Phú sông Bạch Đằng (Trương Hán Siêu)

Câu 1: Trang 7 sgk Ngữ văn 10 tập 2

Nêu vị trí chiến thắng Bạch Đằng trong lịch sử và đê tài Bạch Đằng trong văn học. Nêu bố cục bài Phú sông Bạch Đằng và tìm hiểu một số từ khó, điển tích, điển cố.

Hướng dẫn giải

Vị trí chiến lược:

• Sông Bạch Đằng là một nhánh của sông Kinh Thầy đổ ra biển nằm giữa Quảng Ninh và Hải Phòng. Nơi đây, Ngô Quyền đã đánh tan quân xâm lược Nam Hán, bắt sống Hoằng Thao, năm 1288 nhà Trần tiêu diệt giặc Mông Nguyên, bắt sống Ô Mã Nhi.
• Bạch Đằng giang là nguồn cảm hứng bất tận cho các tác giả viết nên những áng văn thơ tuyệt tác như Bạch Đằng giang của Trần Minh Tông;
•  Bạch Đằng giang của Nguyễn Sường, Bạch Đàng hài khẩu của Nguyễn Trãi. Hậu Bạch Đằng giang phú của Nguyễn Mộng Tuân...

Bố cục mỗi bài phú thường có bốn đoạn: mở đầu, đoạn giải thích, đoạn bình luận và đoạn kết.  Bố cục bài Phú sông Bạch Đằng của Trương Hán Siêu cũng giống bố cục của một bài phú nói chung:

• Đoạn 1. “Khách có kẻ... luống còn lưu”: Giới thiệu nhân vật khách và tráng trí của ông, cảm xúc
• Đoạn 2. “Bên sông các bô lão... chừ lệ chan”: Cuộc gặp gỡ bên sông và câu chuyện của các bô lão
• Đoạn 3. “Rồi vừa đi... lưu danh”: Lời bình luận của các bô lão·     
•  Đoạn 4. Còn lại: Lời kết, bình luận của nhân vật khách.

Đọc kĩ chú thích để hiểu nghĩa của những từ khó, các điển tích, điển cố như: Nguyên, Tương, Vũ Huyệt, Đầm Vân Mộng, Tử Trường, Hợp Phì, Xích Bích...

Câu 2: Trang 7 sgk Ngữ Văn 10 tập 2

Nhận xét về nhân vật “khách” trong đoạn mở đầu

Mở đầu bài phú, nổi bật là hình tượng nhân vật “ khách”. Anh chị hãy tìm hiểu:

• Mục đích dạo chơi thiên nhiên, chiến địa của “ khách”
• “Khách” là người có tráng chí ( chí lớn) , có tâm hồn như thế nào qua việc nhắc đến địa danh lịch sử của Trung Quốc và miêu tả những địa danh lịch sử của đất Việt

Hướng dẫn giải

 “Nổi bật bài phú nổi lên hình tượng “ Khách” . “ Khách” ở đây là người mang trong mình cái phóng khoáng, mạnh mẽ đồng thời cũng là một tao nhân, mặc khách thích du ngoạn, đi nhiều, mở mang hiểu biết làm bạn với gió mâu thiên nhiên, Mục đích dạo chơi thiên nhiên của “ khách” là đi những địa danh lịch sử, danh lam thắng cảnh để ca ngợi, suy ngẫm về những chiến tích lịch sử cha ông để lại. Tác giả không chỉ xây dụng lên mottj hình tượng nhân vật khách mà còn thổi vào đó một tâm hồn nhạy cảm và tấm lòng ưu ái với lịch sử đất nước. Sự tự hào tự tôn dân tộc được “ khách” nhắc tới thông qua những địa danh lịch sự của Trung Quốc và miêu tà những địa danh lịch sử của đất Việt còn vừa  thể hiện cái tráng trí bốn phương vừa , thể hiện tình yêu đất nước, tâm hồn ưu ái đối với cảnh trí non sông.

Câu 3: Trang 7 sgk Ngữ văn 10 tập 2

Cảm xúc nhân vật " khách" trước khung cảnh thiên nhiên sông Bạch Đằng: Phấn khởi, tự hào? Buồn thương, nuối tiếc vì những giá trị vùi lấp vào quá khứ? Lí giải cách lựa chọn của anh chị. ( Lưu ý đặc điểm hình ảnh thiên nhiên và giọng văn trong đoạn " Qua cửa Đại Than... dấu vết luống còn lưu)

Hướng dẫn giải

Cảm xúc của nhân vật khách trước khung cảnh:

Đứng trước khung cảnh thiên nhiên hùng tráng ấy nhân vật “khách” vừa vui vừa buồn. Hai thứ cảm xúc ấy cứ đan xen, xen kẽ vào với nhau. Nhưng cũng từ đó nhân vật bộc lộ niềm tự hào trước sự hùng vĩ của cảnh vật lại có chút tiếc nuối, cót xa cho những vị anh hùng đã xả thân bảo vệ đất nước quê hương, khung cảnh hùng vĩ này: ‘’ Thương nỗi anh hùng ….. luống còn lưu”. Giongj văn buồn man mát bâng khuông bày tỏ nỗi niềm giấu kín trong lòng “ khách”

Câu 2: Trang 7 sgk Ngữ văn 10 tập 2

Hướng dẫn giải

Vai trò của các bô lão:

• Các bô lão là người dân địa phương về con sông nơi đây là người được nghe được chứng kiến những khoảnh khắc lịch sử hào hùng nhất để kể cho con ông cha ta đã chiến đấu hào hùng như thế nào.
• Nhân vật khách người bộc lộ tâm tình mức độ tâm trạng của nhân vật khác

Chiến tích sông Bạch Đằng:

•  Hồi tưởng về trận “ Ngô chúa phá Hoằng Thao”, “ Trùng Hưng nhị thánh bắt Ô Mã”  qua đó thể niệm niềm hào hùng tự hào về một đất nước dám đứng lên đánh đuổi giặc xâm lăng.

