm người có mặt trong đối thoại. Cụ thể:
    •     Trong (a): chủ ngữ vắng mặt (ở đây ngầm hiểu là Lang Liêu, căn cứ vào những câu trước đó).
    •     Trong (b): Chủ ngữ là Ông giáo.
    •     Trong (c): Chủ ngữ là chúng ta.
  • Có thể thêm, bớt hoặc thay đổi chủ ngữ của các câu trên, về cơ bản nghĩa của các câu ít nhiều đều có sự thay đổi. Ví dụ:
    •    Con hãy lấy gạo làm bành mà lễ Tiên Vương (không thay đổi ý nghĩa mà chỉ làm cho đối tượng tiếp nhận được thể hiện rõ hơn và lời yêu cầu nhẹ hơn, tình cảm hơn).
    •     Hút trước đi (ý nghĩa cầu khiến dường như mạnh hơn, câu nói kém lịch sự hơn).
    •     Nay cách anh đừng làm gì nữa, thử xem lão Miệng có sống được không (thay đổi ý nghĩa cơ bản của câu ở đây chỉ nói những người khác mà không bao gồm người nói)

Câu 2: Trang 32 sgk ngữ văn 8 tập 2

Trong những đoạn trích sau, câu nào là câu cầu khiến? Nhận xét sự khác nhau về hình thức biểu hiện ý nghĩa cầu khiến giữa những câu đó.

a, Thôi, im cái điệu hát mưa dầm sùi sụt ấy đi. Đào tổ nông thì cho chết!

(Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)

b, Ông đốc tươi cười nhẫn nại chờ chúng tôi:

 - Các em đừng khóc. Trưa nay các em được về nhà cơ mà. Và ngày mai lại được nghỉ cả ngày nữa.

(Thanh Tịnh. Tôi đi học)

c, Có anh chàng nọ tính tình keo kiệt. Một hôm, đi đò qua sông, anh chàng khát nước bèn cúi xuống, lấy tay vục nước sông uống. Chẳng may quá đà, anh lộn cổ xuống sông. Một người ngồi cạnh thấy thế, vội giơ tay ra, hét lên:

Đưa tay cho tôi mau !

Anh chàng sắp chìm nghỉm nhưng vẫn không chịu nắm tay người kia. Bỗng một người có vẻ quen biết anh chàng chạy lại, nói:

Cầm lấy tay tôi này !

Tức thì, anh ta cố ngoi lên, nắm chặt lấy tay người nọ và được cứu thoát...

(Theo Ngữ văn 6 tập 1)

Hướng dẫn giải

  • Những câu cầu khiến có trong những đoạn trích đó là:
    • Đoạn a: Thôi, im cái điệu hát mưa dầm sùi sụt ấy đi.
    • Đoạn b: Các em đừng khóc.
    • Đoạn c: Đưa tay cho tôi mau ! Cầm lấy tay tôi này !
  • Sự khác nhau về hình thức biểu hiện ý nghĩa cầu khiến giữa những câu trên:
    • Câu a có từ ngữ cầu khiến đi. Vắng chủ ngữ.
    • Câu b có từ ngữ cầu khiến đừng. Có chủ ngữ, ngôi thứ hai số nhiều.
    • Câu c không có từ ngữ cầu khiến, chỉ có ngữ điệu cầu khiến. Vắng chủ ngữ

Câu 3: Trang 32 sgk ngữ văn 8 tập 2

So sánh hình thức và ý nghĩa của hai câu sau:

a, Hãy cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột!

b, Thầy em hãy cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột.

(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)

Hướng dẫn giải

  • So sánh hình thức và ý nghĩa của hai câu trên:
    • Câu a: không có chủ ngữ mang ý nghĩa khuyên bảo (khuyên húp cháo)
    • Câu b: có thêm chủ ngữ là "Thầy em" khiến cho câu cầu khiến nhẹ nhàng hơn, thể hiện rõ hơn thái độ, tình cảm của người nói. Tuy nhiên câu vẫn mang ý nghĩa khuyên bảo, chỉ thay đổi sắc thái.

Câu 4: Trang 32 sgk ngữ văn 8 tập 2

Xét đoạn trích sau và trả lời câu hỏi:

Dế Choắt nhìn tôi mà rằng:

- Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang...

(Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)

Dế Choắt nói với Dế Mèn câu trên nhằm mục đích gì? Cho biết vì sao trong lời nói với Dế Mèn, Dế Choắt không dùng những câu như: 

- Anh hãy đào giúp em một cái ngách sang bên nhà anh!

- Đào ngay giúp em một cái ngách!

Hướng dẫn giải

  • Dế Choắt nói với Dế Mèn câu trên nhằm mục đích nhờ Dế Mèn đào giúp một cái ngách thông sang nhà. 
  • Trong câu trên Dế Choắt không dùng những câu nói khác mà sử dụng cách nói như vậy bởi vì: Dế Choắt ở địa vị dưới lại, là một người yếu thế. Cách cầu khiến hết sức khôn khéo của Dế Choắt trong đoạn trích trên vừa thể hiện sự khôn khéo, vừa cho thấy Dế Choắt là người biết đạo lí. Cách nói khôn khéo khiến Dế Mèn không thể từ chối được.

Câu 5: Trang 33 sgk ngữ văn 8 tập 2

Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi:

Đêm nay mẹ không ngủ được. Ngày mai là ngày khai trường, con vào lớp Một. Mẹ sẽ đưa con đến trường, cầm tay con dắt qua cánh cổng, rồi buông ta mà nói: "Đi đi con! Hãy can đảm lên! Thế giới này là của con. Bước qua cách cổng trường là một thế giới kỳ diệu sẽ mở ra."

(Theo Lý Lan, Cổng trường mở ra)

Câu "Đi đi con!" trong đoạn trích trên và câu "Đi thôi con." trong đoạn trích mục I.1 b (tr.30) có thể thay thế cho nhau được không? Vì sao?

Hướng dẫn giải

  • Câu "Đi đi con !" trong đoạn trích trên và câu "Đi đi con."  không thể thay thế được cho nhau.
  • Trong đoạn văn này, câu nói đó được người mẹ dùng để khuyên con hãy vững tin bước vào đời. Trái lại, trong đoạn văn (rút từ truyện Cuộc chia tay của những con búp bê), người mẹ bảo đứa con đi cùng mình.

Có thể bạn quan tâm


Có thể bạn quan tâm