Thái độ giọng nói của họ:

• Thái độ, giọng điệu các bô lão :
•  Thái độ, giọng điệu : đầy nhiệt huyết, tự hào, là cảm hứng của người trong cuộc.
•  Lời kể : ngắn gọn, súc tích nhưng vẫn khái quát được đầy đủ, sinh động không khí của trận đánh, chiến trường.
•  Qua lời bình luận của các bô lão : yếu tố con người là yếu tố quyết định, giữ vai trò quan trọng nhất làm nên chiến thắng Bạch Đằng.

Câu 5: Trang 7 sgk Ngữ văn 10 tập 2

Lời ca của các bô lão và lời ca nối tiếp của " khách" nhằm khẳng định điều gì?

Hướng dẫn giải

Lời ca của các bô lão như lời kể, lời hát cất lên bài ca hào hùn đánh đuổi giặc ngoại xâm, như tái hiện lại dòng chảy của lịch sử, kể lại cho con cháu nghe để con cháu thêm tự hào thêm biết ơn đối với những con người đã ngã xuống để bảo vệ đất nước. Tiếp nối những câu chuyện mà các bô lão kể là lời nhân vật khách như một lời tổng kết, khẳng định lại công đức hai vị vua anh minh, lại vừa thể hiện khát vọng hóa bình: “ Bởi đâu đất hiếm, cốt mình thang cao”. Từ đó làm nên giá trị nhân văn cho tác phẩm để lại trong lòng người bài học lịch sử muôn đời, cô gắng tích cực phát huy hết những truyền thông tốt đẹp của ông cha.

Câu 6: Trang 7 sgk Ngữ Văn 10 tập 2

Phát biểu về giá trị nội dung và nghệ thuật bài Phú

Hướng dẫn giải

Giá trị nội dung bài phú: Phú Sông Bạch Đằng đã thể hiện niềm tự hào dân tộc, lòng yêu nước trước những chiến công trên sông Bạch Đằng đồng thời ca ngợi truyền thống anh hùng bất khuất, truyền thống đạo lí nhân nghĩa của dân tộc Việt Nam. Tác phẩm cũng chứa đựng tư tưởng nhân văn cao đẹp qua việc để  cao vai trog, vị trí con người trong lịch sử.

Giá trị nghệ thuật: Bài Phú sử dụng những chi tiết mang hình ảnh điển tích chọn lọc, hoài cổ kết hợp với thủ pháp liên ngâm,hình thức đối đáp, đặc biệt là sự sáng tạo hình tượng nhân vật “khách” và nhân vật “các bô lão”, một nhân vật đại diện cho hiện tại và một nhân vật là chứng nhân lịch sử, đồng thời trong mỗi nhân vật đều có sự phân thân của cái tôi tác giả, một cái tôi tráng sĩ có tâm hồn nhạy cảm và tấm lòng ưu ái đối với lịch sử, với đất nước. Đồng thời đây còn là đỉnh cao nghệ thuật của thể phú trong văn học trung đại Việt Nam.

Luyện tập Câu 2: Trang 7 sgk Ngữ Văn 10 tập 2

Phân tích, so sánh lời ca của "khách” kết thúc Bài phú sông Bạch Đằng với bài thơ Sông Bạch Đằng của Nguyễn Sưởng (Xem bản dịch bài thơ trong SGK).

Hướng dẫn giải

Phú sông Bạch Đằng là bài phú được coi là đỉnh cao nghệ thuật của thể phú văn học Việt Nam. Không những thế đây là bài phú thể hiện lòng yêu nước niềm tự hào dân tộc trước những chiến công lịch sử hào hùng của dân tộc. Lời ca của " khách" trong kết thúc bài Phú sông Bạch Đằng cùng với bài thơ Sông Bạch Đằng của Nguyễn Sướng đều thể hiện niềm tự hào dân tộc qua những chiến công trên Sông Bạch Đằng. Những chiến công lần lượt được kể ra trong bài Phú Sông Bạch Đằng được tái hiện qua cách liệt kê sự kiện trùng điệp, các hình ảnh đối nhau bừng bừng không khí chiến trận với thế giằng co quyết liệt. Đây là chiến trận từ thời Ngô Quyền đến Trần Hưng Đạo nhưng trọng tâm là chiến thắng "buổi trùng hưng”... với trận thuỷ chiến ác liệt, dòng sông nổi sóng ("Muôn đội thuyền bè tỉnh kì phấp phới”), khí thế ''hùng hổ", "sáng chói", khói lửa mù trời, tiếng gươm khua, tiếng quân reo khiến "ánh nhật nguyệt chừ phải mờ/Bầu trời đất chừ sắp đổi”. Trong khí đó cùng thể hiện sự hào hùng chiến thắng, lịch sử vang dội trên sông Bạch Đằng Nguyễn Sướng đã tái hiện qua những câu thơ:" Mồ thù... ai dễ biết" . Cả hai bài thơ còn cùng nêu lên vị thế, đề cao vai trò của con người trong côn cuộc bảo vệ xây dựng đất nước ngày một giàu mạnh:" nửa do sông núi, nửa do người" qua đó chúng ta càng thêm nêu cao tinh thần trách nghiệm bản thân với cộc cuộc xây dựng phát triển, bảo vệ tổ quốc.